• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

المورد الکبیر (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



«المورد الکبیر»، یکی از آثار ارزنده استاد ممتاز زبان و ادبیات عربی، دکتر فخرالدین قباوه است.

فهرست مندرجات

۱ - معرفی اجمالی‌
۲ - ساختار
۳ - گزارش محتوا
       ۳.۱ - بیان چند نکته
              ۳.۱.۱ - اول
                     ۳.۱.۱.۱ - دلیل یک
                     ۳.۱.۱.۲ - دلیل دو
              ۳.۱.۲ - دوم
              ۳.۱.۳ - سوم
              ۳.۱.۴ - چهارم
              ۳.۱.۵ - پنجم
              ۳.۱.۶ - ششم
              ۳.۱.۷ - هفتم
              ۳.۱.۸ - هشتم
              ۳.۱.۹ - نهم
              ۳.۱.۱۰ - دهم
              ۳.۱.۱۱ - یازدهم
۴ - پانویس
۵ - منبع


«المورد الکبیر»، یکی از آثار ارزنده استاد ممتاز زبان و ادبیات عربی، دکتر فخرالدین قباوه (متولد حلب، ۱۹۳۳ م) در موضوع صرف و نحو تطبیقی با استفاده از اشعار عربی دوره‌های گوناگون جاهلی و اسلامی است. این کتاب نام کاملش، «المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف» است. مخاطبان این اثر، دانش‌جویان زبان و ادبیات عربی در دوره تحصیلات تکمیلی و علاقه‌مندان به صرف و نحو کاربردی در سطح پیشرفته هستند. مزیت دیگر این کتاب بر آثار مشابه، این است که بعد از سال‌ها تدریس و با بهره‌گیری از تجربه آموزش و با آگاهی کامل به اشکالات و اشتباهات رایج در بین نسل جوان و بر اساس نیازهای آنان سامان یافته و برای کارورزی مخاطبان و تقویت بنیه ادبی آنان و به‌تدریج و به‌طور طبیعی، سنجیده و آماده شده است.


اثر حاضر از ۲۲ متن برگزیده از اشعار عربی تشکیل و شماره‌گذاری شده است و تنظیم و فصل‌بندی دیگری ندارد. ابیات، به ترتیب زمانی از دوره‌های جاهلی تا عباسی برگزیده شده است.


در مورد روش و محتوای کتاب حاضر چند نکته گفتنی است:

۳.۱ - بیان چند نکته



۳.۱.۱ - اول

نویسنده در مقدمه‌اش که در تاریخ ۱۶ ربیع‌الثانی ۱۳۹۲ ق نوشته، تأکید کرده که در این کتاب، اشعاری از سه دوره از دوره‌های طلایی تاریخ ادبیات عرب انتخاب کرده:جاهلی، اسلامی و عباسی. او یادآور شده که این گزینش، به خاطر دو سبب بوده است:

۳.۱.۱.۱ - دلیل یک

این متون، در حدود ده سال گذشته، موضوع درس «نحو و ادبیات تطبیقی» در بخش زبان عربی دانشکده ادبیات دانشگاه حلب بود و ما در آن سال‌ها، آن را از نظر صرفی و اعرابی تحلیل می‌کردیم و به‌عنوان کاربرد مباحث نظری از آن بهره می‌گرفتیم؛

۳.۱.۱.۲ - دلیل دو

بیشتر این متون، ارتباط تنگاتنگی با بخش زبان عربی دانشکده ادبیات دانشگاه دمشق دارد؛ زیرا من افتخار تحصیل در آنجا را دارم و این متون سال‌ها قبل در آنجا ماده درسی برای آزمون دانش‌جویان قرار داده شده بود و استاد بزرگ سعید افغانی، این مطالب را برای نحو کاربردی قرار داده بود و من از بسیاری از مطالب ایشان در این زمینه بهره برده‌ام. به خاطر این دو دلیل معتقدم که این مباحث بهترین مثال برای بررسی‌های مقایسه‌ای ادبی و صرفی و نحوی است.
[۱] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵ و ۶، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.


