• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

رفق (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





رِفْق ( به کسر راء و سکون فاء) از واژگان قرآن کریم به معنای مدارا است. مشتقات رفق که در آیات قرآن آمده عبارتند از: رَفيق (به فتح راء) به معنای مدارا كننده (دوست)، مِرفَق (به کسر میم و فتح فاء) به معنای لطف و سهولت و مَرافِق جمع مرفق به معنى آرنج است.



رِفْق به معنای مدارا است. ايضا مِرْفَق (به كسر اول و فتح فاء) و آن ضد خشونت است.
[۳] شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ذیل واژه «رفق».



مشتقات رفق که در آیات قرآن آمده عبارتند از:

۲.۱ - رفیق

رَفيق به معنای مدارا كننده (دوست) است.
(وَ حَسُنَ أُولئِكَ‌ رَفِيقاً)

۲.۲ - مرفق

(يُهَيِّئْ لَكُمْ مِنْ أَمْرِكُمْ‌ مِرفَقاً)
مرفق را بعضى به فتح «م» و كسر (فاء) و بعضى به عكس آن خوانده‌اند. و آن با دو وزن فوق و همچنين بفتح «م» و «ف» مصدر است به معنى لطف و سهولت. يعنى «خدا براى شما از مشكلى كه داريد سهولت و گشايش پيش آورد.»
(مُتَّكِئِينَ فِيها عَلَى الْأَرائِكِ نِعْمَ الثَّوابُ وَ حَسُنَتْ‌ مُرْتَفَقاً)
در مجمع گويد: مُرْتفق متّكا و مخدّه است. گويند: ارتفق يعنى به آرنج خود تكيه كرد همچنين است قول اقرب
[۸] شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ذیل واژه «رفق».
و ديگران. ولى به نظر می‌آيد كه آن محل مرافقت و ملاطفت باشد يعنى بهتر آسايشگاه است.

۲.۳ - مرافق

(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى‌ الْمَرافِقِ‌ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ)
مرافق جمع مرفق به معنى آرنج است در لغت عرب آن را مجمع ساعد و بازو گفته‌اند. «إِلَى الْمَرافِقِ» قيد است براى‌ «أَيْدِيَكُمْ» نه براى‌ «فَاغْسِلُوا» و به عبارت ديگر حدّ مغسول است نه غسل.
دست در اطلاق عرب مصاديق گوناگون دارد يكدفعه مراد از آن چهار انگشت دست مثل‌ (وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُما)
يكدفعه مراد از آن از مچ به پائين است نحو (فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ) يكدفعه مراد از آن تا آرنج است مثل آيه «ما نحن فيه». و يكدفعه مراد از آن از سر انگشتان است تا شانه چنانكه در اقرب الموارد گفته است.
[۱۳] شرتونی، سعید، اقرب الموارد.

لذا اگر در آيه قيد «إِلَى الْمَرافِقِ» نبود معلوم نمی‌شد مراد از دست كدام است ولى قيد روشن می‌كند كه دست تا آرنج مراد است. بنا بر اين آيه شريفه از اينكه از مرفق شسته شود يا بالعكس ساكت است و اگر ما بوديم و آيه می‌گفتيم: هر دو جايز است. شیعه كه می‌گويد: بايد وضو از مرفق به پائين شسته شود دليلشان روايات اهل بیت عليهم‌السلام است نه آيه فوق.
اهل سنت نيز كه از پائين به بالا می‌شويند در اين عمل به آيه استناد نمی‌كنند بلكه از امثال ابو هریره و عثمان روايت می‌كنند كه آنها حضرت رسول (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) را ديده‌اند كه از پائين به بالا مى‌شسته
[۱۵] رجوع شود به سنن ابى داود و غيره.
اهل سنت درباره آيه فوق‌ بيشتر اهميت داده‌اند كه «الى» را به معنى «مع» بگيرند كه يعنى مرفق نيز بايد شسته شود وانگهى اهل سنت نگفته‌اند كه اگر كسى از مرفق بشويد وضوى او باطل است
[۱۶] رجوع كنيد به تفاسير و كتب احاديث اهل سنت.
طبرسی رحمه‌اللّه در مجمع ذيل آيه فوق فرموده: امت اسلامى اتفاق دارند در اينكه اگر كسى از بالا به پائين بشويد وضوى او صحيح است. على هذا شروع از پائين در مذهب اهل سنت مستحبّ است نه واجب كه عكس آن مبطل باشد.
فقهاء شيعه به استناد روايات اهل بيت (عليهم‌السلام) فتوى داده‌اند كه در صورت شستن از پائين به بالا وضو باطل است.
فقط از ابن ادریس نقل شده كه آن را مکروه دانسته و مبطل نمی‌داند و نيز سید مرتضی كه در يكى از دو فتوايش گفته از بالا شستن مستحب است.
اگر گويند: گفتيد آيه از كيفيّت شروع ساكت است و اگر ما بوديم و آيه، هر دو نوع شستن جايز بود در اين باره توضيح بيشتر بدهيد؟
گوئيم: بطوريكه گفته شد «إِلَى الْمَرافِقِ» حدّ «أَيْدِيَكُمْ» است مثلا اگر شخصى به نقاش گويد: اين ستون را تا نصف رنگ بزن. نقاش مخيّر است كه از نصف به پائين رنگ بزند. و بالعكس. در هر دو صورت می‌گويند مأموريت خود را انجام داده است همچنين است آيه شريفه.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۳، ص۱۱۰.    
۲. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۵، ص۱۶۹.    
۳. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ذیل واژه «رفق».
۴. نساء/سوره۴، آیه۶۹.    
۵. کهف/سوره۱۸، آیه۱۶.    
۶. کهف/سوره۱۸، آیه۳۱.    
۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۷۱۷.    
۸. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ذیل واژه «رفق».
۹. مائده/سوره۵، آیه۶.    
۱۰. مائده/سوره۵، آیه۳۸.    
۱۱. مائده/سوره۵، آیه۶.    
۱۲. نساء/سوره۴، آیه۴۳.    
۱۳. شرتونی، سعید، اقرب الموارد.
۱۴. رجوع شود به حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ابواب الوضوء،باب ۱۵، ج۱، ص۲۷۱.    
۱۵. رجوع شود به سنن ابى داود و غيره.
۱۶. رجوع كنيد به تفاسير و كتب احاديث اهل سنت.
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۲۵۴.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «رفق»، ج۳، ص۱۱۰.    






جعبه ابزار