الجدول فی إعراب القرآن و صرفه و بیانه مع فوائد نحویة هامة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الجدول فی اعراب القرآن و صرفه و بیانه مع فوائد نحویة هامة،
اثر محمود عبدالرحیم صافی، تجزیه و ترکیب کامل کلمات
قرآن کریم همراه با نکات بلاغی می‌باشد که به
زبان عربی و در
سال ۱۳۹۹ ق، نوشته شده است.
کتاب با سه مقدمه از دکتر محمدحسن الحمصی، نورالدین شمسی پاشا، نویسنده آغاز و مطالب در سی جلد، تنظیم شده است.
در این مجموعه که باید آن را
دائرةالمعارف ادبیات قرآن کریم نام‌گذاری کرد، کلمات قرآن کریم، مورد تجزیه و تحلیل دقیق، قرار گرفته است. پیش از این، کتاب تفسیر «
مجمع البیان» نوشته
علامه طبرسی، در برخی از مواضع به تجزیه و تحلیل آیات قرآن پرداخته است، ولی همه
آیات، مورد نظر مؤلف نبوده است، اما در
اثر حاضر، تمامی کلمات مطرح در سوره‌های قرآن کریم، مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است.
نویسنده در تدوین اثر حاضر، از تفاسیر و معاجم لغت معتبر استفاده کرده و سعی نموده است تا اعراب از حیث شکل، مطابق با اصطلاحات اعرابی جدیدی که در مدارس و دانشگاه‌ها متداول است، باشد.
در مقدمه دکتر الحمصی، به این نکته اشاره گردیده است که از جمله ویژگی اثر حاضر، علاوه بر دقت و توجه کامل نویسنده به مباحث صرفی، اولین کتاب کاملی است که پیرامون اعراب قرآن، به رشته تحریر درآمده است.
در مقدمه نورالدین شمسی پاشا، این نکته مطرح گردیده است که قصد نویسنده در اثر حاضر، صرف تجزیه کلمات قرآن کریم نمی‌باشد، بلکه
هدف اصلی وی از تجزیه کلمات، ایجاد ملائمت میان
تفسیر و قواعد نحوی است
نویسنده در مقدمه خود، به این نکته اشاره دارد که کتاب خود را، پس از کتاب محمد بن یوسف بن علی معروف به ابوحیان، تحت عنوان «البحر المحیط فی تفسیر القرآن الکریم و اعرابه» نوشته و در آن، به
قرائت یکی از
قراء سبعه، که حفص بن سلیمان از عاصم بن ابوالنجود اسدی می‌باشد، اکتفا کرده است.
تمام تلاش نویسنده در تجزیه آیات قرآن کریم، بر آن بوده تا تمام کلمات، اعم از
اسم، فعل و
حرف را بررسی و تجزیه کرده و پس از اعراب کلمات، به اعراب جمل پرداخته و مبتدا و خبر و نواسخ را معین کرده است؛ ضمن آنکه سعی داشته تا از تکرار غیر مفید، پرهیز نماید.
در مواردی که اعراب قرآن با قواعد نحوی، معارض به نظر می‌رسیده، نویسنده اعراب قرآن را اصل قرار داده و بر طبق معنا و مفهوم آیات، کلمات را تجزیه نموده است و برای توجیه این امر، به کلام دکتر
صبحی صالح، استناد کرده که فرموده است: «در امر
تجزیه و ترکیب قرآن، قرآن حاکم بر قواعد لغوی و نحوی است نه اینکه آن قواعد، حاکم بر قرآن باشد؛ زیرا نحات در بررسی و تایید قواعد در درجه اول، تناسب آن با
قرآن را ملاک قرار می‌دهند».
جلد آخر، به فهارس کتاب اختصاص یافته است. این فهارس، به سه دسته تقسیم می‌شوند:
در این قسم، به دلیل تسهیل در یافتن مطالب، مباحث بر حسب موضوع، به فواید زیر تقسیم شده است: نحویه، صرفیه، بلاغیه،
اسباب نزول، فقهیه، تفسیریه،
اعجاز قرآن، فقه اللغه، سیره نبوی و فواید تاریخی.
هر نوعی از این موارد، بر حسب تسلسل هجایی برای عناوین خود، مرتب شده و در مقابل هر عنوان، ابتدا شماره آیه‌ای که مشتمل بر آن عنوان می‌شود و سپس اسم سوره، شماره صفحه و شماره جلد، نوشته شده است.
در این قسم، مطالب مربوط به ابحاث
علم بلاغت، درج گردیده است بدین صورت که ابتدا، ابحاث متعلق به علم بدیع و تمام فنون مربوط به آن ذکر و سپس، مباحث مربوط به علم بیان و تشبیهات، استعارات و مجاز و کنایه آن ثبت و سپس، مباحث
علم معانی و فنون مختلف آن، درج شده است. در مقابل هر مورد، شماره
آیه،
سوره، صفحه و مجلد، ذکر شده است.
در این قسم، مباحث صرفی، بر طبق ترتیب هجایی کلمات قرآنی، مرتب شده است. در این مورد، ابتدا شماره جلد، سپس شماره صفحه و سپس اسم سوره و آیه‌ای که مبحث صرفی، مربوط به آن می‌شود، ذکر شده است.
فهرست مطالب هر جلد، (به جز جلد هفتم) در ابتدای همان جلد آمده است.
جلد سی و یکم، فهارس کتاب را در خود جای داده است که عبارتند از فهارس فواید، تحقیقات بلاغی و تحقیقات صرفی.
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع و ارجاعات، توضیحاتی پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن، آمده است.
محمود عبدالرحیم صافی
نرم افزار دروس حوزوی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
