• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اللطائف الإلهیة فی شرح مختارات (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



«اللطائف الالهیة فی شرح مختارات من الحکم العطائیة» اثر دکتر عاصم ابراهیم الکیالی، شرح و توضیح «الحکم العطائیة» ابن عطاء الله سکندری (متوفی ۷۰۹ ق) پیرامون مجموعه‌ای از اخلاقیات صوفیه می‌باشد.
کتاب به زبان عربی و در اواخر قرن هفتم هجری نوشته شده است.



کتاب با مقدمه شارح آغاز شده است. مطالب کتاب در شرح و توضیح سی حکمت اخلاقی صوفیه می‌باشد. نویسنده در ابتدای هر بخش، عبارت حکمت را نقل کرده، در برخی موارد، به توضیح مفردات آن پرداخته و در ادامه، با استفاده از آیات ، روایات و سخنان بزرگان، اقدام به شرح و توضیح آن نموده است.
متن کامل «حکم العطائیة الکبری و الصغری» و همچنین «مناجات الالهیة»، در ادامه کتاب آمده است.
در بخش دیگری از کتاب مکاتبات ابن عطاء الله سکندری به برخی از دوستان و مریدانش آورده شده است.
دکتر الکیالی همچنین در انتهای اثر، اصطلاحات صوفیه در کتاب حکم العطائیة را- با ذکر شماره حکمتی که آن اصطلاح در آن آمده- شرح کرده است.


در مقدمه شارح که پیرامون تصوف اسلامی می‌باشد، مطالبی همچون تعریف تصوف، اشتقاق و استمداد تصوف، حکم شارع در مورد آن، نسبت تصوف با علوم شرعیه، سعادت مادی و روحی، غایت و نتیجه وجود انسان ، انسان و معرفت خداوند، وجوب معرفت خداوند، اقسام معرفت، حقیقت خلیفه الهی بودن انسان، مبدا و کمال دین اسلام و اهم طرق صوفیه مطرح شده است.
[۱] اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۷.

در این مقدمه، اطلاعات مختصری نیز در مورد طرق مختلف صوفیه و مؤسسین آن‌ها، ارائه شده است. این طرق، عبارتند از: قادریه ، نقشبندیه ، شاذلیه ، رفاعیه ، سهرودیه ، کبرویه ، مولویه ، نعمت اللهیه و بکداشیه .
[۲] اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۲۶.


۲.۱ - حکمت اول و دوم

در اولین حکمت کتاب، اعتماد بر عمل، عدم امیدواری به آن در هنگام بیان شده است. شارح در توضیح این حکمت، ابتدا اعتماد را به «استناد و رکون بر چیزی» معنی کرده و قبل از بیان معنی آن، اعمالی که از مکلف سرمی زند را به سه قسم زیر، تقسیم نموده است:
۱- «عمل الشریعة»؛ که همان اسلام باشد. این رکن، برای اصلاح ظواهر و جوارح بوده و به واسطه امتثال اوامر شرعیه و اجتناب از نواهی، متحقق می‌گردد.
۲- «عمل الطریقة» یا «سلوک»؛ که ایمان است. این رکن، برای اصلاح ضمیر قلب و نفس آدمی است و از طریق تهذیب نفس، تخلی آن از رذایل و تربیت و آراستن آن به انواع فضائل اخلاقی، به دست می‌آید.
۳- «عمل الحقیقة»؛ که احسان نامیده شده است. رکنی است که به اصلاح سریرت و روح آدمی پرداخته و به واسطه ادب، تواضع ، انکسار قلبی و حسن خلق، متحقق می‌شود.
[۳] اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۴۵.

به نظر شارح این حکمت، خواستار آن است که انسان، بر اعمال صالحه خود، چه در مقام اسلام، ایمان و یا احسان باشد اعتماد نکرده و بدان امیدوار نباشد، بلکه تمام امید و اعتمادش، به رحمت و فضل خداوند باشد.
[۴] اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۴۵.


۲.۲ - حکمت سوم

در حکمت سوم با این عبارت «چیزی مانند عزلت برای قلب نافع نبوده و آن را به تفکر وانمی دارد»، سلامت قلب بیان شده است. نویسنده معتقد است این حکمت، به این روایت اشاره دارد که: «آگاه باشید که در جسد ، تکه گوشتی است که اگر سالم و صالح باشد، تمام بدن سالم خواهد بود و اگر فاسد شود، تمام بدن، به افساد کشیده می‌شود که همانا آن قلب می‌باشد»
[۵] اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۴۸.

