• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌خمیس ابوعبدالله مجدالدین‌ حسین‌ بن‌ نصر کعبی‌ جهنی‌ موصلی‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اِبْن‌ِ خَمیس‌، ابوعبدالله‌ تاج‌الاسلام‌ مجدالدین‌ حسین‌ بن‌ نصر کعبی‌ جُهَنی‌ موصلی‌ (۴۶۶-۵۵۲ق‌/۱۰۷۴-۱۱۵۷م‌)، فقیهشافعی است‌.



جهنی‌ منسوب‌ به‌ جُهَینه‌ (روستایی‌ بزرگ‌ در نواحی‌ موصل ‌) و کعبی‌ منسوب‌ به‌ قبیله بنی‌ کعب‌ است‌.
[۲] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۲، ص۱۴۰.

ابن‌ خمیس‌ در موصل‌ زاده‌ شد
[۳] عبدالوهاب‌ سبکی‌، طبقات‌ الشافعیة الکبری‌، ج۴، ص۲۱۷، قاهره‌، ۱۳۲۴ق‌.
و در آن‌ شهر از ابونصر ابن‌ وَدْعان‌ حدیث‌ شنید، سپس‌ به‌ بغداد رفت‌ و در آن‌جا از قاضی‌ ابوبکر شامی‌، ابوالفوارس‌ بن‌ طِراز (یا طِراد) زینبی‌، ابن‌ طلحة نَعالی‌، ابوعبدالله‌ حمیدی‌ و...استماع‌ حدیث‌ کرد و از ابوحامد غزالی‌ فقه ‌ آموخت‌.
[۵] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۲، ص۱۳۹.
[۶] محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۲۹۲، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.

ابن‌ خمیس‌ مدتی‌ قاضی رَحبة مالک‌ بن‌ طوق‌ بود، سپس‌ به‌ زادگاه‌ خود موصل‌ بازگشت‌ و به‌ تألیف‌ مشغول‌ شد. پس‌ از ۵۴۰ق‌ بار دیگر به‌ بغداد رفت‌ و به‌ روایت حدیث پرداخت‌.
[۸] محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۲۹۲، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.


۱.۱ - شاگردان

از ابن‌خمیس‌، سلیمان‌ و علی‌ فرزندان‌ محمد موصلی‌،
[۹] محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۲۹۲، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
ابوالقاسم‌ عبدالملک‌ بن‌ زید دَوْلَعی‌،
[۱۰] یاقوت‌ حموی، معجم البلدان‌، ج۲، ص۶۲۴.
ابن‌ حاجب‌ صوفی‌ ، مشرَف‌ْ بن‌ مؤید همدانی‌ و ابن‌ مُحِب‌ّ محمد بن‌ محمد نیشابوری‌ استماع‌ حدیث‌ کرده‌اند.
[۱۱] محمد بن‌ صابونی‌، تکملة اکمال‌ الاکمال‌، ج۱، ص۶، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، بغداد، ۱۳۷۷ق‌/۱۹۵۷م‌.
[۱۲] محمد بن‌ صابونی‌، تکملة اکمال‌ الاکمال‌، ج۱، ص۷، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، بغداد، ۱۳۷۷ق‌/۱۹۵۷م‌.
[۱۳] محمد بن‌ صابونی‌، تکملة اکمال‌ الاکمال‌، ج۱، ص۲۹۱، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، بغداد، ۱۳۷۷ق‌/۱۹۵۷م‌.

از شاگردان‌ ابن‌ خمیس‌ در فقه ‌، ابواسحاق‌ ابراهیم‌ بن‌ نصر موصلی قاضی سلامیه، شرف‌ الدین‌ ابن‌ ابی‌ عصرون‌ و رضی‌الدین‌ ابوالفضل‌ یونس‌ بن‌ محمد اربلی را نام‌ برده‌اند.
[۱۴] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۱، ص۳۷.
[۱۵] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۳، ص۵۳.
[۱۶] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۵، ص۲۵۴.
[۱۷] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۵، ص۲۵۵.
[۱۸] محمد ذهبی‌، العبر، ج۴، ص۲۳۸، به‌ کوشش‌ صلاح‌الدین‌ منجد، کویت‌، ۱۹۶۳م‌.

وی‌ سرانجام‌ در زادگاه‌ خود درگذشت‌.


۱- تحریم‌ الغیبة و ما فیها من‌ العقوبات، نسخه‌ای‌ از آن‌ در دمشق ‌ موجود است‌؛
[۲۰] جامعه‌، خطی‌، ج۵، ص۲۱۹.

