• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قیامت (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




قِیامَة (به کسر قاف و فتح یاء و میم) از واژگان قرآن کریم به معنی برخاستن و یوم القیامة به معنی روز برخاستن از قبرها و روز زنده شدن است.



قِیامَة به معنی برخاستن و یوم القیامة به معنی روز برخاستن از قبرها و روز زنده شدن است. کلمه قیامت مصدر است در مجمع گوید: «قام یقوم قیاما و قیامة» مثل «عاد یعود عیادا و عیادة» پس قیامت به معنی برخاستن و یوم القیامة به معنی روز برخاستن از قبرها و روز زنده شدن است. راغب گوید: تاء آن برای دفعه است و دلالت بر وقوع‌ دفعی آن دارد. این لفظ بنا بر شمارش المعجم المفهرس مجموعا هفتاد بار در قرآن مجید ذکر شده و همه توام با کلمه «یوم» ‌اند.


(ثُمَّ اِنَّکُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ تُبۡعَثُونَ) (سپس در روز قیامت برانگیخته می‌شوید! )
(ثُمَّ اِنَّکُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ عِندَ رَبِّکُمۡ تَخۡتَصِمُونَ) (سپس شما روز قیامت نزد پروردگارتان مخاصمه می‌کنید.)
(لَآ اُقۡسِمُ بِیَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَةِ) ( سوگند به روز قیامت،) اعتقاد به معاد و قیامت یکی از ارکان اسلام و بنا بر تحقیق بعضی از محققین در حدود هزار و هفتصد آیه از قرآن مجید راجع به قیامت و ثواب و عقاب و بازگشت اعمال است، به دین طریق نزدیک به یک سوم قرآن در بیان قیامت می‌باشد.


دقت در آیات قرآن مجید و بعضی از روایات نشان می‌دهد که قیامت تکامل عجیبی است، و زندگی فعلی به تدریج به آن خواهد انجامید و اکنون بسوی آن در حرکتیم.
قرآن مجید فرماید: (وَ ما هذِهِ الْحَیاةُ الدُّنْیا اِلَّا لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ اِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوانُ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ‌) «این زندگی دنیا جز مشغولیت و بازی نیست خانه آخرت آن زندگی حقیقی است که مرگی در پی ندارد ای کاش مردم این را می‌دانستند.»
(وَ قالَ الْاِنْسانُ ما لَها) (و انسان مى‌گويد: «زمين را چه مى‌شود (كه اين گونه مى‌لرزد)؟!»)
(یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ اَخْبارَها) (در آن روز زمين تمام خبرهايش را بازگو مى‌كند؛)
(بِاَنَّ رَبَّکَ اَوْحی‌ لَها) (چرا كه پروردگارت به او وحی كرده است!)
همه چیز آخرت زنده و دانا است حتی جهنّمش و آتشش‌:
(یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَاْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ) ( (به خاطر بياوريد) روزى را كه به جهنّم مى‌گوييم: «آيا پر شده‌اى؟» و او مى‌گويد: «آيا افزون بر اين هم هست؟!») جهنّم سخن خواهد گفت و طعمه بیشتر خواهد خواست، آتش سوزان مردم را از دور خواهد دید و با دیدن آنها نعره خواهد زد و بجوشش در خواهد آمد:(وَ اَعْتَدْنا لِمَنْ کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیراً) (و ما براى كسى كه قيامت را تكذيب كند، آتشى شعله‌ور و سوزان فراهم كرده‌ايم!)
(اِذا رَاَتْهُمْ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ سَمِعُوا لَها تَغَیُّظاً وَ زَفِیراً) «آتش آنها را از جای دور مشاهده کند می‌شنوند که میجوشد و صفیر می‌زند.»ضمیر «رَاَتْهُمْ» راجع به سعیر است.
آتش مردم را به طرف خودش می‌خواند:
(کَلَّا اِنَّها لَظی‌) (امّا هرگز چنين نيست (كه با اينها بتوان نجات يافت، آرى) شعله‌هاى سوزان آتش است.‌)
(نَزَّاعَةً لِلشَّوی‌) (دست و پا و پوست سر را مى‌كند و مى‌برد!)
(تَدْعُوا مَنْ اَدْبَرَ وَ تَوَلَّی‌) (و كسانى را كه به فرمان خدا پشت كردند صدا مى‌زند،)
ببین تکامل به کجا سر خواهد زد که حتی آتش بینا و گویاست. نه فقط زبان بلکه تمام اعضاء از پوست و دست و پا و غیره گویا خواهند بود همه زبانند و گوش‌اند در عدّه‌ای از آیات راجع بشهادت اعضاء بدن تصریح شده از جمله‌ (حَتَّی اِذا ما جاؤُها شَهِدَ عَلَیْهِمْ سَمْعُهُمْ وَ اَبْصارُهُمْ وَ جُلُودُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ‌) «چون پیش آتش آیند، گوشها، چشمها و پوستهایشان به آنچه کرده‌اند گواهی می‌دهد.»
بالاتر از این رو کرده به پوستهایشان گویند «لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَیْنا» چرا بر علیه ما گواهی دادید؟ آنها در جواب گویند (اَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذِی اَنْطَقَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ) «خدائی که همه چیز را گویا کرده ما را به نطق در آورد.»این خیلی عجیب است گفت و شنود با پوست یعنی چه!! عده‌ای این آیات را تاویل می‌کنند ولی تکامل همه جانبه جز این معنی ندارد. دید چشم به قدری تفاوت خواهد کرد که حتی فرشتگان را خواهد دید حتی چشم کفّار که فرموده: (یَوْمَ یَرَوْنَ الْمَلائِکَةَ لا بُشْری‌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُجْرِمِینَ‌) (امّا روزى كه فرشتگان را مى‌بينند، روز بشارت براى مجرمان نخواهد بود (بلكه روز مجازات و كيفر آنان است)!)و هم مؤمنان خواهند دید (وَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ هذا یَوْمُکُمُ الَّذِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ‌) (و فرشتگان به استقبالشان مى‌آيند، (و مى‌گويند:) اين همان روزى است كه به شما وعده داده مى‌شد!) بطور کلی پرده از چشم برداشته می‌شود و چیزهائی می‌بیند که پیش از آن اصلا ندیده بود (فَکَشَفْنا عَنْکَ‌ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ) ((به او خطاب مى‌شود:) تو از اين صحنه (و دادگاه بزرگ) غافل بودى و ما پرده را از چشم تو كنار زديم، و امروز چشمت كاملًا تيزبين است!)
(یَوْمَ تُبَدَّلُ الْاَرْضُ غَیْرَ الْاَرْضِ وَ السَّماواتُ‌) «آن روز زمین به زمین دیگری غیر از این عوض خواهد شد هکذا آسمانها.» اصل کهولت از مواد عالم برداشته شده همه چیز یکنواخت و مخلّد خواهد بود بشر همه تر و تازه خواهد بود بی‌آنکه یکنواختی او را خسته و سیر کند.
(خالِدِینَ فِیها لا یَبْغُونَ عَنْها حِوَلًا) (آنها جاودانه در آن خواهند ماند؛ و هرگز تقاضاى نقل مكان از آن جا نمى‌كنند!) حیات چنان عمومی و همه جانبه خواهد بود که اگر پوست کافری در اثر سوختن مرده و بی‌حسّ شود حیات هجوم کرده بار دیگر و بارهای دیگر آنرا به حسّ خواهد آورد:
(کُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَیْرَها لِیَذُوقُوا الْعَذابَ‌) (هر گاه پوستهاى تنشان (در آن) بريان گردد (و بسوزد)، پوستهاى ديگرى به جاى آن قرار مى‌دهيم، تا كيفر (الهى) را بچشند.)
خلاصه آنکه: قیامت صورت تکامل یافته این جهان است تکاملی که نمی‌توان آن را بتمامه تصوّر کرد ولی قرآن عظیم الشان راه‌های آن را بطور کلی نشان داده است.


