• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

دنیاگرایی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



دنیا گرایی یکی از ردائل اخلاقی بلکه سرچشمه رذائل اخلاقی هست که در این مقاله به بعضی از ابعاد این موضوع پرداخته می شود.



دنیا از «دنی» گرفته شده و به معنای پستی و نزدیک بودن می باشد.


در مورد دنیا تعریف های گوناگونی ارائه شده است.
در قرآن کریم، گاه دنیا مورد مذمت قرار گرفته و گاه از دنیا به نیکی یاد شده است. سرّ این مدح و ذم را نه در دنیا که در بیرون از دنیا باید جست.
با مطالعة آیات قرآن کریم به این نکته دست پیدا می کنیم که دنیا به خودی خود، از جهت انتساب به حضرت حق، سراسر حق است و باطل و پستی در آن راه ندارد، بنابراین مذموم نیست؛ اما از جهت انتساب به بشر، متناسب با نگرش و استفادة انسان، گاه ممدوح (دنیاداری) و گاه مذموم (دنیاگرایی) است.
به دیگر سخن، دنیا مجموعه ای از مادیات، نوع نگرش و نحوة بهره گیری از این مادیات است که انسان از بدو تولد تا زمان مرگ با آنها سر و کار دارد. روشن است که این تعریف، جامعِ دنیای ممدوح و مذموم است.


دنیای ممدوح یعنی همان «دنیاداری» و دنیای مذموم همان «دنیاگرایی» هست.
در زبان عرفی مردم نیز، همین معنا مراد است.
در قرآن کریم نیز، دنیا به همان تلقی عرفی و زبانی مردم اطلاق شده است، با این تفاوت که دنیای مذموم و ممدوح با توجه به سیاق آیات کاملاً قابل تشخیص است.


در قرآن کریم، دنیا در سیاق ذم، یا به تعبیر دیگر «دنیاگرایی»، گاه به مصادیقِ مادی، مانند شهوت های جنسی، فرزندان، طلا و نقره، اسب، دام و کشتزار تعریف شده است که انسان دلبسته و وابسته به آنهاست؛ (زُینَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِینَ وَالْقَنَاطِیرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَیلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالأنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِک مَتَاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا... ).
و گاه به نگرش های مادی گرایانه و نحوة بهره گیری از این مصادیقِ مادی، مانند لعب، لهو، مدپرستی، تجمل گرایی، فخر فروشی، ثروت اندوزی و قدرت طلبی توجه داده شده است که انسان به جای استفاده از مادیات در جهت نزدیکی به خداوند، از آنها در جهت دوری از خداوند سود جسته است؛ (اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِینَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَینَکمْ وَتَکاثُرٌ فِی الأمْوَالِ وَالأوْلادِ...).
نتیجه آنکه دنیا، پیوستاری است که در یک سوی آن، «دنیاگرایی» و در سوی دیگر آن، «دنیاداری» است. در طرف «دنیاداری»، خداوند است و در طرف «دنیاگرایی»، غیر خداوند.


از همین جا می توان به تعریف دقیق تری از دنیا دست پیدا کرد که نتیجة کوشش ها و باریک بینی های عارفان است.
عارفان معتقدند هر آنچه غیر خداست، دنیاست. بر این اساس حتی عبادتی که برای غیر خدا باشد، دنیاست. نیز این نکته را بیفزاییم که «دنیاداری» با «دنیاگرایی» قابل جمع نیست، اما می تواند در پیوستاری از شدت و ضعف قرار بگیرد.


