• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالعیناء

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




ابوعبدالله محمد بن قاسم بن خلاّد هاشمی (۱۹۱-۲۸۲ق)، معروف به ابوالعیناء، از ادیبان و شاعران شیعه قرن سوم هجری قمری بود. وی از کودکی حافظ قرآن، شاعری فصیح و در زبان‌آوری و حاضرجوابی مشهور بود. ابوالعیناء نسبت به علویان مهر می‌ورزید و به ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) ارادت داشت، چنان‌که در سامرا با امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) دیدار کرد و حضرت به وی عنایت و توجه نمود.



ابوعبدالله محمد بن قاسم بن خلاّد ضریر‌ هاشمی، معروف به ابوالعیناء، نیای وی از یمامه و از موالی منصور عباسی (خلافت ۱۳۶-۱۵۸ق) بود و به سال ۱۹۱ق در اهواز متولد شد و در بصره رشد و کمال یافت. او در این شهر به تحصیل و فراگیری علوم صرف و نحو، لغت، فقه و دیگر مقدمات علوم پرداخت و از محضر ابوسعید اصمعی، ابن مثنی، ابوعاصم نبیل، ابوزید انصاری، محمد بن عبیدالله عتبی و دیگران دانش آموخت و میان او و ابوعلی بصیر و ابوهفان مراسالات و مباحثاتی بوده است. گروهی از بصریان اتهامی چند از جمله رافضی بودن بر او بستند و او را سخت آزرده و از بصره راندند. وی ناگزیر به سامرا نزد قاضی ابوولید احمد بن ابی دؤاد رفت. وی در این سفر از دو چشم نابینا شد و ظاهراً به همین علت او را ابوالعیناء خوانده‌اند، چنان‌که ضریر نیز نامیده شده است. وی پس از آن دیگر به بصره بازنگشت و از آنجا راهی بغداد شد و در آنجا به تدریس و روایت حدیث پرداخت. او حدود پنجاه سال به این امر اشتغال داشت. از شاگردان او احمد بن محمد بن عیسی مکی، ابوعبدالله حکیمی، محمد بن یحیی صولی و دیگران را می‌توان نام برد. گفته‌اند که وی از کودکی حافظ قرآن، شاعری فصیح و در زبان‌آوری و حاضرجوابی مشهور بود. افراد حتی امیران سپاه با همه اقتدارشان از گزند زبان وی در امان نبودند.


ابوالعیناء نسبت به علویان مهر می‌ورزید و به ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) ارادت داشت، چنان‌که در سامرا با امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) دیدار کرد و حضرت به وی عنایت و توجه نمود. همین عنایت حضرت نسبت به او موجب شده تا وی را از امامیه و فردی خوش عقیده و نیک سیرت به حساب آورند.
[۹] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۷۴.
علاوه بر این، سید مرتضی درباره ماجرای فدک به روایت او استناد کرده است و این، صداقت وی را در شیعه بودن می‌رساند. جد بزرگ ابوالعیناء در زمان حضرت علی (علیه‌السّلام) با لجاجت و نپذیرفتن حق، امام را آزرده خاطر نمود، تا آنجا که مورد نفرین آن حضرت واقع شد.


آثار او اخبار ابی العیناء که ابن ابی طاهر گردآورده و دیوان شعر در حدود سی ورقه می‌باشد. او


سرانجام در جمادی الاخر سال ۲۸۲ق در بصره یا بغداد درگذشت و در بصره دفن شد.
[۱۵] سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۷۵.
[۱۷] ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، ص۱۲۰.
[۲۱] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۴، ص۱۴۷.



۱. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۸۹.    
۲. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۵۷.    
۳. علم‌الهدی، سید مرتضی، الامالی، ج۱، ص۳۰۲.    
۴. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۴۷.    
۵. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۸۹.    
۶. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۳۴۶.    
۷. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۵۷.    
۸. شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۱۲.    
۹. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۷۴.
۱۰. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۴۹.    
۱۱. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۴۷.    
۱۲. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۵۷.    
۱۳. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۹۶.    
۱۴. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۶۰۲.    
۱۵. سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۷۵.
۱۶. حصری قیروانی، ابراهیم بن علی، زهر الاداب، ج۱، ص۳۲۱.    
۱۷. ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، ص۱۲۰.
۱۸. مرزبانی، محمد بن عمران، معجم الشعراء، ص۴۶۷.    
۱۹. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۳۰۸.    
۲۰. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۷، ص۳۴۳.    
۲۱. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۴، ص۱۴۷.
۲۲. مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۳۱.    
۲۳. تنوخی، محمد بن علی، نشوار المحاضره، ج۱، ص۱۶.    
۲۴. عباسی، عبدالله بن معتز، طبقات الشعراء، ص۴۱۴-۴۱۵.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۷۵۲، برگرفته از مقاله «محمد‌ هاشمی».






جعبه ابزار