در قرآن کریم به مراحل و مواقف روز قیامت اشاره شده ‌است. مانند نفخ صور، حشر، بعث، سؤال، صراط و نامه‌ عمل. امام‌ خمینی نیز به مراحل و مواقف روز قیامت اشاره کرده‌ است از جمله:
۱- بعث: امام‌ خمینی عالم بعث را زمان ازمیان‌رفتن انس نفس به عالم طبیعت می‌داند که به‌واسطه ظهور و غلبه عالم غیب است و با ازمیان‌رفتن این انس، توجه به عالم طبیعت قطع می‌شود و بعث آغاز می‌گردد.
۲- حشر: امام خمینی حشر را از مسائلی می‌داند که اعتقاد به آن در تمام شریعت‌های راستین وجود دارد و از ارکان ادیان الهی شمرده می‌شود. ایشان بر این باور است که رسوخ اعمال و ملکات انسان که حقیقت جان انسان را تشکیل می‌دهند، سبب می‌شود انسان در روز قیامت به صورت‌های مختلف محشور کند.
۳- سؤال: امام خمینی یکی از مراحل معاد و روز قیامت را سؤال خداوند از بندگان می‌داند که همه در پیشگاه خداوند و برابر نعمت‌هایی که به آنها داده، بازخواست می‌شوند از جمله این نعمت‌ها، نعمت عمر انسان است که چگونه صرف کرده‌، بلکه همه افراد متناسب با مسئولیتی که دارند بازخواست می‌شوند. ایشان درباره‌ پرسش در قبر معتقد است وقتی می‌توان به سؤال نکیر و منکر درباره‌ پروردگار خود پاسخ دهد که در دنیا تحت تربیت حق‌تعالی باشد؛ زیرا انسانی که ظاهر و باطنش در تربیت حق نباشد از اوصاف حق بهره‌ای نداشته باشد، در عالم قبر که وقت بروز سر و باطن انسان است، نمی‌تواند جواب بدهد و تلقین برای او فایده‌ای ندارد.
۴- نشر صحیفه اعمال: امام خمینی معتقد است در روز قیامت صحیفه و صورت‌های اعمال انسان را به او می‌دهند و می‌گویند خود حساب کن آیا چنین اعمالی قابل‌قبول درگاه الهی است صحیفه‌ای که در دنیا همه اعمال و اقوال و‌اندیشه‌های نفسانی و لوازم وجودی انسان در آن ثبت است. ایشان باتکیه‌بر برخی روایات که این صحیفه در دنیا نیز در هفته دو بار به محضر امام عصر عرضه می‌شود و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) نیز نامه اعمال را مشاهده می‌کند، بیان می‌دارد انسان باید مواظب اعمال خود باشد که چه چیزی ثبت می‌شود و سبب نارضایتی آنان نباشد.
[۱۳۵] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۳۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.



مجموع مطالب معاد در قرآن مجید سه مرحله است:
۱- انقراض و در هم ریختگی نظم کنونی، خاموش شدن خورشید، تحوّلات عظیم و همگانی زمین، شکافتن آسمان، از هم گسیختن ستارگان و غیره.
۲- برقراری نظم مجدّد، شروع حیات و توسعه آن.
۳- زندگی در بهشت و جهنم.