امام‌ خمینی علامت دنیاگرایی را حب نفس می‌داند و معتقد است انسان مولود همین عالم طبیعت و دنیا است و به ‌همین سبب محبت این دنیا از همان آغاز در قلبش قرار داده شده و هرچه رشد می‌کند و بیشتر با لذت‌های دنیا آشنا می‌شود این محبت در دلش بیشتر می‌شود. به اعتقاد امام‌ خمینی از ویژگی‌های فطری قلب انسان، این است که آنچه مطلوب و مقصود قلب باشد به آن علاقه و محبت می‌یابد. پس نفس انسان هر بهره و استفاده‌ای که از دنیا می‌برد، در قلبش اثر می‌گذارد و سبب تعلق او به دنیا می‌شود و هر چه بهره‌ها و لذت‌های او از دنیا بیشتر باشد، قلب از آن بیشتر متاثر می‌باشد و تعلق و محبتش به دنیا و دنیاگرایی بیشتر می‌شود، تا آنجا که تمام توجه قلبش به دنیا می‌شود. به اعتقاد ایشان، دنیاگرایی و محبت به دنیا سرآغاز تمام خطاها و بزرگ‌ترین حجاب¬ها-ست. حب دنیا و دنیاگرایی، مانع انسان در هر مقصد و مقصود دینی است، ازآنجاکه در فطرت انسان جز حبّ حق‌تعالی که کمال مطلق است، چیز دیگر نیست، وقتی این محبت با محب دنیا و دنیاگرایی آمیخته شود، صفحه قلب را زنگار می‌گیرد و در نتیجه قلب، حقایق را آن‌گونه که هست نشان می‌دهد. ازاین‌رو تعلقات دنیا و دنیاگرایی سبب حجاب و پرده میان قلب و تجلیات حق‌تعالی می‌شود و هرچه تعلقات بیشتر باشد حجاب غلیظ‌تر و زدودن آن دشوارتر است. امام‌ خمینی اموری مانند ستم و غارت و فساد و گرایش به مذاهب باطل را از آثار حب دنیا می‌داند و معتقد است فضیلت‌هایی چون: عدالت، شجاعت و عزت‌نفس، عفت و سخاوت با دنیاگرایی جمع نمی‌شود. ایشان، از جمله علامات دنیاگرایی را، تقویت جنبه‌های حیوانی و طبیعی در وجود انسان، غفلت از خداوند، ضعف اراده، بسته‌شدن چشم و گوش از درک حقایق، کشیده‌شدن به‌سوی محرمات، قساوت قلب، پریشانی و سلب آرامش و فقر و ذلت درونی می‌داند.
[۱۰] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۴، ص۲۵۶-۲۵۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.

شاخص های «دنیاگرایی»

۶.۱ - در توحید

۱. توحید:
انکار خدا،
شرک به خدا،
غفلت از خدا،
احساس بی نیازی نسبت به خدا.

۶.۲ - در نبوت

۲. نبوت:
انکار و یا تحریف دین و وحی،
استفاده ابزاری از دین،
مبارزه و مجادله و استهزای دین و وحی،
دین فروشی،
انکار و یا دشمنی با پیامبر.

۶.۳ - در معاد

۳. معاد:
انکار آخرت و معاد،
تردید در آخرت و معاد،
غفلت از آخرت،
ترجیح دنیا بر آخرت.

۶.۴ - در اقتصاد

۴. اقتصاد:
حرص و رقابت در انباشت ثروت،
تحصیل ثروت نامشروع،
کاخ سازی،
بخل،
عدم انفاق و احسان،
تجمل گرایی،
فریفته شدن به مال دنیا،
تحریک مردم به «دنیاگرایی».

۶.۵ - در اجتماع

۵. اجتماع:
بی توجهی به بینوایان و یتیمان،
اصطکاک و ستیز با جامعه،
فخر فروشی،
دون همتی و خواری،
پیمان شکنی،
تمسخر و تحقیر مؤمنان.

۶.۶ - در سیاست

۶. سیاست:
ترک و یا سستی و فرار از جهاد،

تمایل به سازش با دشمنان،
خود کامگی و استبداد،
ستمگری،
از حزب شیطان بودن،

۶.۷ - در فرهنگ

۷. فرهنگ:

۶.۷.۱ - در دانش

الف) دانش:
دانش تک بعدی و یک ساحتی،
خرافه گرایی،
تقلید گرایی،
کوتاه نگری و عدم دور اندیشی،
ظاهرگرایی،
عدم پند پذیری.

۶.۷.۲ - در معنای زندگی

ب) معنای زندگی:
احساس کاذب جاودانگی در دنیا،
اصیل دانستن دنیا،
غفلت از مرگ،
محرومیت از یقین،
محرومیت از هدایت،
آرزو طلبی،
خوش گذرانی و عشرت طلبی.

۶.۷.۳ - در شخصیت

ج) شخصیت:
زن گرا،
فرزند گرا،
هوا پرست،
فساد انگیز،
تجاوزگر،
طغیان گر،
خود خواه،
لجوج،
ناسپاس.


