• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالقاسم احمد بن موسی بغدادی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابوالقاسم احمد بن موسی بن شاکر بغدادی (م حدود ۲۶۵ هـ)، از خاندان بنوموسی و فرزند موسی بن شاکر منجم مامون عباسی، بود. احمد بغدادی مانند دو برادر خود در علوم ریاضی، هندسه، مکانیک (حیل و حرکات)، موسیقی و اخترشناسی سرآمد عصر خود بود.



ابوالقاسم احمد بن موسی بن شاکر بغدادی، یکی از پسران موسی بن شاکر بود که به بنوموسی و بنوموسی منجّم معروف‌اند. اینان اصالتاً خراسانی بودند
[۳] قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۴۷.
و در بغداد به دنیا آمدند.
[۴] بیرشک، احمد، زندگینامه علمی دانشوران، ج۲، ص۹۶۴.

احمد به همراه دو برادر خود محمد و حسن در بغداد به سر می‌برد.
[۵] جاودان، محمدعلی، انتقال علوم یونانی به عالم اسلام، ص۲۵۷.
پدر آنان موسی بن شاکر، منجم مامون (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ هـ) بود
[۶] قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۳۱۵.
و در زمان مامون نیز درگذشت. با مرگ پدر، بنوموسی که خردسال بودند، تحت سرپرستی مامون به فراگیری علوم در بیت الحکمه پرداختند و چون مامون به هوشمندی او و برادرانش پی برده بود، هر سه را در بیت الحکمه، نخستین مؤسسه علمی و بسیار شبیه به فرهنگستان‌های امروزی که خود آن را تاسیس کرده بود، به خدمت گماشت.
از اساتید و شیوخ احمد بزرگانی چون اسحاق بن ابراهیم مصعبی و یحیی بن ابی‌منصور را می‌توان نام برد.
[۷] قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۴۴۱.
ابن‌ندیم نوشته است که بنوموسی در تلاش برای دستیابی به علوم، اشخاصی را با هزینه خود به سرزمین روم می‌فرستادند و مترجمان را از گوشه و کنار با دادن عطایا و بخشش‌های گزاف، به مرکز خلافت جلب می‌کردند. این سه برادر مترجمان عالی مقامی چون حنین بن اسحاق و ثابت بن قره را در این راه به استخدام گرفته بودند.
[۹] بیرشک، احمد، زندگینامه علمی دانشوران، ج۲، ص۹۶۴.
احمد مانند دو برادر خود در علوم ریاضی، هندسه، مکانیک (حیل و حرکات)، موسیقی و اخترشناسی سرآمد گشته بود، اما در صنعت حیل و مکانیک ماهرتر از برادران خود بود.
[۱۰] قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۴۴۲.
این سه برادر در کارهای علمی همکاری داشتند و بدین جهت تشخیص بیشتر آثار شخصی هر یک از آنان میسر نیست.
[۱۱] قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۴۸.



مشهورترین اثر بنوموسی کتاب الحیل است که درباره مهندسی مکانیک بوده و یکصد دستگاه میکانیکی در آن شرح داده شده است. ابن‌ندیم آثار مشترک آنان و برخی آثار احمد را این‌گونه بیان کرده است:
کتاب بنوموسی فی القرسطون.
کتاب الحیل.
کتاب المخروطات.
کتاب لیس فی خارج کرة الکواکب الثابته کرة تاسعه.
کتاب المسالة التی القاها علی سند بن علی.
کتاب مسائل جرت بین سند و بین احمد.
کتاب مساحة الاکر و قسمة الزوایا بثلاثة اقسام متساویة و وضع مقدار بین مقدارین لتتوالی علی قسمة واحدة.
و کتاب شکل الهندسی الذی بین جالینوس امره.
[۱۳] قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۵۲.

حاجی خلیفه کتاب معرفة مساحة الاشکال البسیطه و الکریه را نیز به بنوموسی نسبت داده و تصحیح و اصلاح کتاب المخروطات و تصنیف ابلونیوس را از حسن و احمد، پسران موسی بن شاکر دانسته است.


تاریخ دقیق درگذشت احمد معلوم نیست، اما اسماعیل پاشا آن را در حدود ۲۶۵ هـ نوشته است.


برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۱۸] موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۹۰.
[۲۳] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۶۶.
[۲۶] احمد بیرشک و دیگران، خلاصه زندگینامه علمی دانشمندان، ص۲۳۷.



۱. ابن‌ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۲۸۳.    
۲. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۴۱۳.    
۳. قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۴۷.
۴. بیرشک، احمد، زندگینامه علمی دانشوران، ج۲، ص۹۶۴.
۵. جاودان، محمدعلی، انتقال علوم یونانی به عالم اسلام، ص۲۵۷.
۶. قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۳۱۵.
۷. قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۴۴۱.
۸. ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۳۲.    
۹. بیرشک، احمد، زندگینامه علمی دانشوران، ج۲، ص۹۶۴.
۱۰. قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۴۴۲.
۱۱. قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۴۸.
۱۲. ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۳۲.    
۱۳. قربانی، ابوالقاسم، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۵۲.
۱۴. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۵۶.    
۱۵. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۷۳۹-۱۷۴۰.    
۱۶. بابانی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۵۰.    
۱۷. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۴۸۰.    
۱۸. موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۹۰.
۱۹. ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۱۶۱.    
۲۰. زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۷، ص۱۱۷.    
۲۱. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۲، ص۱۸۸.    
۲۲. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۵۷.    
۲۳. کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۶۶.
۲۴. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآت الجنان، ج۲، ص۱۷۰.    
۲۵. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۳۸.    
۲۶. احمد بیرشک و دیگران، خلاصه زندگینامه علمی دانشمندان، ص۲۳۷.



پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۲۲، برگرفته از مقاله «ابوالقاسم احمد بن موسی بن شاکر بغدادی».






جعبه ابزار