۵.۱ - در هم ریختگی نظم کنونی

از مسائلی که قرآن بارها از آن صحبت می‌کند و علم نیز آن را مسلّم می‌دارد این است که: نظام کنونی‌ جهان ابدی نیست، خورشید و ماه و ستارگان و زمین هر یک مدت معینی دارند، و چون مدتشان سر آید جواز مرگ خویش را دریافت کرده و در هم ریخته خواهند شد، و همه مانند انسان و درخت و غیره، سن و سال و مرگ و فنا دارند.
اینک قسمتی از آیات این مرحله:
(وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی اِلی‌ اَجَلٍ مُسَمًّی) (آيا نديدى كه خداوند شب را در روز، و روز را در شب داخل مى‌كند، و خورشيد و ماه را مسخّر ساخته و هر كدام تا سرآمد يعنى به حركت خود ادامه مى‌دهند؟!‌)
(اَ وَ لَمْ یَتَفَکَّرُوا فِی اَنْفُسِهِمْ ما خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْاَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما اِلَّا بِالْحَقِّ وَ اَجَلٍ مُسَمًّی‌) (آيا آنان با خود نينديشيدند كه خداوند، آسمانها و زمين و آنچه را ميان آن دو است جز به حق و براى زمان معيّنى نيافريده است؟!)
(ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْاَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما اِلَّا بِالْحَقِّ وَ اَجَلٍ مُسَمًّی‌) (ما آسمانها و زمين و آنچه را در ميان اين دو است جز به حق و براى سرآمد معيّنى نيافريديم؛)ملاحظه می‌شود که اجل مسمّی (مدّت معیّن) در باره آسمانها و زمین و خورشید و ماه و غیره ذکر شده و همه اینها تا مدّتی در این وضع و نظم خواهند بود.
اینک آیاتی در از بین رفتن نظام کنونی:
(اِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ) «آنگاه که خورشید در هم پیچیده و خاموش شود.»
(وَ اِذَا النُّجُومُ انْکَدَرَتْ‌) «وقتیکه ستارگان تیره شوند.»
(وَ اِذَا الْجِبالُ سُیِّرَتْ‌) «وقتی که کوهها به راه افتند و روان گردند.»
(وَ اِذَا الْعِشارُ عُطِّلَتْ‌) «وقتی که حامله‌ها خالی شوند و چیزی درون چیزی نماند.»
(وَ اِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ‌) «وقتی که وحوش جمع گردند.»
(وَ اِذَا الْبِحارُ سُجِّرَتْ‌) «وقتی که دریاها بر افروخته (و تبخیر) گردند.»
(وَ اِذَا السَّماءُ کُشِطَتْ‌) «وقتی که آسمان (از اطراف زمین) کنده شود.»
(وَ اِذَا الْجَحِیمُ سُعِّرَتْ‌) «وقتی که جهنّم افروخته گردد.»
(وَ اِذَا الْجَنَّةُ اُزْلِفَتْ‌) «وقتی که بهشت به مردم نزدیک شود.»
(عَلِمَتْ نَفْسٌ ما اَحْضَرَتْ) «آن وقت انسان آنچه را که آماده کرده خواهد دانست.»
این آیات از یک تحوّل عجیب و عظیم حکایت دارند که یدرک و لا یوصف است این آیات در روزی گفته شده که بشر راهی بآنها نداشت ولی فعلا به فکر و فهم بشری بسیار مانوس است.
(اِذَا السَّماءُ انْفَطَرَتْ‌) «وقتی که آسمان شکافته شود.»
(وَ اِذَا الْکَواکِبُ انْتَثَرَتْ‌) «وقتی که ستارگان پراکنده گردند.»
(وَ اِذَا الْبِحارُ فُجِّرَتْ‌) «وقتی که دریاها منفجر گردند.»
(اِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ‌) «وقتی که آسمان پاره شود.»
(وَ اَذِنَتْ لِرَبِّها وَ حُقَّتْ‌) «و از دستور پروردگارش اطاعت کند و حتمی است که اطاعت خواهد کرد.»
(وَ اِذَا الْاَرْضُ مُدَّتْ‌) «وقتی که زمین انبساط یابد.»
(وَ اَلْقَتْ ما فِیها وَ تَخَلَّتْ) «و آنچه در آن است بیرون ریزد و خالی گردد.»
‌این آیات نیز از یک تحوّل همگانی که فرو ریختگی نظم فعلی است خبر می‌دهند.
(اِذا رُجَّتِ الْاَرْضُ رَجًّا) «آنگاه که زمین با لرزشی بلرزد.»
(وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا) «و کوهها کوبیده شده،»
(فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا) «و به صورت غباری پراکنده در آیند.»
(کَلَّا اِذا دُکَّتِ الْاَرْضُ دَکًّا دَکًّا) «آنگاه که زمین پی در پی کوبیده و ریز ریز گردد.»
(اِذا زُلْزِلَتِ الْاَرْضُ زِلْزالَها) «وقتی که زمین زلزله خویش را شروع کند.»
(وَ اَخْرَجَتِ الْاَرْضُ اَثْقالَها) «و بارهایش را بیرون ریزد.»
(یَوْمَ تَمُورُ السَّماءُ مَوْراً) «روزی که آسمان به شدت موج زند.»
(وَ تَسِیرُ الْجِبالُ سَیْراً) «و کوهها به طرز خاصی به راه افتند.»
(یَوْمَ تَرْجُفُ الْاَرْضُ وَ الْجِبالُ وَ کانَتِ الْجِبالُ کَثِیباً مَهِیلًا) «روزی که زمین و کوهها بلرزد و کوهها تپه‌های نرم شوند.»
(وَ تَکُونُ الْجِبالُ کَالْعِهْنِ‌الْمَنْفُوشِ‌) «روزی که کوهها مانند پشم رنگارنگ حلّاجی شده گردند.»
(وَ حُمِلَتِ الْاَرْضُ وَ الْجِبالُ فَدُکَّتا دَکَّةً واحِدَةً) ( «زمین و کوهها بیک بار کوبیده و ریز ریز شوند.»
این آیات راجع به تحولات زمین و کوهها و هوای اطراف زمین است که جزئی از تحولات همگانی است. پیداست که با این انقلاب، انسانی در روی زمین نمی‌ماند و همه از بین می‌روند، این انقلاب و درهم ریختگی نفخ صور اول است چنانکه فرموده‌ (وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْاَرْضِ اِلَّا مَنْ شاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِیهِ اُخْری‌ فَاِذا هُمْ‌ قِیامٌ‌ یَنْظُرُونَ‌) (و در «صور» دميده مى‌شود، پس همه كسانى كه در آسمانها و زمينند مى‌ميرند، مگر كسانى كه خدا بخواهد؛ سپس بار ديگر در «صور» دميده مى‌شود، ناگهان همگى به پا مى‌خيزند و در انتظار (حساب و جزا) هستند.)
در آیه دیگر آمده‌ (وَ یَقُولُونَ مَتی‌ هذَا الْوَعْدُ اِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ) (آنها مى‌گويند: «اگر راست مى‌گوييد، اين وعده (قيامت) كى خواهد بود؟!)
(ما یَنْظُرُونَ اِلَّا صَیْحَةً واحِدَةً تَاْخُذُهُمْ وَ هُمْ یَخِصِّمُونَ) ((امّا) جز اين انتظار نمى‌كشند كه يک صیحه عظيم (آسمانى) آنها را فراگيرد، در حالى كه مشغول جدال (در امور دنيا) هستند.)
(فَلا یَسْتَطِیعُونَ تَوْصِیَةً وَ لا اِلی‌ اَهْلِهِمْ یَرْجِعُونَ‌) ( (چنان غافلگير مى‌شوند كه حتّى) نمى‌توانند وصيّتى كنند يا به سوى خانواده خود بازگردند!)صیحه واحده که ظاهرا از فرو ریختگی و انفجار منظومه شمسی خواهد بود همه را قالب بی‌جان خواهد کرد.

۵.۲ - معاد و برقراری نظم مجدد

مرحله دوم از قیامت که معاد و برقراری نظم مجدّد و احیاء اموات باشد همان است که نفخ صور دوم تعبیر شده‌ است:
(ثُمَّ نُفِخَ فِیهِ اُخْری‌ فَاِذا هُمْ‌ قِیامٌ‌ یَنْظُرُونَ‌) (سپس بار ديگر در «صور» دميده مى‌شود، ناگهان همگى به پا مى‌خيزند و در انتظار (حساب و جزا) هستند.)
(وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ فَاِذا هُمْ مِنَ الْاَجْداثِ اِلی‌ رَبِّهِمْ یَنْسِلُونَ‌) ((بار ديگر) در «صور» دميده مى‌شود، ناگهان آنها از قبرها، شتابان به سوى (دادگاه) پروردگارشان مى‌روند!)
(یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَاْتُونَ اَفْواجاً) (روزى كه در «صور» دميده مى‌شود و شما فوج فوج (به محشر) مى‌آييد!)

