الرسائل الاربع (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «الرسائل الاربع»، مجموعه‌ای است به
زبان عربی، حاوی چهار رساله است.
کتاب «الرسائل الاربع»، مجموعه‌ای است، حاوی چهار رساله با نام‌های «قاعدة الملازمة بین حکمی العقل و الشرع»، به قلم آیة الله،
جعفر سبحانی ، «
قاعدة لا ضرر »، به قلم محسن حیدری، «القول المفید فی الاجتهاد و التقید»، به قلم سید طعان خلیل موسوی عاملی و «
التسامح فی ادلة السنن »، به قلم شیخ علی اکبر کلانتری شیرازی، در باره بررسی برخی از
قواعد فقه و
اصول فقه .
هدف، بیان برخی قواعد فقهی و اصولی است که کاربردهای فراوانی در
فقه و استدلال نمودن بر احکام شرعی دارند.
این مجموعه، مشتمل بر چهار رساله است که رساله اول (قاعدة
الملازمة بین حکمی العقل و الشرع)، شامل یک مقدمه، هفت امر و سه مسئله و رساله دوم (
قاعدة لا ضرر )، دارای دو مقدمه، سه عنوان کلی با زیرمجموعه‌های متعدد و یک خاتمه و رساله سوم (القول المفید فی الاجتهاد و التقلید)، واجد دو مقدمه، یک تمهید، دو فصل، یک خاتمه و تعلیقات و رساله چهارم (التسامح فی ادلة السنن)، حاوی دو مقدمه و هفت عنوان مختلف با زیرمجموعه‌های متعدد می‌باشد.
هر یک از این رسایل چهارگانه، مؤلف جداگانه‌ای دارد که در هر یک از آنها، نگارندگان، با استفاده از ادله عقلی و نقلی، به تحلیل و تبیین قواعد اصولی و فقهی پرداخته‌اند.
==گزارش محتوا=====قاعدة الملازمة بین حکمی العقل و الشرع===
در این رساله، نگارنده، تعریفی از دلیل عقلی و اقسام مستقل آن طرح نموده و بر اساس
حسن و قبح عقلی ، ارتباط بین احکام عقل و احکام شرع را بیان کرده است، سپس به تفسیر قضیه «
کل ما حکم به العقل، حکم به الشرع »، پرداخته و عینیت برخی از احکام عقلی و شرعی و تشخیص برخی از احکام شرعی را توسط عقل، به واسطه همین ملازمه بین
عقل و
شرع ، از این قضیه استخراج می‌کند.
نگارنده، هم چنین دلایل منکرین وجود ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع را بیان کرده و دیدگاه برخی از فلاسفه و متکلمین و اصولیون، مانند
ابن سینا ،
ملا عبد الرزاق فیاض لاهیجی و
محقق اصفهانی را در مورد میزان ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع منعکس کرده و ادله قائلین به حسن و قبح عقلی و منکرین آن را به صورت مجزا بیان داشته است.
====ادله منکرین ====
از جمله مهم‌ترین ادله منکرین که نویسنده به آنها اشاره کرده، به قرار ذیل است:
۱.
خداوند ،
مالک همه چیز است و هر کاری که بخواهد می‌تواند در ملکش انجام دهد.
۲. اگر حسن و قبح عقلی، ضروری می‌بود، نباید در مورد آن بین علما اختلاف وجود می‌داشت.
۳) اگر حسن و قبح عقلی، ضروری می‌بود، نباید حسن و قبح تغییر می‌کرد.
ثبوت ملازمه بین حکم عقل و شرع و انعکاس دیدگاه‌های
قرآن کریم و برخی از فقها و اصولیون، مانند
شهید صدر ،
میرزای قمی ،
آخوند خراسانی ،
محقق اصفهانی ،
محمد رضا مظفر ،
زرکشی و
صاحب وافیه از دیگر مباحث مطرح شده در این رساله است. در بخش پایانی رساله، نویسنده، به لزوم اطاعت از حکم شرعی کشف شده به وسیله
عقل و آثار کلامی، اصولی و اخلاقی قایل شدن به لزوم حسن و قبح عقلی اشاره نموده و اساس تکلیف و معرفت الهی،
بعثت انبیا و قبول ادعاهای آنان با
معجزه ، اختیار
انسان و
قبح عقاب بلا بیان را در گرو قبول ضرورت حسن و قبح عقلی دانسته است.