۲- مناقب‌ الابرار و محاسن‌ الاخیار، کتابی‌ است‌ در احوال‌ بزرگان‌ صوفیه، نسخه‌های‌ آن‌ در کتابخانه‌های‌ مختلف‌ از جمله‌ برلین‌ (آلوارت‌، شم ۹۹۸۰)، ظاهریه‌،
[۲۱] ظاهریه‌، خطی‌ (تصوف‌)، ج۲، ص۷۴۴.
خدیویه‌،
[۲۲] خدیویه‌، فهرست‌، ج۷، ص۶۷۲.
صوفیه،
[۲۳] صوفیا، خطی‌، ج۱، ص۱۲۳.
گارت‌ولایپزیگ ‌موجوداست‌؛
۳- الموضح‌ فی‌ الفرائض، در احکام‌ ارث ‌ بنابر مذهب شافعی که‌ نسخه آن‌ در کتابخانه چستربیتی‌ آربری‌، شم موجود است‌.
جز اینها ذهبی ‌ در سیر
[۲۴] محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۲۹۲، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
کتابهایی‌ زیر عناوین‌ فرح‌ الموضح‌ علی‌ مذهب‌ زید بن‌ ثابت، نیز اخبار المنامات، لؤلؤة المناسک‌، منهج‌ التوحید و منهج‌ المرید به‌ وی‌ نسبت‌ داده‌ است‌.


(۱) ابن‌ خلکان‌، وفیات‌.
(۲) محمد بن‌ صابونی‌، تکملة اکمال‌ الاکمال‌، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، بغداد، ۱۳۷۷ق‌/۱۹۵۷م‌.
(۳) جامعه‌، خطی‌.
(۴) خدیویه‌، فهرست‌.
(۵) محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
(۶) محمد ذهبی‌، العبر، به‌ کوشش‌ صلاح‌الدین‌ منجد، کویت‌، ۱۹۶۳م‌.
(۷) عبدالوهاب‌ سبکی‌، طبقات‌ الشافعیة الکبری‌، قاهره‌، ۱۳۲۴ق‌.
(۸) ظاهریه‌، خطی‌ (تصوف‌).
(۹) صوفیا، خطی‌.
(۱۰) یاقوت‌ حموی، معجم البلدان‌.


۱. یاقوت‌ حموی، معجم البلدان‌، ج۲، ص۱۹۴.    
۲. ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۲، ص۱۴۰.
۳. عبدالوهاب‌ سبکی‌، طبقات‌ الشافعیة الکبری‌، ج۴، ص۲۱۷، قاهره‌، ۱۳۲۴ق‌.
۴. یاقوت‌ حموی، معجم البلدان‌، ج۲، ص۱۹۴.    
۵. ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۲، ص۱۳۹.
۶. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۲۹۲، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
۷. یاقوت‌ حموی، معجم البلدان‌، ج۲، ص۱۹۴.    
۸. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۲۹۲، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
۹. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۲۹۲، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
۱۰. یاقوت‌ حموی، معجم البلدان‌، ج۲، ص۶۲۴.
۱۱. محمد بن‌ صابونی‌، تکملة اکمال‌ الاکمال‌، ج۱، ص۶، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، بغداد، ۱۳۷۷ق‌/۱۹۵۷م‌.
۱۲. محمد بن‌ صابونی‌، تکملة اکمال‌ الاکمال‌، ج۱، ص۷، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، بغداد، ۱۳۷۷ق‌/۱۹۵۷م‌.
۱۳. محمد بن‌ صابونی‌، تکملة اکمال‌ الاکمال‌، ج۱، ص۲۹۱، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، بغداد، ۱۳۷۷ق‌/۱۹۵۷م‌.
۱۴. ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۱، ص۳۷.
۱۵. ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۳، ص۵۳.
۱۶. ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۵، ص۲۵۴.
۱۷. ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۵، ص۲۵۵.
۱۸. محمد ذهبی‌، العبر، ج۴، ص۲۳۸، به‌ کوشش‌ صلاح‌الدین‌ منجد، کویت‌، ۱۹۶۳م‌.
۱۹. یاقوت‌ حموی، معجم البلدان‌، ج۲، ص۱۹۴     .
۲۰. جامعه‌، خطی‌، ج۵، ص۲۱۹.
۲۱. ظاهریه‌، خطی‌ (تصوف‌)، ج۲، ص۷۴۴.
۲۲. خدیویه‌، فهرست‌، ج۷، ص۶۷۲.
۲۳. صوفیا، خطی‌، ج۱، ص۱۲۳.
۲۴. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۲۹۲، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن خمیس»، ج۳، ص۱۱۷۱.    






جعبه ابزار