۵.۲.۱ - امکان قیامت

مشی قرآن مجید در این مرحله طوری است که هر عاقل منصف از تصدیق آن ناگزیر است بطور کلی دو راه از نظر قرآن در این خصوص پیش کشیده شده است.
اول- امکان قیامت و قیاس آخر کار به اول آن، بدین تقریب: معماری ماهر ساختمانی را بنا کرده سپس می‌گوید: من این عمارت را ساخته‌ام و اگر در اثر سیل یا زلزله‌ای منهدم گردد قدرت آن را دارم که دو باره آن را بسازم. یا نویسنده‌ای کتابی نوشته و گوید: اگر این کتاب از بین برود بار دیگر می‌توانم آن را بنویسم. یا مهندسی کارخانه‌ای را پیاده و نصب کرده و گوید: اگر فرو ریزد باز قادرم که سوار کرده به کار‌ اندازم. ادعای معمار و نویسنده و مهندس قابل انکار نیست و نمی‌توان گفت: نه، زیرا بهترین دلیل مدّعی عمل انجام شده اوست. در ما نحن فیه می‌گوئیم: روزی از حیات و انسان و غیره در زمین خبری نبود و این زندگی بعدا بوجود آمده است هر گاه در آینده بسیار بسیار دور اگر این زندگی از بین برود آیا امکان برقراری مجدّد آن هست یا نه؟ ناچار باید گفت: آری زیرا که می‌بینم فعلا موجود است.
اینک نگاهی به آیات:
(وَ یَقُولُ الْاِنْسانُ اَ اِذا ما مِتُّ لَسَوْفَ اُخْرَجُ حَیًّا) «انسان می‌گوید: آنگاه که مردم آیا به زودی زنده از قبر خارج می‌شوم؟»
(اَ وَ لا یَذْکُرُ الْاِنْسانُ اَنَّا خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَمْ یَکُ شَیْئاً) «مگر همین انسان به یاد ندارد که ما او را از پیش آفریدیم حال آنکه چیزی نبود؟»
(وَ ضَرَبَ لَنا مَثَلًا وَ نَسِیَ خَلْقَهُ قالَ مَنْ یُحْیِ الْعِظامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ) «ما را مثلی زد و خلقت خویش را از یاد برد.»
(قُلْ یُحْیِیهَا الَّذِی اَنْشَاَها اَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلِیمٌ‌) «گفت: استخوانهای پوسیده خاک شده را کی زنده می‌کند؟ بگو: همان کس زنده می‌کند که بار اول آنها را آفریده او به هر گونه خلقت داناست.»
(اَ یَحْسَبُ الْاِنْسانُ اَنْ یُتْرَکَ سُدیً) «آیا انسان گمان دارد که بیهوده رها می‌شود.»
(اَ لَمْ یَکُ نُطْفَةً مِنْ مَنِیٍّ یُمْنی‌) «مگر آب کمی از منی نبود که ریخته می‌شد.»
(ثُمَّ کانَ عَلَقَةً فَخَلَقَ فَسَوَّی) «سپس علقه شد و خدایش خلق کرد و بپرداخت.»
(فَجَعَلَ مِنْهُ الزَّوْجَیْنِ الذَّکَرَ وَ الْاُنْثی‌) «و از او نر و ماده قرار داد.»
(اَ لَیْسَ ذلِکَ بِقادِرٍ عَلی‌ اَنْ یُحْیِیَ الْمَوْتی‌) «آیا آن خدا قادر نیست مردگان را بیافریند؟»
(وَ هُوَ الَّذِی یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وَ هُوَ اَهْوَنُ عَلَیْهِ) «او کسی است که آفرینش را آغاز و سپس آن را اعاده می‌کند، اعاده آفرینش بر او از خلقت اول آسان تر است.»
(یَوْمَ نَطْوِی السَّماءَ کَطَیِّ السِّجِلِّ لِلْکُتُبِ کَما بَدَاْنا اَوَّلَ خَلْقٍ نُعِیدُهُ وَعْداً عَلَیْنا اِنَّا کُنَّا فاعِلِینَ‌)«روزی آسمان را می‌پیچیم همانطور که طومار نوشته‌ها را می‌پیچند، پس از آن آفریدن را همچون آفرینش اول دو باره شروع می‌کنیم، این وعده بر ما است و ما آنرا عملی خواهیم کرد.»
(وَ ادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ کَما بَدَاَکُمْ تَعُودُونَ‌) «و او را بخوانید، عبادت را خالص او کنید همانطور که شما را آفریده باز می‌گردید (و زنده می‌شوید.)»
(مِنْها خَلَقْناکُمْ وَ فِیها نُعِیدُکُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُکُمْ تارَةً اُخْری‌) «شما را از زمین آفریدیم، به زمین باز می‌گردانیم و از زمین بار دیگر بیرون میاوریم.»
(فَسَیَقُولُونَ مَنْ یُعِیدُنا قُلِ الَّذِی فَطَرَکُمْ اَوَّلَ مَرَّةٍ) «خواهند گفت کی ما را برمی‌گرداند و زنده می‌کند؟ بگو همان کس که دفعه اول آفرید.»
این آیات نمونه‌ای است از مطلب اول که قیاس آخر به اول است و در مثال معمار و مهندس گفتیم که این امکان به احدی قابل انکار نیست چون اگر آفریدن دوم غیر قابل امکان بود حیات از اول پیدا نمی‌شد.

۵.۲.۲ - نحوه احیاء اموات

مطلب دوم: نحوه احیاء اموات و تشبیه آن به عالم نبات و احاله به استعدادهای مخصوص جهان ماده، است. توضیح اینکه: نباتات هر سال می‌میرند و زنده می‌شوند و حشر و نشرشان همه ساله تکرار می‌شود اینک آیاتی در این زمینه نقل و توضیح می‌دهیم:
(وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَکاً فَاَنْبَتْنا بِهِ جَنَّاتٍ وَ حَبَّ الْحَصِیدِ) «از آسمان آب با برکت نازل کردیم و با آن باغها و دانه‌هائی که درو می‌شوند برویاندیم.»
(وَ اَحْیَیْنا بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً کَذلِکَ الْخُرُوجُ‌) «و با آن آب، دیار مرده‌ای را زنده کردیم بیرون شدن مردگان از قبر نیز چنین است.»
(یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَ یُحْیِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ کَذلِکَ تُخْرَجُونَ‌) «زنده را از مرده بیرون می‌کند و مرده را از زنده بیرون میاورد و زمین را پس از مردنش زنده می‌کند شما نیز از قبرها چنین خارج می‌شوید.»
در آیه دیگر پس از ذکر باد و باران و زنده شدن زمین و روئیدن میوه‌ها فرموده: (کَذلِکَ نُخْرِجُ الْمَوْتی‌ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ‌) (اين گونه (كه زمين‌هاى مرده را زنده كرديم،) مردگان را (نيز در قيامت) زنده مى‌كنيم، شايد (با توجه به اين مثال) متذكّر شويد.) و در آیه دیگر پس از ذکر همین مضمون آمده‌ است: (وَ الَّذي نَزَّلَ مِنَ السَّماءِ ماءً بِقَدَرٍ فَأَنْشَرْنا بِهِ بَلْدَةً مَيْتاً كَذلِک تُخْرَجُون) (همان كسى كه از آسمان آبى فرستاد به مقدار معيّن، و بوسيله آن سرزمين مرده را حيات بخشيديم؛ همين گونه (در قيامت از قبرها) شما را خارج مى‌سازند!)
هنگام پائیز زمین طراوت خود را از دست می‌دهد و چون زمستان رسید تمام جنب و جوش آن از بین رفته به صورت مرده‌ای در میاید، ولی تخمها و ریشه‌های بی شماری که آثار و ودایع تابستان‌اند درون زمین موجوداند این تخمها و ریشه‌ها به حالت خفته و آرام و بی حرکت در زمین محفوظ‌اند و سلّولهای خوابیده در میان تخمها و ریشه‌ها منتظر فرصت‌اند، با دمیده شدن نفخ صور بهاری یعنی با رسیدن رطوبت و حرارت زمین جنب و جوش خود را از سر می‌گیرد، سلولهای خفته از درون خویش بیدار شده و بطور اجبار بصورت علفها و گلها از شکم زمین خارج میشوند و مصداق‌ «یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ» آشکار می‌گردد. همچنین در باره انسانها که می‌میرند و در زیر خاک، خاک می‌شوند حیات بصورت خفته درون ذرّات خاک شده بدن به حالت انتظار می‌ماند و با رسیدن بهار قیامت و آماده شدن محیط و شرائط مساعد، ذرّات ابدان به حرکت آمده و مانند کرم‌های خاکی شروع به رشد می‌کنند و آنگاه بزرگ شده سر از خاک در میاورند: (کَذلِکَ نُخْرِجُ الْمَوْتی‌ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ‌)(اين گونه (كه زمين‌هاى مرده را زنده كرديم،) مردگان را (نيز در قيامت) زنده مى‌كنيم، شايد (با توجه به اين مثال) متذكّر شويد.)