۱. آل عمران/سوره۳، آیه۱۴.    
۲. حدید/سوره۵۷، آیه۲۰.    
۳. خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۴۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۴. خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۱۲۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۵. خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۱۲۲-۱۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۶. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۸، ص۵۲۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۷. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۵۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۸. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۱۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۹. خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۲۰۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۰. خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۴، ص۲۵۶-۲۵۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۱۱. یونس/سوره۱۰، آیه۸.    
۱۲. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳.    
۱۳. کهف/سوره۱۸، آیه۳۸.    
۱۴. زخرف/سوره۴۳، آیه۸۳.    
۱۵. کهف/سوره۱۸، آیه۲۸.    
۱۶. کهف/سوره۱۸، آیه۳۸.    
۱۷. نحل/سوره۱۶، آیه۱۰۸.    
۱۸. یونس/سوره۱۰، آیه۲۲.    
۱۹. نجم/سوره۵۳، آیه۲۹.    
۲۰. حشر/سوره۵۹، آیه۲.    
۲۱. جمعه/سوره۶۲، آیه۹.    
۲۲. اعلی/سوره۸۷، آیه۱۶.    
۲۳. آل عمران/سوره۳، آیه۱۱-۱۰.    
۲۴. بقره/سوره۲، آیه۲۱۲.    
۲۵. آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۹.    
۲۶. مائده/سوره۵، آیه۴۲.    
۲۷. اعراف/سوره۷، آیه۱۷۶.    
۲۸. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۰.    
۲۹. انعام/سوره۶، آیه۷۰.    
۳۰. کهف/سوره۱۸، آیه۷.    
۳۱. توبه/سوره۹، آیه۹.    
۳۲. جاثیه/سوره۴۵، آیه۳۵.    
۳۳. شوری/سوره۴۲، آیه۳۶.    
۳۴. بقره/سوره۲، آیه۴۱.    
۳۵. بقره/سوره۲، آیه۷۹.    
۳۶. بقره/سوره۲، آیه۱۷۴.    
۳۷. آل عمران/سوره۳، آیه۷۷.    
۳۸. آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۲.    
۳۹. نساء/سوره۴، آیه۶۸.    
۴۰. توبه/سوره۹، آیه۹۸.    
۴۱. هود/سوره۱۱، آیه۱۵.    
۴۲. شعراء/سوره۲۶، آیه۱۸۵.    
۴۳. یونس/سوره۱۰، آیه۷.    
۴۴. ذاریات/سوره۵۱، آیه۱۲.    
۴۵. قیامت/سوره۷۵، آیه۲۰.    
۴۶. انشقاق/سوره۸۴، آیه۱۴.    
۴۷. کهف/سوره۱۸، آیه۳۶.    
۴۸. آل عمران/سوره۳، آیه۱۸۵.    
۴۹. قصص/سوره۲۸، آیه۷۷.    
۵۰. قیامت/سوره۷۵، آیه۲۰.    
۵۱. انسان/سوره۷۶، آیه۲۷.    
۵۲. همزه/سوره۱۰۴، آیه۳.    
۵۳. نحل/سوره۱۶، آیه۱۰۷.    
۵۴. نازعات/سوره۷۹، آیه۳۹.    
۵۵. اعلی/سوره۸۷، آیه۱۷.    
۵۶. بقره/سوره۲، آیه۹۶.    
۵۷. حدید/سوره۵۷، آیه۲۰.    
۵۸. تکاثر/سوره۱۰۲، آیه۱.    
۵۹. همزه/سوره۱۰۴، آیه۳.    
۶۰. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۹.    
۶۱. شعراء/سوره۲۶، آیه۱۲۹.    
۶۲. توبه/سوره۹، آیه۷۷.    
۶۳. محمد/سوره۴۷، آیه۳۸.    
۶۴. لیل/سوره۹۲، آیه۱۱.    
۶۵. آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۷.    
۶۶. محمد/سوره۴۷، آیه۳۸.    
۶۷. نجم/سوره۵۳، آیه۳۴-۳۳.    
۶۸. هود/سوره۱۱، آیه۱۵.    
۶۹. زخرف/سوره۴۳، آیه۳۶.    
۷۰. اعراف/سوره۷، آیه۵۱.    
۷۱. حجر/سوره۱۵، آیه۸۸.    
۷۲. حدید/سوره۵۷، آیه۲۰.    
۷۳. مریم/سوره۱۹، آیه۷۴.    