به باور وی، این حدیث، به تبیین این موضوع می‌پردازد که قلب انسان، همانند اساس و زیربنای شخصیت آدمی است که اگر سالم باشد، بنا و شخصیت انسان، سالم خواهد بود. عزلت و دوری از ظواهر مادی، در صلاح و سلامت قلب مفید بوده و آدمی را به عبرت گیری و تفکر در کون و مکان، وامی دارد و از همین روست که علما، ده فایده برای آن برشمرده‌اند که از آن جمله است: سلامت از آفات زبان؛ حفظ چشم و سلامت از آفات نظر؛ محافظت از قلب و نگهداری آن از ریا و مداهنه؛ حصول زهد در دنیا و قناعت در آن و سلامت از مصاحبت با اشرار و اختلاط و آمیزش با اراذل و انسان‌های پست.
[۶] اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۵۰.


۲.۳ - حکمت چهارم

در حکمت چهارم: «دفن کن وجود خودت را در زمین ، زیرا از آنچه که دفن نشود، چیزی نروید و نتیجه و ثمری، حاصل نخواهد شد»، به سالک توصیه شده است که تا قبل از تزکیه نفس از رذایل و تحلی آن به فضایل اخلاقی پسندیده، متصدی ارشاد و نصیحت خلق نباشد؛ زیرا زمانی دیگران می‌توانند از اخلاق نیکو و ثمره درخت وجودی او استفاده کنند که عقلش به واسطه علم ، رشد و نمو داشته باشد.
[۷] اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۵۳.

شارح معتقد است که برای نفس آدمی، چیزی مضرتر و زیان بارتر، از شهرت قبل از بنای صحیح شخصیت نیست و به همین خاطر است که بزرگان، کلمات زیادی در مذمت شهرت طلبی، از خود به یادگار گذاشته‌اند، از جمله ابراهیم ادهم گفته است: « خداوند کسی که حب شهرت داشته باشد را تصدیق نمی‌نماید».
وی تذکر این نکته را ضروری دانسته که این حکمت، به سلبیت و انهزام، توصیه نمی‌کند، سفارش این حکمت، به عزلت موقتی است که آدمی را به تحصیل علم و تزکیه نفس رهنمون می‌گردد.
[۸] اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۵۳.


۲.۴ - حکمت یازدهم

در حکمت یازدهم، این گونه می‌خوانیم که: «از اوصاف بشری خود، خارج شو؛ از هر وصفی که مناقض و منافی عبودیتت می‌گردد، تا آن که اجابت کننده ندای حق باشی و قریب به حضرتش». شارح در توضیح این حکمت زیبا، به این نکته اشاره دارد که انسان، مرکب از قوای مادی و روحی است و به خاطر همین، احتیاجات و مطالباتش، متنوع و فراوان می‌باشد؛ برخی از این قوا، حسی حیوانی است مانند شهوت بطن و فرج، برخی دیگر، ملکوتی نفسی، مانند صفات قلبیه متضاده که عبارتند از: کبر و تواضع، حسد و سلامت قلب، غلظت و لین، حب غنا و کراهت از فقر و فقرا؛ و برخی دیگر، روحی و جبروتی است مانند: مراقبت انسان مسلمان برای خدا و فهم و درک حضور او از این حیث که خداوند، شاهد، ناظر و مطلع براوست.
[۹] اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۶۱.
به اعتقاد وی، شریعت اسلامی، احتیاجات و مطالبات انسان را نادیده نگرفته و در پی اشباع و تامین این قوا، به صورت مساوی است و به همین دلیل، ارکان دین اسلام را بر سه پایه: اسلام، ایمان و احسان، بنیان نهاده است.
[۱۰] اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۶۱.



فهرست مطالب به همراه فهرست شرح مصطلاحات صوفیه از دید شیخ ابن عطاء الله سکندری، فهرست حکم العطائیة مترتب بر موضوعات در سی باب و اسامی شارحین این حکمت‌ها، در انتهای کتاب آمده است. در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، توضیحاتی پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن داده شده است.


۱. اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۷.
۲. اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۲۶.
۳. اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۴۵.
۴. اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۴۵.
۵. اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۴۸.
۶. اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۵۰.
۷. اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۵۳.
۸. اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۵۳.
۹. اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۶۱.
۱۰. اللطائف الالهیة فی شرح مختارات، سکندری، ص۶۱.



نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.



جعبه ابزار