• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سوره تکاثر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



دیگر کاربردها: تکاثر (ابهام‌زدایی).

تکاثر، یکصد و دومین سوره قرآن کریم در ترتیب مصحف می‌باشد.



نام این سوره مکی بر گرفته از آیه نخست آن است .


در ترتیب نزول، چهاردهمین یا پانزدهمین سوره به شمار می‌آید.


این سوره دارای هشت آیه است.
[۱] مقدمتان فی علوم القرآن، ج۱۱، ص۹.
[۲] مقدمتان فی علوم القرآن، ج۱۱، ص۹.
[۳] البرهان فی علوم القرآن، ج۱، ص۲۸۰.



برخی از مفسران، بنا بر شأن نزول یا سیاق آیات این سوره، احتمال داده‌اند که مدنی باشد.
[۴] تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۱۰.
[۵] الجامع لأحکام القرآن، ج۲۰، ص۱۶۸.



مضمون اصلی سوره، نهی از تفاخر به امور دنیوی و غفلت از عاقبت کار است که این غفلت، موجب خسران در قیامت می‌شود و غافلان، دوزخ را در خواهند یافت و از ایشان در باره نعمتها بازخواست خواهد شد.


در ابتدای سوره آمده است : «اَلْهاکُمُ‌التَّکاثُر» (تکاثر شما را به خود مشغول داشته است ). تکاثر را به معنای فخرفروشی به فراوانی مال، فرزندان و جز اینها دانسته‌اند.


بنا بر حدیثی از پیامبر اکرم، تکاثر جمع آوری اموال از راه نامشروع، خودداری از ادای حق آن و ذخیره کردن آن است.


همچنین در حدیثی دیگر، پیامبر اکرم فرموده‌اند از اینکه شما دچار فقر شوید، هراس ندارم، بلکه از ابتلای شما به تکاثر بیمناکم.
[۱۰] الدرّالمنثور فی التّفسیر بالمأثور، ج۶، ص۳۸۷.



بنا بر آیه دوم سوره، این بی خبریِ ناشی از تکاثر تا آنجا ادامه می‌یابد که به سراغ قبرهای مردگان خویش می‌روند. برخی مفسران، این آیه را کنایه از مردن نیز دانسته‌اند.
[۱۲] الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۷۹۲.



امام علی علیه السلام در خطبه ۲۲۱نهج البلاغه،
[۱۳] نهج البلاغه، خطبه ۲۲۱، ص۳۳۸.
که در باره سختی و پندآموزی مرگ سخن می‌گوید، به ابتدای این سوره اشاره می‌کند که می‌تواند مؤید برداشت اخیر باشد.


همچنین در بیان معنای این آیه به سبب نزول این سوره استناد شده و به نقل از مقاتل و کلبی آمده است که دو تیره از قریش، یعنی بنوعبدمناف و بنوسهم، در شمارش بزرگان و اشراف خود به یکدیگر فخر می‌فروختند تا آنجا که برای اثبات فزونی خود به شمارش اموات خویش در گورستان پرداختند.


بنا به گزارشی دیگر، این سوره در باره یهود یا دسته ای از انصار بوده است که به تعداد افراد خود یا اموری دیگر تفاخر می‌کرده‌اند
[۱۴] المجمع البیان، ج۱۰، ص۸۱۱.
[۱۵] التفسیر الکبیر، ج۳۲، ص۷۶.
[۱۶] تفسیر القرآن العظیم، ج۴، ص۹۱۰.
و احتمالاً به سبب همین شأن نزول، برخی قائل به مدنی بودن سوره شده‌اند.


در آیات بعد در بیان تنبّه و دیدار غافلان با جهنم، تعابیر «علم الیقین » و «عین الیقین » به کار رفته است . این دو تعبیر و تعبیر قرآنیِ «حقُ‌الیقین »،. در متون عرفانی برای تبیین مراتب نهایی سلوک به کار رفته و عرفا برای آنها معانی ویژه ای ذکر کرده‌اند.


به نظر مراغی
[۲۰] تفسیر المراغی، ج۳۰، ص۲۳۲.
، تناسب آخر سوره با ابتدای آن در این است که اگر انسان در دنیا حقوق نعمتهایی را که موجب تفاخرش می‌شود، ادا نکند، نعمتها موجب شقاوت او خواهند شد و در باره آنها از وی سؤال خواهد شد.


مفسران در باره اینکه از کدام نعمتها پرسش می‌شود، مصادیقی از صحابه، ائمه اطهار علیهم السلام و بزرگان نقل کرده‌اند.. این مصادیق بر حسب دیدگاههای ناقلان آنها متفاوت است .