۵.۳ - زندگی در بهشت و جهنم

مرحله سوم از قیامت زندگی در بهشت و جهنّم است که آخرین مرحله سیر بشر است‌:
(فَرِیقٌ فِی الْجَنَّةِ وَ فَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ) (گروهى در بهشتند و گروهى در آتش سوزان!)خلاصه آنکه: اهل بهشت در یک نوع سعادتی خواهند بود که ما فوق آن شاید غیر ممکن باشد و اهل عذاب در عذاب دردناکی بسر خواهند برد. نعوذ باللّه منه.
در زندگی بهشتی ظاهرا عموم کارها و یا مقداری از آنها بوسیله اراده انجام خواهد گرفت نه بوسیله ابزار همانطور که کارهای خدا بوسیله اراده است‌:
(اِنَّما اَمْرُهُ اِذا اَرادَ شَیْئاً اَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ‌) (فرمان او چنين است كه هر گاه چيزى را اراده كند، تنها به آن مى‌گويد: «موجود باش!»، آن نيز بى‌ درنگ موجود مى‌شود!) همچنان که خدا به سلیمان (علیه‌السّلام) ارده قوی داده بود که می‌توانست مسیر باد را عوض کند، همچنانکه آصف وزیر سلیمان توانست با اراده خویش تخت ملکه سباء را از فاصله دور پیش سلیمان آورد، همچنانکه امروز بعضی از علمای هیپنوتیسم اراده خویش را به کسی تحمیل کرده و او را می‌خوابانند و در همان حال بدون احساس درد باو عمل جرّاحی می‌کنند. همینطور در بهشت هم کار با اراده خواهد بود.
(عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً) (از چشمه‌اى كه بندگان خاص خدا از آن مى‌نوشند، و از هر جا بخواهند آن را جارى مى‌سازند!)
و آیه‌ (لَهُمْ فِیها ما یَشاؤُنَ‌) ( هر چه بخواهند در آنجا هست‌.)
در زندگی آخرت مردم یکدیگر را مثل دنیا خواهند شناخت و حالات دنیا را به نظر خواهند آورد و دوستان و دشمنان خویش را یاد خواهند کرد:
(یَتَعارَفُونَ بَیْنَهُمْ قَدْ خَسِرَ الَّذینَ کَذَّبُوا بِلِقاءِ اللَّهِ وَ ما کانُوا مُهْتَدینَ) (به آن مقدار که یکدیگر را (ببینند و) بشناسند! مسلّماً آنها که لقای خداوند (و روز رستاخیز) را تکذیب کردند، زیان بردند و هدایت نیافتند! )
(فَاَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلی‌ بَعْضٍ یَتَساءَلُونَ) ((در حالی که آنها غرق گفتگو هستند) بعضی رو به بعضی دیگر کرده می‌پرسند.)
(قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ اِنِّی کانَ لی‌ قَرینٌ) (کسی از آنها می‌گوید: «من همنشینی داشتم‌.)
(یَقُولُ اَ اِنَّکَ لَمِنَ الْمُصَدِّقین) (که پیوسته می‌گفت: آیا (به راستی) تو این سخن را باور کرده‌ای‌.)
(اَ اِذا مِتْنا وَ کُنَّا تُراباً وَ عِظاماً اَ اِنَّا لَمَدینُون) (که وقتی ما مُردیم و به خاک و استخوان مبدّل شدیم، (بار دیگر) زنده می‌شویم و جزا داده خواهیم شد؟! »)
(قالَ هَلْ اَنْتُمْ مُطَّلِعُونَ)((سپس) می‌گوید: «آیا شما می‌توانید از او خبری بگیرید؟» )
(فَاطَّلَعَ فَرَآهُ فی‌ سَواءِ الْجَحیم) (اینجاست که نگاهی می‌کند، ناگهان او را در میان دوزخ می‌بیند.)
(قالَ تَاللَّهِ اِنْ کِدْتَ لَتُرْدین) (می‌گوید: «به خدا سوگند نزدیک بود مرا (نیز) به هلاکت بکشانی!)
(وَ لَوْ لا نِعْمَةُ رَبِّی لَکُنْتُ مِنَ الْمُحْضَرین) (و اگر نعمت پروردگارم نبود، من نیز از احضارشدگان (در دوزخ) بودم! )
این آیات نیز در باره گفتگوی اهل بهشت و یادآوری زندگی دنیا است:
(وَ اَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلی‌ بَعْضٍ یَتَساءَلُون) (در این هنگام رو به یکدیگر کرده (از گذشته) سؤال می‌نمایند.)
(قالُوا اِنَّا کُنَّا قَبْلُ فی‌ اَهْلِنا مُشْفِقین) (می‌گویند: «ما در میان خانواده خود ترسان بودیم (مبادا گناهان آنها دامن ما را بگیرد)!)
(فَمَنَّ اللَّهُ عَلَیْنا وَ وَقانا عَذابَ السَّمُوم) (امّا خداوند بر ما منّت نهاد و از عذاب کشنده ما را حفظ کرد! )
(اِنَّا کُنَّا مِنْ قَبْلُ نَدْعُوهُ اِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحیمُ) (ما از پیش او را می‌خواندیم (و می‌پرستیدیم)، که اوست نیکوکار و مهربان! ») ایضا آیات ذیل در خصوص گفتگوی منافقان با مؤمنان است:
(یَوْمَ تَرَی الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ یَسْعی‌ نُورُهُمْ بَیْنَ اَیْدیهِمْ وَ بِاَیْمانِهِمْ بُشْراکُمُ الْیَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ خالِدینَ فیها ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظیم‌) ((این پاداش بزرگ) در روزی است که مردان و زنان باایمان را می‌نگری که نورشان پیش‌رو و در سمت راستشان به سرعت حرکت می‌کند (و به آنها می‌گویند: ) بشارت باد بر شما امروز به باغهایی از بهشت که نهرها زیر (درختان) آن جاری است؛ جاودانه در آن خواهید ماند! و این همان رستگاری بزرگ است!)
(یَوْمَ یَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ لِلَّذینَ آمَنُوا انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِکُمْ قیلَ ارْجِعُوا وَراءَکُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً فَضُرِبَ بَیْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بابٌ باطِنُهُ فیهِ الرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذاب‌) (روزی که مردان و زنان منافق به مؤمنان می‌گویند: «نظری به ما بیفکنید تا از نور شما پرتوی برگیریم!» به آنها گفته می‌شود: «به پشت سر خود بازگردید و کسب نور کنید!» در این هنگام دیواری میان آنها زده می‌شود که دری دارد، درونش رحمت است و برونش عذاب! ) ایضا در سوره اعراف گفتگوی اهل بهشت با اهل جهنّم و در سوره مطففین خندیدن اهل بهشت از دیدن کفّار نقل شده است.
قرآن مجید زندگی آخرت را مخلّد و جاودانی اعلام می‌کند در دنیای فعلی اصل کهولت (آنتروپی) بر تمام مواد و نیروها حکم فرماست هر موجودی که به حالت خود رها شود و امدادی بدان نرسد بطور تدریج بسوی همواری و پیری و سکون می‌رود و اگر این حالت در ماده نبود اصل بقا و ثبات در عالم حکومت می‌کرد و ما در این زندگی مخلّد می‌شدیم و از فنا اثری نبود فرق دنیا با آخرت آنست که در آخرت اصل کهولت از مواد برداشته خواهد شد، در باره اهل بهشت آمده: (خالِدِینَ فِیها لا یَبْغُونَ عَنْها حِوَلًا) «اهل بهشت در آن پیوسته‌اند و طالب تحوّل نیستند.»این قهرا برای آن است که نعمتهای بهشتی برای آنها پیوسته تازه و لذّت آور است و سیر و خسته نمی‌شوند.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۶، ص۵۳.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۶۹۱.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۶، ص۱۵۰.    
۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۳۵۲.    
۵. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۶۹۱.    
۶. مومنون/سوره۲۳، آیه۱۶.    
۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۴۲.    
۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۲۲.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۲۷.    
۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۸۱.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۳۷.    
۱۲. زمر/سوره۳۹، آیه۳۱.    
۱۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۶۱.    
۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۲۵۹.    
۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۳۹۳.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۳۹۸.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۱۷۵.    
۱۸. قیامه/سوره۷۵، آیه۱.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۷۷.    
۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۰۳.    
۲۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۱۶۳.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۹۲.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۹۷.    
۲۴. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۶۴.    
۲۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۱۴۹.    
۲۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۲۲۴.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۴۰.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۹۰.    
۲۹. زلزال/سوره۹۹، آیه۳.    
۳۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۹۹.    
۳۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۴۲.    
۳۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۸۱.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۱۸.    
۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۲۲۵.    
۳۵. زلزال/سوره۹۹، آیه۴.    
۳۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۹۹.    
۳۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۴۲.    
۳۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۸۲.    
۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۱۸.    
۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۲۲۵.    
۴۱. زلزال/سوره۹۹، آیه۵.    
۴۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۹۹.    
۴۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۴۲.    
۴۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۸۲.    
۴۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۱۹.    
۴۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۲۲۶.    
۴۷. ق/سوره۵۰، آیه۳۰.    
۴۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۱۹.    
۴۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۳۵۳.    
۵۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۵۲۹.    
۵۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۴۵.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۲۶۸.    
۵۳. فرقان/سوره۲۵، آیه۱۱.    
۵۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۶۰.    
۵۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۱۸۷.    
۵۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۲۵۷.    
۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۸۵.    
۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۱۸۹.    
۵۹. فرقان/سوره۲۵، آیه۱۲.    
۶۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۱۸۸.    
۶۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۲۵۸.    
۶۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۸۵.    
۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۱۸۹.    
۶۴. معارج/سوره۷۰، آیه۱۵.    
۶۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۶۹.    
۶۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۰.    
۶۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۱۲.    
۶۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۲۴.    
۶۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۳۱۱.    
۷۰. معارج/سوره۷۰، آیه۱۶.    
۷۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۶۹.    
۷۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۰.    
۷۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۱۳.    
۷۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۲۴.    
۷۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۳۱۱.    