۷۴. نمل/سوره۲۷، آیه۳۶.    
۷۵. قصص/سوره۲۸، آیه۷۹.    
۷۶. کهف/سوره۱۸، آیه۲۸.    
۷۷. فجر/سوره۸۹، آیه۲۰-۱۷.    
۷۸. آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۲.    
۷۹. انفال/سوره۸، آیه۳.    
۸۰. نحل/سوره۱۶، آیه۹۲.    
۸۱. کهف/سوره۱۸، آیه۳۴.    
۸۲. قصص/سوره۲۸، آیه۷۹.    
۸۳. تکاثر/سوره۱۰۲، آیه۱.    
۸۴. توبه۹/سوره۹، آیه۳۸.    
۸۵. نحل/سوره۱۶، آیه۹۵.    
۸۶. واقعه/سوره۵۶، آیه۶۶.    
۸۷. فجر/سوره۸۹، آیه۲۱.    
۸۸. آل عمران/سوره۳، آیه۷۷.    
۸۹. نحل/سوره۱۶، آیه۹۵.    
۹۰. بقره/سوره۲، آیه۲۱۲.    
۹۱. آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۲.    
۹۲. نساء/سوره۴، آیه۷۴.    
۹۳. نساء/سوره۴، آیه۹۴.    
۹۴. توبه/سوره۹، آیه۳۸.    
۹۵. احزاب/سوره۳۳، آیه۱۶.    
۹۶. محمد/سوره۴۷، آیه۳۶.    
۹۷. صف/سوره۶۱، آیه۱۱.    
۹۸. محمد/سوره۴۷، آیه۳۶.    
۹۹. یونس/سوره۱۰، آیه۲۳.    
۱۰۰. بقره/سوره۲، آیه۸۶-۸۵.    
۱۰۱. مائده/سوره۵، آیه۸۰.    
۱۰۲. هود/سوره۱۱، آیه۱۱۶.    
۱۰۳. آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۵.    
۱۰۴. اعراف/سوره۷، آیه۱۷۶.    
۱۰۵. فاطر/سوره۳۵، آیه۷.    
۱۰۶. بقره/سوره۲، آیه۲۰۰.    
۱۰۷. نحل/سوره۱۶، آیه۱۰۸.    
۱۰۸. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۱۵.    
۱۰۹. نور/سوره۲۴، آیه۴۰.    
۱۱۰. جمعه/سوره۶۲، آیه۹.    
۱۱۱. نجم/سوره۵۳، آیه۳۰.    
۱۱۲. زخرف/سوره۴۳، آیه۲۳.    
۱۱۳. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۹.    
۱۱۴. انعام/سوره۶، آیه۳۲.    
۱۱۵. توبه/سوره۹، آیه۴۲.    
۱۱۶. یونس/سوره۱۰، آیه۲۵.    
۱۱۷. نحل/سوره۱۶، آیه۹۵.    
۱۱۸. اسراء/سوره۱۷، آیه۱۸.    
۱۱۹. قیامت/سوره۷۵، آیه۲۰.    
۱۲۰. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۹.    
۱۲۱. انفال/سوره۸، آیه۶۷.    
۱۲۲. توبه/سوره۹، آیه۴۲.    
۱۲۳. صف/سوره۶۱، آیه۱۱.    
۱۲۴. آل عمران/سوره۳، آیه۱۴-۱۳.    
۱۲۵. دخان/سوره۴۴، آیه۲۷.    
۱۲۶. نجم/سوره۵۳، آیه۲۲.    
۱۲۷. همزه/سوره۱۰۴، آیه۴-۲.    
۱۲۸. انشقاق/سوره۸۴، آیه۱۴.    
۱۲۹. بقره/سوره۲، آیه۲۱۲.    
۱۳۰. مریم/سوره۹، آیه۷۴.    
۱۳۱. همزه/سوره۱۰۴، آیه۳.    
۱۳۲. شعراء/سوره۲۶، آیه۱۲۹.    
۱۳۳. همزه/سوره۱۰۴، آیه۳.    
۱۳۴. تکاثر/سوره۱۰۲، آیه۵.    
۱۳۵. نحل/سوره۱۶، آیه۱۰۸.    
۱۳۶. قصص/سوره۲۸، آیه۵۷.    
۱۳۷. نجم/سوره۵۳، آیه۲۹.    
۱۳۸. بقره/سوره۲، آیه۹۶.    
۱۳۹. اسراء/سوره۱۷، آیه۲۰.    
۱۴۰. حجر/سوره۱۵، آیه۳.    
۱۴۱. انبیاء/سوره۲۱، آیه۳.    
۱۴۲. شوری/سوره۴۲، آیه۲۰.    
۱۴۳. هود/سوره۱۱، آیه۶۶.    
۱۴۴. هود/سوره۱۱، آیه۱۱۶.    
۱۴۵. انبیاء/سوره۲۱، آیه۱۳.    
۱۴۶. قصص/سوره۲۸، آیه۷۹.    
۱۴۷. دخان/سوره۴۴، آیه۲۷.    
۱۴۸. آل عمران/سوره۳، آیه۱۴.    
۱۴۹. آل عمران/سوره۳، آیه۱۴.    
۱۵۰. حدید/سوره۵۷، آیه۲۰.    
۱۵۱. اعراف/سوره۷، آیه۱۷۶.    
۱۵۲. شعراء/سوره۲۶، آیه۱۸۵.    
۱۵۳. قیامت/سوره۷۵، آیه۲۰-۱۷.    
۱۵۴. بقره/سوره۲، آیه۸۵-۸۴.    
۱۵۵. نازعات/سوره۷۹، آیه۳۸.    
۱۵۶. بقره/سوره۲، آیه۲۱۲.    
۱۵۷. آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۵.    
۱۵۸. کهف/سوره۱۸، آیه۳۵-۳۴.    
۱۵۹. فصلت/سوره۴۱، آیه۵۰.    
۱۶۰. انعام/سوره۶، آیه۲۹.    
۱۶۱. فصلت/سوره۴۱، آیه۵۰.    
۱۶۲. انسان/سوره۷۶، آیه۲۷.    



دانشنامه موضوعی قرآن    
• دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.






جعبه ابزار