۳.۱.۲ - دوم

نویسنده قبلاً کتابی به نام «المورد» نوشته و در آنجا اعلام کرده که دوست دارد که کتابش را با حلقه و دوره دیگری ادامه دهد تا غفلت‌ها و اشتباهاتش را استدراک کند و آنچه را شروع کرده به پایان برساند، ولی چند سال گذشت و این آرزو برآورده نشد، اما استقبال فراوان از کتاب اول و تشویق استادان و همکاران، سرانجام او را وادار به اقدام کرد و کتاب حاضر پدید آمد. در این اثر، مواد ارزشمند و ابعاد جدید و رویکردهای متمایز و رنگارنگی انتخاب شده که نویسنده را ترغیب کرده تا اثرش ر ا«مورد کبیر» بنامد.
[۲] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.


۳.۱.۳ - سوم

نویسنده در این کتاب، اشعاری متنوع از شاعرانی مانند مغلس بن لقیط، ذوالخرق الطهوی، خالد بن عبدالله، صخر بن عمرو، قریط بن انیف، الربیع بن ضبع، مویلک المزموم، عمرو بن شأس، حمید بن ثور، متمم بن نویره، ابوزبید الطائی، معن بن اوس، عبدالله بن زبیر، زفر بن حارث، قطری بن الفجائه، فرعان بن الأعرف، لیلی الأخیلیه، یزید بن الحکم، سعد بن ناشب و... آورده و آن را تجزیه و تحلیل ادبی کرده است.

۳.۱.۴ - چهارم

نویسنده قبل از نقل ابیات هر شاعر در هر مورد، مقدمه‌ای کوتاه ذکر کرده تا چگونگی پیدایش شعرهای مورد نظر روشن شود و بعد از ذکر اشعار، به ترتیب به بیان اعراب، ادوات و صرف آن پرداخته است و به تعبیر روشن‌تر ابیات ذکرشده را از نظر صرفی و نحوی تجزیه و ترکیب کرده است. منظور ایشان از ادوات، بیان نوع حروف استفاده‌شده در ابیات و توضیحاتی در مورد آن است.

۳.۱.۵ - پنجم

نویسنده در مورد اعراب به موارد مشکل بسنده کرده و از بیان اعراب همه کلمات خودداری ورزیده است. البته او نسبت به اعراب جمله و شبه جمله و مصدرها، اهتمامی خاص مبذول داشته؛ زیرا ناتوانی جویندگان و سهل‌انگاری مدرسان را در این زمینه احساس کرده است. همچنین ایشان همه حروف و ادوات را استقصا کرده و معنای روشنی برای یکایک آن‌ها بیان کرده و هرچند گاه دچار تکرار نیز شده است. مؤلف در مورد صرف کلمات نیز به کلماتی برگزیده از متون بسنده کرده و مقداری در مورد آن‌ها تفصیل داده و احکام وقف، ابتدا، اماله، التقاء ساکنین، ادغام، تخفیف همزه و همچنین اسباب و نتائج آن‌ها را بیان کرده؛ بدون توجه به اقتضائات و محدودیت‌های شعری؛ زیرا ایشان در غالب موارد به کلمه به‌صورت منفرد و به شکل واقعی خودش در عبارت نظر داشته است.
[۳] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۶ و ۷، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.


۳.۱.۶ - ششم

نویسنده، یادآور شده است که زحمات بسیاری برای بیان ضابطه‌مند و روشمند کردن احکام صرفی متحمل شده است؛ زیرا این کار، کوشش نخستین در نوع خودش است؛ چه، در کتاب‌های صرف و نحو قدیم یا جدید این احکام به‌صورت نظری عرضه شده و اصول و صورت‌های صحیحش در قواعد علمی به‌طور پراکنده آمده است، ولی اینکه در یک کلمه یا چند کلمه در یک متن، همه این قواعد تطبیق داده شود، نیامده است. بنابراین، کتاب حاضر راه جدیدی باز می‌کند که پیمودنش آسان نیست. نویسنده از نظر روشی، به‌صورت غالب از صورت قیاسی استفاده می‌کند که مقتضی بیان و فصاحت و وضوح است و از بیان اختلافات قبیله‌ای و فردی و مذهبی در مورد وجوه اعراب و ادوات و تحلیل صرفی خودداری می‌کند. همچنین از آنجا که احکام اماله بسیار مفصل و گوناگون است، نویسنده در آن موارد بر اصولی که به ذهن نزدیک‌تر و علت و تفسیرش روشن‌تر است، اکتفا کرده است.
[۴] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۷، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.