۷۶. معارج/سوره۷۰، آیه۱۷.    
۷۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۶۹.    
۷۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۰.    
۷۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۱۳.    
۸۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۲۴.    
۸۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۳۱۲.    
۸۲. فصلت/سوره۴۱، آیه۲۰.    
۸۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۳۷۸.    
۸۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۵۷۴.    
۸۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۵.    
۸۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۳۶.    
۸۷. فصلت/سوره۴۱، آیه۲۱.    
۸۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۳۷۹.    
۸۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۵۷۶.    
۹۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۵.    
۹۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۴۰.    
۹۲. فرقان/سوره۲۵، آیه۲۲.    
۹۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۶۲.    
۹۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۱۹۹.    
۹۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۲۷۴.    
۹۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۹۱.    
۹۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۱۹۷.    
۹۸. انبیا/سوره۲۱، آیه۱۰۳.    
۹۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۳۱.    
۱۰۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۳۲۸.    
۱۰۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۴۶۳.    
۱۰۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۱۶.    
۱۰۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۱۶۸.    
۱۰۴. ق/سوره۵۰، آیه۲۲.    
۱۰۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۱۹.    
۱۰۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۳۴۹.    
۱۰۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۵۲۳.    
۱۰۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۴۳.    
۱۰۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۲۶۵.    
۱۱۰. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۴۸.    
۱۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۸۷.    
۱۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۱۲۷.    
۱۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۹۵.    
۱۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۱۵۵.    
۱۱۵. کهف/سوره۱۸، آیه۱۰۸.    
۱۱۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۰۴.    
۱۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۴۰۱.    
۱۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۵۴۹.    
۱۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۸۵.    
۱۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۱۳۶.    
۱۲۱. نسا/سوره۴، آیه۵۶.    
۱۲۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۸۷.    
۱۲۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۳۷۷.    
۱۲۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۶۰۲.    
۱۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۱۱۰.    
۱۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۵، ص۱۹۵.    
۱۲۷. خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۶۰۰-۶۰۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۱۲۸. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۴۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۱۲۹. خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۱۹۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۱۳۰. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۱۷، ص۴۳۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۱۳۱. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۱۸، ص۳۰۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۱۳۲. خمینی، روح‌الله، جهاد اکبر، ص۶۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۷.    
۱۳۳. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۲۵-۴۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۱۳۴. خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۱۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۳۵. خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۳۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۱۳۶. لقمان/سوره۳۱، آیه۲۹.    
۱۳۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۱۴.    
۱۳۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۲۳۴.    
۱۳۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۳۵۰.    
۱۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۹۳.    
۱۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۱۹۵.    
۱۴۲. روم/سوره۳۰، آیه۸.    
۱۴۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۰۵.    
۱۴۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۱۵۷.    
۱۴۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۲۳۷.    
۱۴۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۴۶.    
۱۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۱۰۲.    
۱۴۸. احقاف/سوره۴۶، آیه۳.    
۱۴۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۰۲.    
۱۵۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۱۸۶.    
۱۵۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۲۸۳.    
۱۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۳۷.    
۱۵۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۳۷۹.    
۱۵۴. تکویر/سوره۸۱، آیه۱.    
۱۵۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۱۳.    
۱۵۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۴۸.    
۱۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۱۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۲۶.    
۱۵۹. تکویر/سوره۸۱، آیه۲.    
۱۶۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۱۳.    
۱۶۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۴۸.    
۱۶۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۱۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۲۶.    
۱۶۴. تکویر/سوره۸۱، آیه۳.    
۱۶۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۱۳.    
۱۶۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۴۹.    
۱۶۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۱۶۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۲۷.    
۱۶۹. تکویر/سوره۸۱، آیه۴.    
۱۷۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۱۳.    
۱۷۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۴۹.    
۱۷۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۱۷۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۲۷.    
۱۷۴. تکویر/سوره۸۱، آیه۵.    
۱۷۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۱۳.    
۱۷۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۴۹.    
۱۷۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۷۷.    
۱۷۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۲۷.    
۱۷۹. تکویر/سوره۸۱، آیه۶.    
۱۸۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۱۴.    
۱۸۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۵۰.    
۱۸۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۷۷.    
۱۸۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۲۸.    
۱۸۴. تکویر/سوره۸۱، آیه۱۱.    
۱۸۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۱۵.    
۱۸۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۵۱.    
۱۸۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۷۸.    
۱۸۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۳۰.    
۱۸۹. تکویر/سوره۸۱، آیه۱۲.    
۱۹۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۱۵.    
۱۹۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۵۱.    
۱۹۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۷۸.    
۱۹۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۳۰.    
۱۹۴. تکویر/سوره۸۱، آیه۱۳.    
۱۹۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۱۵.    
۱۹۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۵۲.    
۱۹۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۷۸.    
۱۹۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۳۰.    
۱۹۹. تکویر/سوره۸۱، آیه۱۴.    
۲۰۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۱۵.    
۲۰۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۵۲.    
۲۰۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۷۸.    
۲۰۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۳۳۰.    
۲۰۴. انفطار/سوره۸۲، آیه۱.    
۲۰۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۲۳.    
۲۰۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۶۵.    
۲۰۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۸۵.    
۲۰۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۴۸.    
۲۰۹. انفطار/سوره۸۲، آیه۲.    
۲۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۲۳.    
۲۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۶۶.    
۲۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۸۵.    
۲۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۴۸.    
۲۱۴. انفطار/سوره۸۲، آیه۳.    
۲۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۲۳.    
۲۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۶۶.    
۲۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۸۵.    
۲۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۴۸.    
۲۱۹. انشقاق/سوره۸۴، آیه۱.    
۲۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۴۱.    
۲۲۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۰۰.    
۲۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۰۴.    
۲۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۹۴.    
۲۲۴. انشقاق/سوره۸۴، آیه۲.    
۲۲۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۴۲.    
۲۲۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۰۰.    
۲۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۰۴.    
۲۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۹۴.    
۲۲۹. انشقاق/سوره۸۴، آیه۳.    
۲۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۴۲.    
۲۳۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۰۰.    
۲۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۰۴.    
