• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امتثال

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ــ امتثال به انجام عمل مطابق با دستور مولا گفته می شود. از آن در علم اصول، بحث تجری و در فقه باب اجتهاد و تقلید سخن رفته است.

ــ امتثال، انجام عمل طبق تکلیف شرعی است.


امتثال، در لغت به معنای فرمان برداری و اطاعت امر مولا و در اصطلاح اصولی‌ها، به معنای موافقت با تکلیف و حرکت (اقدام عملی) به سوی انجام آن و مطابقت عمل انجام شده با واقع است، چه تکلیف، بعثی (تکلیف به انجام فعل) باشد و چه زجری (تکلیف به ترک فعل) و چه بعث و زجر اکید (واجب و حرام) باشد و چه غیر اکید (مستحب و مکروه).
خلاصه این که: امتثال، موافقت کردن با تکلیف، در عمل و انجام متعلق آن در خارج بر وفق دستور مولا است؛ به خلاف انقیاد، که موافقت اعتقادی است.

هر چند به نظر می‌رسد امتثال و اطاعت به یک معنا است، اما می‌توان بین آن دو فرق گذاشت؛ به این بیان که «امتثال» یعنی تحقق فرمان مولا در خارج و جَری (اقدام) عملی بر طبق آن، چه نیت مکلف به انجام آن باشد و چه نباشد. اما «اطاعت» به معنای موافقت با امر مولا در نیت (اعتقاد) و در عمل می‌باشد. ضمن این که «انقیاد» به معنای اطاعت اعتقادی، بدون موافقت عملی، و «تجری» به معنای معصیت اعتقادی و امتثال عملی در خارج است. بنابراین، امتثال در برگیرنده اطاعت و تجری می‌باشد.
[۱] مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، ص۷۲.    
[۲] انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، ج۱، ص۲۴.
[۳] صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، ج۴، ص۱۷۹.    
[۴] صدر، محمد باقر، جواهر الاصول، ص۱۷۴.
[۵] شیرازی، محمد، الوصول الی کفایة الاصول، ج۲، ص۱۱۲.
[۶] سبحانی تبریزی، جعفر، المحصول فی علم الاصول، ج۳، ص۱۰۰.    


امتثال دارای مراتب ذیل است:
۱. امتثال علمی
۲. امتثال ظنی
۳. امتثال احتمالی

۳.۱ - امتثال علمی

امتثال علمی، یا تفصیلی است و یا اجمالی.

۳.۱.۱ - امتثال علمی تفصیلی

امتثال تفصیلی، انجام متعلق تکلیف با احراز متعلق تکلیف بودن آن است. احراز از راه علم و یقین، اماره و یا اصل معتبر حاصل می‌شود.

۳.۱.۲ - امتثال علمی اجمالی

امتثال اجمالی عبارت است از انجام تمامی اطراف علم اجمالی در شبهه وجوبیه مانند علم اجمالی به وجوب نماز ظهر یا نماز جمعه در روز جمعه و عمل به هر دو و یا ترک تمامی اطراف در شبهه تحریمیه مانند علم اجمالی به غصبی بودن آب یکی از چند ظرف و اجتناب از همه آن‌ها.

۳.۲ - امتثال ظنی

امتثال ظنی عمل به ظن غیر معتبر است مانند خواندن نماز به سمت قبله ظنی با امکان به دست آوردن علم به آن.

۳.۳ - امتثال احتمالی

امتثال احتمالی، انجام دادن یکی از اطراف علم اجمالی در شبهه وجوبیه مانند انجام نماز ظهر در مثال یاد شده و ترک یکی از آن‌ها در شبهه تحریمیه مانند اجتناب از ظرفی از ظروف در مثال یاد شده می‌باشد.
با امکان امتثال علمی، امتثال ظنی و احتمالی کفایت نمی‌کند، اما در کافی بودن امتثال اجمالی با امکان امتثال تفصیلی، اختلاف است.
[۷] طباطبایی حکیم، محسن، مستمسک العروة، ج۱، ص۲۴۸.    
[۸] مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، ص۷۲-۷۳.    


امتثال امر، با انجام دادن فعل امر شده به آن و امتثال نهی، با ترک فعل نهی شده از آن تحقق می‌یابد.

تحقق امتثال در عبادات، مشروط به قصد قربت است و در غیر عبادات (توصلیات)
[۹] قمی، ابوالقاسم، غنائم الایام فی مسائل الحرام و الحلال، ج۱، ص۱۶۴.    
و موارد نهی
[۱۰] عاملی، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد، ج۱، ص۹۰.    
، به صرف انجام یا ترک تحقق می‌یابد و نیت، تنها، شرط ترتب ثواب بر امتثال است.
[۱۱] نراقی، احمد، مستند الشیعة، ج۲، ص۵۳.    


۱. ↑ مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، ص۷۲.    
۲. ↑ انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، ج۱، ص۲۴.
۳. ↑ صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، ج۴، ص۱۷۹.    
۴. ↑ صدر، محمد باقر، جواهر الاصول، ص۱۷۴.
۵. ↑ شیرازی، محمد، الوصول الی کفایة الاصول، ج۲، ص۱۱۲.
۶. ↑ سبحانی تبریزی، جعفر، المحصول فی علم الاصول، ج۳، ص۱۰۰.    
۷. ↑ طباطبایی حکیم، محسن، مستمسک العروة، ج۱، ص۲۴۸.    
۸. ↑ مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، ص۷۲-۷۳.    
۹. ↑ قمی، ابوالقاسم، غنائم الایام فی مسائل الحرام و الحلال، ج۱، ص۱۶۴.    
۱۰. ↑ عاملی، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد، ج۱، ص۹۰.    
۱۱. ↑ نراقی، احمد، مستند الشیعة، ج۲، ص۵۳.    


فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۲۴۴، برگرفته از مقاله «امتثال».    
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص۶۸۷.    
سایت تبیان    


رده‌های این صفحه : اجتهاد و تقلید | فقه
جعبه ابزار