برداشت تکلیف اختصاصی از قیام عاشورا

یکی از دیدگاه‌های مهم درباره فلسفه قیام امام حسین (علیه‌السلام) ، این است که نهضت امام، عمل به یک دستور خصوصی و محرمانه از جانب خداوند، و جریان عاشورا قضیه و تکلیفی شخصی بوده که تنها شخص امام حسین (علیه‌السلام) مکلف به انجام آن بوده است. در این مقاله به بررسی این دیدگاه می پردازیم.

تبیین این دیدگاه

طبق این برداشت، مقتضای روایات آن است که حادثه کربلا جریانی بوده که از ابتدای خلقت رقم خورده بود و این تکلیف سیدالشهدا (علیه‌السلام) بود که بر اساس فرمان ازلی الهی، عمل کرده، خود را قربانی کند.
این دیدگاه، مبتنی بر این اصل است که امام به ظاهر، حرکتی برخلاف اصول و چهارچوب‌های فقهی و حقوقی انجام داده است؛ زیرا اقدام به امری پرخطر و هلاکت بار کرده است؛ اما مقام عصمت امام اقتضا می‌کند که در ورای چنین حرکتی، علت و سری باشد که موجب تکلیف برای آن حضرت شده باشد؛ اما برای دیگران تکلیفی ایجاد نمی‌کند. با توجه به همین ملاک‌ها و برخی ظواهر ادله بود که گروهی می‌کوشیدند تا حضرت را از این اقدام بازدارند و برخی نیز تا آنجا پیش رفتند که عمل امام را از مصادیق القا در تهلکه (خود را به هلاکت انداختن) شمردند.

فرق این دیدگاه با دیدگاه نیل به شهادت

باید توجه داشت که این نظریه با نظریه «قیام برای نیل به شهادت» تفاوت دارد؛ زیرا اگرچه تنها درباره امام حسین (علیه‌السلام) نتیجه این دو دیدگاه، در عمل یکی است که همان شهادت باشد، درباره دیگر ائمه نتیجه این دو نظریه مختلف است؛ چون بنا بر دیدگاه نخست، چنان که علامه حلی به آن تصریح کرده بود، شهادت به عنوان یک تکلیف شرعی برای حضرت مطرح نیست؛ بلکه عشق و خواست قلبی امام به دیدار معشوق و معبود خویش، وی را بر آن داشت تا شهادت در راه خدا را انتخاب کند که البته چنین انتخابی، کاملا منطبق و موافق با موازین کلی شرع نیز بوده است.
بنابراین نظریه مزبور، نگاهی عارفانه به واقعه کربلا دارد و نقش آفرین اصلی را، که امام باشد، عاشقی شوریده حال معرفی می‌کند که تنها به وصال معشوق می‌اندیشد و دنیا را همچون قفسی می‌پندارد. پس با ابزار شهادت آن را می‌شکند و به سوی معشوق پر می‌کشد. اما بنا بر این دیدگاه، امام خود را مکلف به نبرد و قیام خونین بر ضد نظام حاکم می‌دید و تنها او بود که باید چنین کاری را انجام می‌داد و مسلمانان دیگر، موظف به این تکلیف در آن زمان نبودند و در آینده نیز نخواهند بود بنابراین در دیدگاه «قیام برای نیل به شهادت»، سخن از به جا آوردن تکلیف و انجام وظیفه نیست؛ برخلاف نظریه «تکلیف ویژه» که این امر از مقومات آن است.

ادامه