۲۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۹۴.    
۲۳۴. انشقاق/سوره۸۴، آیه۴.    
۲۳۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۴۲.    
۲۳۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۰۰.    
۲۳۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۰۴.    
۲۳۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۹۴.    
۲۳۹. واقعه/سوره۵۶، آیه۴.    
۲۴۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۱۶.    
۲۴۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۹۷.    
۲۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۵۷.    
۲۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۱۳۵.    
۲۴۴. واقعه/سوره۵۶، آیه۵.    
۲۴۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۱۶.    
۲۴۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۹۷.    
۲۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۵۷.    
۲۴۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۱۳۵.    
۲۴۹. واقعه/سوره۵۶، آیه۶.    
۲۵۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۱۶.    
۲۵۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۹۷.    
۲۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۵۷.    
۲۵۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۱۳۵.    
۲۵۴. فجر/سوره۸۹، آیه۲۱.    
۲۵۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۸۳.    
۲۵۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۷۴.    
۲۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۵۳.    
۲۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۷۸.    
۲۵۹. زلزال/سوره۹۹، آیه۱.    
۲۶۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۴۲.    
۲۶۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۸۱.    
۲۶۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۱۸.    
۲۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۲۲۴.    
۲۶۴. زلزال/سوره۹۹، آیه۲.    
۲۶۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۴۲.    
۲۶۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۸۱.    
۲۶۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۱۸.    
۲۶۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۲۲۴.    
۲۶۹. طور/سوره۵۲، آیه۹.    
۲۷۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۷.    
۲۷۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۷.    
۲۷۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۷۳.    
۲۷۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۳۴۲.    
۲۷۴. طور/سوره۵۲، آیه۱۰.    
۲۷۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۷.    
۲۷۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۸.    
۲۷۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۷۳.    
۲۷۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۳۴۲.    
۲۷۹. مزمل/سوره۷۳، آیه۱۴.    
۲۸۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۶۷.    
۲۸۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۱۰۵.    
۲۸۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۶۶.    
۲۸۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۲.    
۲۸۴. قارعه/سوره۱۰۱، آیه۵.    
۲۸۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۴۹.    
۲۸۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۹۶.    
۲۸۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۲۸.    
۲۸۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۲۴۷.    
۲۸۹. حاقه/سوره۶۹، آیه۱۴.    
۲۹۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۳۹۷.    
۲۹۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۶۶۳.    
۲۹۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۰۸.    
۲۹۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۲۷۰.    
۲۹۴. زمر/سوره۳۹، آیه۶۸.    
۲۹۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۶۶.    
۲۹۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۲۹۳.    
۲۹۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۴۴۳.    
۲۹۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۴۱۶.    
۲۹۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۲۱۳.    
۳۰۰. یس/سوره۳۶، آیه۴۸.    
۳۰۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۶۷.    
۳۰۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۹۸.    
۳۰۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۱۴۴.    
۳۰۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۲۷۹.    
۳۰۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۱۵.    
۳۰۶. یس/سوره۳۶، آیه۴۹.    
۳۰۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۳.    
۳۰۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۹۸.    
۳۰۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۱۴۴.    
۳۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۲۷۹.    
۳۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۱۵.    
۳۱۲. یس/سوره۳۶، آیه۵۰.    
۳۱۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۳.    
۳۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۹۸.    
۳۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۱۴۴.    
۳۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۲۷۹.    
۳۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۱۴۵.    
۳۱۸. زمر/سوره۳۹، آیه۶۸.    
۳۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۶۷.    
۳۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۲۹۴.    
۳۲۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۴۴۵.    
۳۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۴۱۶.    
۳۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۲۱۴.    
۳۲۴. یس/سوره۳۶، آیه۵۱.    
۳۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۳.    
۳۲۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۹۸.    
۳۲۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۱۴۶.    
۳۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۲۸۱.    
۳۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۲۰.    
۳۳۰. نبا/سوره۷۸، آیه۱۸.    
۳۳۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۸۲.    
۳۳۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۶۶.    
۳۳۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۲۶۸.    
۳۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۴۲.    
۳۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۲۳۷.    
۳۳۶. مریم/سوره۱۹، آیه۶۶.    
۳۳۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۸۷.    
۳۳۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۱۱۷.    
۳۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۴۳۸.    
۳۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۱۹۰.    
۳۴۱. مریم/سوره۱۹، آیه۶۷.    
۳۴۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۸۷.    
۳۴۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۱۱۷.    
۳۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۴۳۸.    
۳۴۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۱۹۱.    
۳۴۶. یس/سوره۳۶، آیه۷۸.    
۳۴۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۱۱.    
۳۴۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۱۶۶.    
۳۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۲۹۱.    
۳۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۴۲.    
۳۵۱. یس/سوره۳۶، آیه۷۹.    
۳۵۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۱۲.    
۳۵۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۱۶۶.    
۳۵۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۲۹۱.    
۳۵۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۴۲.    
۳۵۶. قیامت/سوره۷۵، آیه۳۶.    
۳۵۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۱۵.    
۳۵۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۱۸۳.    
۳۵۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۰۴.    
۳۶۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۱۳۲.    
۳۶۱. قیامت/سوره۷۵، آیه۳۷.    
۳۶۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۱۵.    
۳۶۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۱۸۴.    
۳۶۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۰۴.    
۳۶۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۱۳۲.    
۳۶۶. قیامت/سوره۷۵، آیه۳۸.    
۳۶۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۱۵.    
۳۶۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۱۸۴.    
۳۶۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۰۴.    
۳۷۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۱۳۲.    
۳۷۱. قیامت/سوره۷۵، آیه۳۹.    
۳۷۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۱۵.    
۳۷۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۱۸۴.    
۳۷۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۰۴.    
۳۷۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۱۳۳.    
۳۷۶. قیامت/سوره۷۵، آیه۴۰.    
۳۷۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۱۵.    
۳۷۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۱۸۴.    
۳۷۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۰۴.    
۳۸۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۱۳۳.    
۳۸۱. روم/سوره۳۰، آیه۲۷.    
۳۸۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۱۷۲.    
۳۸۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۲۵۹.    
۳۸۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۶.    
۳۸۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۱۲۲.    
۳۸۶. انبیا/سوره۲۱، آیه۱۰۴.    
۳۸۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۳۲۸.    
۳۸۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۴۶۳.    
۳۸۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۱۹.    
۳۹۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۱۷۱.    
۳۹۱. اعراف/سوره۷، آیه۲۹.    
۳۹۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۷۳.    
۳۹۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۸، ص۹۱.    
۳۹۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۲۴۱.    
۳۹۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۸۳.    
۳۹۶. طه/سوره۲۰، آیه۵۵.    
۳۹۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۱۷۲.    
