• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌ابی‌المعالی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابن ابی المعالی از بزرگ‌ترین‌ لغت‌شناسان و ‌اهل نیشابور بود.



اِبْن‌ِ اَبی‌ الْمَعالی‌، تاج‌الدّین‌ محمود خُواری‌، یا خواری‌۱، از بزرگ‌ترین‌ لغت‌شناسان‌ نیشابور
[۱] یاقوت‌، معجم‌الا´دباء، ج۱۹، ص۱۳۵.
زنده‌ در ۵۸۰ق‌/ ۱۱۸۴م‌. به‌ قول‌ سیوطی ‌،
[۲] عبدالرحمان‌ سیوطی‌، بغیة الوعاة، ج۲، ص۲۸۳، به‌ کوشش‌ محمّد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، بیروت‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.
از خاندانی‌ کهن‌ که‌ بسیاری‌ ازافراد آن‌ در قضا و حکومت ‌ دست‌ داشتند.
وی‌ را گاه‌ «ابن‌ الخواری‌» خوانده‌اند و «خواری‌»، منسوب‌ به‌ شهر خوار بین‌ ری ‌ و سمنان ‌، در متون‌ عربی‌ خواری‌۲ ضبط شده‌ است‌.
ضبط «حواری‌» در معجم‌الادباء
[۳] یاقوت‌، معجم‌الا´دباء، ج۴، ص۵۰.
ظاهراً نادرست‌ است‌.
از زندگی‌ او تنها این‌ را می‌دانیم‌ که‌ در نیشابور زیست‌، شعر و نثر نیکو داشت‌ و نزد میدانی ‌ (د ۵۱۸ق‌/ ۱۱۲۴م‌) ادب‌ آموخت‌.

۱.۱ - آثار

تنها کتابی‌ که‌ از او می‌شناسیم‌، در باب‌ لغت ‌ است‌: کتاب‌ ضالَّة الا´دیب‌ فی‌ الجمع‌ بین‌ الصّحاح‌ و التّهذیب‌ ، یا ضالَّة الا´دیب‌ من‌ الصّحاح‌ و التّهذیب‌ که‌ در واقع‌ مجموعه انتقادهای‌ او بر صحاحجوهری ‌ است‌.
[۴] یاقوت‌، معجم‌الا´دباء، ج۶، ص۱۶۱.
[۵] یاقوت‌، معجم‌الا´دباء، ج۱۹، ص۱۳۵.
[۶] عبدالرحمان‌ سیوطی‌، بغیة الوعاة، ج۲، ص۲۸۳، به‌ کوشش‌ محمّد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، بیروت‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.

یاقوت
[۷] یاقوت‌، معجم‌الا´دباء، ج۴، ص۵۰.
برخی‌ از اطلاعات‌ خود درباره احمد بن‌ علی‌ بیهقی‌ معروف‌ به‌ بوجعفرک‌ (د ۵۴۴ق‌/۱۱۴۹م‌) را از مقدمه همین‌ کتاب‌ استخراج ‌ کرده‌ است‌، امّا عطار ، در مقدمه مفصّلی‌ که‌ بر صحاح‌ نوشته‌،
[۸] عبدالرحمان‌ عطّار،ج۱، ص۱۶۳، احمد عبدالغفور، مقدّمة الصّحاح‌، بیروت‌، ۱۴۰۴ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
[۹] عبدالرحمان‌ عطّار، ج۱،ص ۱۹۸-۱۹۹ ،احمد عبدالغفور، مقدّمة الصّحاح‌، بیروت‌، ۱۴۰۴ق‌/ ۱۹۸۴م‌.

ظاهراً در اثر قرائت‌ نادرست‌ متن‌ یاقوت‌، آنچه‌ را ابن‌ ابی‌ المعالی‌ درباره بیهقی‌ گفته‌، سخن‌ این‌ درباره آن‌ دیگری‌ پنداشته‌ و ناچار به‌ نتایج‌ نادرستی‌ رسیده‌ است‌.
عطار گوید: کهن‌ترین‌ مختصری‌ که‌ بر صحاح‌ نوشته‌ شد، کتاب‌ ینابیع‌ اللغة ، از آن‌ِ ابن‌ ابی‌ المعالی است‌، و نیز گوید کتاب‌ دیگری‌ به‌ نام‌ المحیط بلغات‌ القرآن‌ داشته‌ است‌، و کتاب‌ صحاح‌ را حفظ کرده‌ بود؛ اما این‌ موارد همه‌ به‌ بیهقی‌ مربوط است‌ نه‌، ابن‌ ابی‌ المعالی‌.

(۱) عبدالرحمان‌ سیوطی‌، بغیة الوعاة، به‌ کوشش‌ محمّد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، بیروت‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.
(۲) عبدالرحمان‌ عطّار، احمد عبدالغفور، مقدّمة الصّحاح‌، بیروت‌، ۱۴۰۴ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
(۳) یاقوت‌، معجم‌الا´دباء.


۱. یاقوت‌، معجم‌الا´دباء، ج۱۹، ص۱۳۵.
۲. عبدالرحمان‌ سیوطی‌، بغیة الوعاة، ج۲، ص۲۸۳، به‌ کوشش‌ محمّد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، بیروت‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.
۳. یاقوت‌، معجم‌الا´دباء، ج۴، ص۵۰.
۴. یاقوت‌، معجم‌الا´دباء، ج۶، ص۱۶۱.
۵. یاقوت‌، معجم‌الا´دباء، ج۱۹، ص۱۳۵.
۶. عبدالرحمان‌ سیوطی‌، بغیة الوعاة، ج۲، ص۲۸۳، به‌ کوشش‌ محمّد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، بیروت‌، ۱۳۸۴ق‌/۱۹۶۴م‌.
۷. یاقوت‌، معجم‌الا´دباء، ج۴، ص۵۰.
۸. عبدالرحمان‌ عطّار،ج۱، ص۱۶۳، احمد عبدالغفور، مقدّمة الصّحاح‌، بیروت‌، ۱۴۰۴ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
۹. عبدالرحمان‌ عطّار، ج۱،ص ۱۹۸-۱۹۹ ،احمد عبدالغفور، مقدّمة الصّحاح‌، بیروت‌، ۱۴۰۴ق‌/ ۱۹۸۴م‌.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله « ابن‌ ابی‌ المعالی »، ج۲،ص۸۵۲.    


رده‌های این صفحه : ادیبان | تراجم




جعبه ابزار