در این رساله، ضمن بیان معنای
ضرر و
ضرار و اقسام و مصادیق آن و
سنت نبوی، مراد از این قاعده و مفاد فقهی و اصولی آن مشخص شده و مواردی را که می‌توان این قاعده را در آنها پیاده کرد، بررسی گردیده است. از نظر نویسنده، مراد از
نفی ضرر در امور غیر متدارک و ضررهای شخصی و نوعی است و در برخی دیگر از غیر این موارد، قاعده تخصیص می‌خورد. فرض تعارض دو ضرر و ترجیح یکی از آنها و حکم جلوگیری از ضرر دیدن یک شخص با متضرر شدن یک شخص دیگر، برخی از کاربردهای
قاعده لا ضرر در مسایل فقهی، حکم
اضرار به نفس در آیات و روایات و
عقل و
اجماع ، از دیگر مندرجات این رساله است.
در این رساله، ابتدا به ضرورت
اجتهاد و
تقلید برای تعطیل نشدن احکام اجتماعی و عبادی
اسلام پرداخته شده، سپس معنای لغوی و اصطلاحی اجتهاد بیان شده است، آن گاه احکام اجتهاد و جواز عمل کردن مجتهد به رای و فتوای خویش و
حرمت رجوع وی به غیر و هم چنین لزوم رجوع عوام به مجتهد و تقلید کردن از او بررسی گردیده و دلایل شرعی آنها بیان شده است.
در ادامه، به بحث تصدی امر
قضاوت توسط مجتهد پرداخته شده و امکان تجزی در اجتهاد و کیفیت اجتهاد در عصر
صحابه و
تابعین ، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. برخی از شبهات مطرح شده در مورد اجتهاد، در عصر کنونی، تبیین گشته و پاسخ آن نیز داده شده است، آن گاه نویسنده، به بحث در باره ادله تقلید پرداخته و ضمن بیان معنای لغوی و اصطلاحی تقلید، ادله جواز آن را بررسی نموده است.
در ادامه، نگارنده، برخی از آیات قرآنی نفی کننده تقلید را مطرح کرده و
وجوب تقلید کردن از
مجتهد اعلم و عدم چنین وجوبی را نیز بیان داشته است. ادله جواز تقلید از مجتهد مرده و باقی ماندن بر تقلید او، حکم عدول از تقلید یک مجتهد و رجوع کردن به مجتهد دیگر، عدول کردن مجتهد از یک رای و فتوای خویش و مسئله تبدل اجتهاد نیز از مباحث دیگر این رساله است.
در این رساله، ابتدا به بحث در باره اصولی و فقهی بودن این مسئله پرداخته شده و سپس ادله نقلی و عقلی قاعده
تسامح در ادله سنن ، بیان گردیده است. نگارنده، به
اخبار من بلغ و
حکم عقل در این زمینه اشاره کرده و اقوال برخی از فقها و اصولیون بزرگ
شیعه را در این زمینه منعکس کرده است.
در ادامه، به خوب بودن احتیاط در این قبیل از موارد اشاره کرده و اشکالاتی را که بر قائلین به
تسامح در ادله سنن، وارد شده است، مطرح نموده و پاسخ آنها را داده است. نویسنده، در همین راستا، به مسئله تشریع و
بدعت در
دین ، شرایط و حرمت آن اشاره نموده و نمونه‌هایی از مصادیق تسامح در ادله سنن و مواردی را که می‌توان به این قاعده استناد نمود بررسی کرده است.
نرم افزار جامع اصول الفقه،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