۳۹۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۲۳۹.    
۳۹۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۸.    
۴۰۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۳۷.    
۴۰۱. اسرا/سوره۱۷، آیه۵۱.    
۴۰۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۱۱۶.    
۴۰۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۱۶۰.    
۴۰۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۲۵۹.    
۴۰۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۱۵۱.    
۴۰۶. ق/سوره۵۰، آیه۹.    
۴۰۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۳۴۱.    
۴۰۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۵۰۹.    
۴۰۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۳۶.    
۴۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۲۴۲.    
۴۱۱. ق/سوره۵۰، آیه۱۱.    
۴۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۳۴۱.    
۴۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۵۱۰.    
۴۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۳۷.    
۴۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۲۴۳.    
۴۱۶. روم/سوره۳۰، آیه۱۹.    
۴۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۱۶۲.    
۴۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۲۴۳.    
۴۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۲.    
۴۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۱۱۲.    
۴۲۱. اعراف/سوره۷، آیه۵۷.    
۴۲۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۵۷.    
۴۲۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۱۶۰.    
۴۲۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۸، ص۱۹۹.    
۴۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۲۷۶.    
۴۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۱۳۷.    
۴۲۷. زخرف/سوره۴۳، آیه۱۱.    
۴۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۹۰.    
۴۲۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۸۷.    
۴۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۱۲۸.    
۴۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۷۰.    
۴۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۱۸۸.    
۴۳۳. اعراف/سوره۷، آیه۵۷.    
۴۳۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۵۷.    
۴۳۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۱۶۰.    
۴۳۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۸، ص۱۹۹.    
۴۳۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۲۷۶.    
۴۳۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۱۳۷.    
۴۳۹. شوری/سوره۴۲، آیه۷.    
۴۴۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۸۳.    
۴۴۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۱۸.    
۴۴۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۲۲.    
۴۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۸.    
۴۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۹۸.    
۴۴۵. یس/سوره۳۶، آیه۸۲.    
۴۴۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۵.    
۴۴۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۱۴.    
۴۴۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۱۷۰.    
۴۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۲۹۲.    
۴۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۴۴.    
۴۵۱. انسان/سوره۷۶، آیه۶.    
۴۵۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۷۹.    
۴۵۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۲۵.    
۴۵۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۲۰۱.    
۴۵۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۱۵.    
۴۵۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۱۵۹.    
۴۵۷. نحل/سوره۱۶، آیه۳۱.    
۴۵۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۷۰.    
۴۵۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۲۳۶.    
۴۶۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۳۴۴.    
۴۶۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۱۵۳.    
۴۶۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۲۵۱.    
۴۶۳. یونس/سوره۱۰، آیه۴۵.    
۴۶۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۱۴.    
۴۶۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۶۸.    
۴۶۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۰، ص۹۷.    
۴۶۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۱۹۴.    
۴۶۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۳۰۵.    
۴۶۹. صافات/سوره۳۷، آیه۵۰.    
۴۷۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۷.    
۴۷۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۳۷.    
۴۷۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۲۰۷.    
۴۷۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۳۰۶.    
۴۷۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۸۲.    
۴۷۵. صافات/سوره۳۷، آیه۵۱.    
۴۷۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۷.    
۴۷۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۳۸.    
۴۷۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۲۰۸.    
۴۷۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۳۰۶.    
۴۸۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۸۴.    
۴۸۱. صافات/سوره۳۷، آیه۵۲.    
۴۸۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۸.    
۴۸۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۳۸.    
۴۸۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۲۰۸.    
۴۸۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۳۰۷.    
۴۸۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۸۴.    
۴۸۷. صافات/سوره۳۷، آیه۵۳.    
۴۸۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۸.    
۴۸۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۳۸.    
۴۹۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۲۰۸.    
۴۹۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۳۰۷.    
۴۹۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۸۵.    
۴۹۳. صافات/سوره۳۷، آیه۵۴.    
۴۹۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۸.    
۴۹۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۳۸.    
۴۹۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۲۰۸.    
۴۹۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۳۰۷.    
۴۹۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۸۵.    
۴۹۹. صافات/سوره۳۷، آیه۵۵.    
۵۰۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۸.    
۵۰۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۳۸.    
۵۰۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۲۰۹.    
۵۰۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۳۰۷.    
۵۰۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۸۵.    
۵۰۵. صافات/سوره۳۷، آیه۵۶.    
۵۰۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۸.    
۵۰۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۳۸.    
۵۰۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۲۰۹.    
۵۰۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۳۰۷.    
۵۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۸۵.    
۵۱۱. صافات/سوره۳۷، آیه۵۷.    
۵۱۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۸.    
۵۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۳۸.    
۵۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۲۰۹.    
۵۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۳۰۷.    
۵۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۸۶.    
۵۱۷. طور/سوره۵۲، آیه۲۵.    
۵۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲۴.    
۵۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۴.    
۵۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۲۱.    
۵۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۷۷.    
۵۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۳۵۲.    
۵۲۳. طور/سوره۵۲، آیه۲۶.    
۵۲۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲۴.    
۵۲۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۴.    
۵۲۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۲۱.    
۵۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۷۷.    
۵۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۳۵۲.    
۵۲۹. طور/سوره۵۲، آیه۲۷.    
۵۳۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲۴.    
۵۳۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۵.    
۵۳۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۲۱.    
۵۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۷۷.    
۵۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۳۵۲.    
۵۳۵. طور/سوره۵۲، آیه۲۸.    
۵۳۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲۴.    
۵۳۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۵.    
۵۳۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۲۲.    
۵۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۷۷.    
۵۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۳۵۳.    
۵۴۱. حدید/سوره۵۷، آیه۱۲.    
۵۴۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۳۹.    
۵۴۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۵۵.    
۵۴۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۲۷۲.    
۵۴۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۹۱.    
۵۴۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۲۱۸.    
۵۴۷. حدید/سوره۵۷، آیه۱۳.    
۵۴۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۳۹.    
۵۴۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۵۵.    
۵۵۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۲۷۳.    
۵۵۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۹۱.    
۵۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۲۱۹.    
۵۵۳. کهف/سوره۱۸، آیه۱۰۸.    
۵۵۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۴۰۱.    
۵۵۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۵۴۹.    
۵۵۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۳۹۵.    
۵۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۱۳۶.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «قیامه»، ج۶، ص۵۳.    
دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.






جعبه ابزار