۳.۱.۷ - هفتم

نویسنده در پاورقی‌های کتاب، در آغاز هر قطعه که از هر شاعری نقل کرده، معنای لغات مشکل را آورده و مآخذ اشعار مورد نظر را نیز بیان کرده است
[۵] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۹، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
[۶] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۳۱، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
[۷] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵۳، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
[۸] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۶۶، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
و در مواردی توضیحی در مورد برخی شخصیت‌های ادبی و تاریخی برای رفع اشتباه بیان کرده است.
[۹] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۴۶۸، پاورقی ۱، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.


۳.۱.۸ - هشتم

از جمله اشعار جالبی که نویسنده نقل کرده این است که لیلی الأخیلیه در رثای توبة بن حمیر بعد از کشته شدنش چنین سرود:

لعمرک ما بالموت عارٌ علی الفتی‌ إذا لم تصبه فی الحیاة المعایرُ

و کلّ شباب أو جدیدٍ إلی بلی‌ و کلّ امرئ یوماً إلی الله صائر
[۱۰] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۴۰۸، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.


«به جان تو قسم که هیچ ننگی بر جوان نیست اگر بمیرد در صورتی که در زندگی‌اش گرفتار عار نشده باشد و هر جوانی یا جدیدی به‌سوی بلا، روان است و هر انسانی روزی به‌سوی خدا خواهد رفت».

۳.۱.۹ - نهم

نویسنده در تجزیه و تحلیل‌های صرفی و نحوی خودش، گاه‌گاهی استدلال‌های ادبی مختصری نیز مطرح کرده است.
[۱۱] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵۰۲۶۶، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
[۱۲] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۳۵۹، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.


۳.۱.۱۰ - دهم

نویسنده در مورد ۲۲ که آخرین مطلب کتاب است، اشعاری از دعبل خزاعی، شاعر مشهور شیعی در مدح اهل بیت عصمت علیهم‌السلام - آورده و بعد به توضیح صرفی و نحوی آن پرداخته است. این اشعار با این بیت شروع می‌شود:

قفا نسأل الدار التی خفّ أهلها متی عهدها بالصوم و الصلوات؟

«بگذار از خانه‌ای که اهلش رحلت کرده‌اند، از پیوندشان با نماز و روزه بپرسیم».
[۱۳] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵۲۷ تا ۵۵۳، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.


۳.۱.۱۱ - یازدهم

در پایان کتاب، افزون بر فهرست مطالب، فهرست مسائل اعرابی، ادوات و صرف نیز بر اساس حروف الفباء تنظیم شده است.
[۱۴] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵۵۵ تا ۵۹۲، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
در این بین، «فهرست مسائل اعرابی» که همان فهرست اصطلاحات علم نحو (نمایه نحوی) است، از بقیه موارد، مفیدتر است و همچنین صورت صحیح برخی از اشتباهات چاپی این کتاب نیز در چند صفحه جمع و ذکر شده است.
[۱۵] المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵۸۵ تا ۵۸۹، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.



۱. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵ و ۶، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۲. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۳. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۶ و ۷، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۴. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۷، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۵. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۹، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۶. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۳۱، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۷. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵۳، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۸. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۶۶، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۹. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۴۶۸، پاورقی ۱، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۱۰. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۴۰۸، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۱۱. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵۰۲۶۶، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۱۲. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۳۵۹، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۱۳. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵۲۷ تا ۵۵۳، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۱۴. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵۵۵ تا ۵۹۲، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.
۱۵. المورد الکبیر نماذج تطبیقیة فی الإعراب و الأدوات و الصرف، الدکتور فخرالدین قباوه، نشر أدب الحوزة، ص۵۸۵ تا ۵۸۹، بیروت، الطبعة الثانیة ۱۳۹۸ق.



نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.



جعبه ابزار