خواندن سوره تکاثر در نمازهای واجببویژه نماز عصر و مغرب
[۲۳] العروة الوثقی، ج۱، ص۶۶۲.
و نیز نوافلبخصوص بنابه روایتی در رکعت دوم نماز وحشتو نماز شب سیزده رجب، مستحب است.
قرائت آن هنگام خوابو زمانی که شخص برای دفن میّت وارد قبر می‌شود نیز استحباب دارد.


خطاب قرآن در باره زیارت قبور نیز محل نزاع میان فرقه های اسلامی در باره نیک و بد بودن این عمل شده است ؛ برخی، این کار را به سبب یاد مرگ نیکو می‌شمارند و برخی دیگر به طورکلی زیارت و یاد مردگان را روا نمی‌دانند و آن را نوعی شرک تلقی می‌کنند.
[۲۹] تفسیر المراغی، ج۳۰، ص۲۳۰ـ۲۳۱.



قرآن.
ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، چاپ علی شیری، بیروت.
عبدعلی بن جمعه حویزی، کتاب تفسیر نورالثقلین، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۸۳ـ۱۳۸۵).
حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سیدکیلانی، تهران ( ۱۳۳۲ش ).
محمدبن بهادر زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی، جمال حمدی ذهبی، و ابراهیم عبداللّه کردی، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
محمودبن عمر زمخشری، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت ۱۳۶۶/ ۱۹۴۷.
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الدرّالمنثور فی التّفسیر بالمأثور، قم ۱۴۰۴.
علامه طباطبائی ، تفسیر المیزان.
طبرسی ، تفسیر مجمع البیان.
فخرالدین بن محمد طریحی، مجمع البحرین، چاپ احمد حسینی، تهران ۱۳۶۲ش.
محمدبن حسن طوسی ، التبیان فی تفسیرالقرآن.
علی بن ابی طالب(ع)، امام اول، نهج البلاغه، چاپ صبحی صالح، بیروت ( ۱۳۸۷ )، چاپ افست قم.
محمدبن عمر فخررازی، التفسیر الکبیر، قاهره ، چاپ افست تهران.
محمدبن احمد قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، بیروت : دارالفکر.
احمد مصطفی مراغی، تفسیر المراغی، بیروت ۱۹۸۵.
مقدمتان فی علوم القرآن، چاپ آرتور جفری و عبداللّه اسماعیل صاوی، قاهره ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲.


۱. مقدمتان فی علوم القرآن، ج۱۱، ص۹.
۲. مقدمتان فی علوم القرآن، ج۱۱، ص۹.
۳. البرهان فی علوم القرآن، ج۱، ص۲۸۰.
۴. تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۱۰.
۵. الجامع لأحکام القرآن، ج۲۰، ص۱۶۸.
۶. تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۵۱.    
۷. المفردات فی غریب القرآن، ذیل «کَثَرَ».    
۸. مجمع البحرین، ذیل «کَثَرَ».    
۹. تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۶۶۲.    
۱۰. الدرّالمنثور فی التّفسیر بالمأثور، ج۶، ص۳۸۷.
۱۱. التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۱۰، ص۴۰۲.    
۱۲. الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۷۹۲.
۱۳. نهج البلاغه، خطبه ۲۲۱، ص۳۳۸.
۱۴. المجمع البیان، ج۱۰، ص۸۱۱.
۱۵. التفسیر الکبیر، ج۳۲، ص۷۶.
۱۶. تفسیر القرآن العظیم، ج۴، ص۹۱۰.
۱۷. تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۵۳.    
۱۸. واقعه/سوره۵۶، آیه۹۵.    
۱۹. حاقّه/سوره۶۹، آیه۵۱.    
۲۰. تفسیر المراغی، ج۳۰، ص۲۳۲.
۲۱. تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۵۴ ۳۵۵.    
۲۲. جواهر الکلام، ج۹، ص۴۱۸.    
۲۳. العروة الوثقی، ج۱، ص۶۶۲.
۲۴. جواهر الکلام، ج۹، ص۴۱۸.    
۲۵. جواهر الکلام، ج۴، ص۳۲۵.    
۲۶. وسائل‌الشیعة، ج۸، ص۹۳.    
۲۷. وسائل‌الشیعة، ج۶، ص۴۵۰.    
۲۸. الحدائق الناضره، ج۴، ص۱۰۹.    
۲۹. تفسیر المراغی، ج۳۰، ص۲۳۰ـ۲۳۱.



دانشنامه جهان اسلام، مقاله شماره۳۷۸۰.    






جعبه ابزار