أیمن (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَیْمَن (به همزه مفتوح و سکون یاء و فتح میم) از
واژگان قرآن کریم به معنای یمین است و در
قرآن مجید به معنی دست راست، طرف راست و
سوگند به کار رفته است.
اَیْمَن نظیر یمین است و در قرآن مجید به معنی طرف راست بکار رفته است.
(وَ نادَيْناهُ مِن جَانِبِ الطُّورِ الْأَيْمَنِ وَ قَرَّبْناهُ نَجيًّا) «
موسی (علیه‌السّلام) را از جانب راست
طور ندا کردیم و با طرف
مناجات بودن مقرّبش نمودیم.»
در اینجا لازم است چند مطلب بررسی شود:
یمین و سوگند شرعی آن است که انسان به قصد ایجاد تکلیف، به عمل راجحی و یا به ترک عمل مرجوحی سوگند یاد کند. مثلا بگوید: واللّه هر شب با
وضو خواهم خوابید یا واللّه سیگار نخواهم کشید. در این صورت که با توجّه و قصد قسم یاد کرده نمی‌تواند آن را بشکند، با وضو خوابیدن بر او
واجب و سیگار کشیدن بر وی
حرام می‌شود و اگر عمدا سوگند خود را شکست بر وی
کفّاره واجب می‌شود و آن در نوبت اوّل یکی از سه چیز است: یک بنده آزاد کردن، ده مسکین را طعام دادن، ده مسکین را لباس دادن و در نوبت دوّم که به هیچ یک از آنها قادر نشد باید سه روز روزه بگیرد.
آیه ۸۹ مائده حکم فوق را چنین بیان می‌کند:
(لاَ يُؤاخِذُكُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فی أَيْمانِكُمْ وَ لَكِن يُؤاخِذُكُم بِما عَقَّدتُّمُ الأَيْمانَ فَكَفّارَتُهُ إِطْعامُ عَشَرَةِ مَساكينَ مِنْ أَوْسَطِ ما تُطْعِمُونَ أَهْليكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْريرُ رَقَبَةٍ فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصيامُ ثَلاَثَةِ أَيَّامٍ ذَلِكَ كَفارَةُ أَيْمانِكُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ وَ احْفَظُواْ أَيْمانَكُمْ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمْ آياتِهِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ) (
خداوند شما را بخاطر سوگندهايى كه بدون توجه ياد مى‌كنيد مؤاخذه نمى‌كند ولى در برابر سوگندهايى كه از روى اراده محكم كرده‌ايد مؤاخذه مى‌نمايد. كفّاره اين گونه سوگندها، اطعام ده نفر مستمند، از غذاهايى است كه غالباً به خانواده خود مى‌دهيد يا لباس پوشاندن بر آن ده نفر و يا آزاد كردن يك برده و هركس كه نمى‌تواند، بايد سه روز روزه بگيرد؛ اين، كفّاره سوگندهاى شماست به هنگامى كه سوگند ياد مى‌كنيد (و مخالفت مى‌نماييد) و سوگندهاى خود را حفظ كنيد و نشكنيد. خداوند
آیات خود را اين چنين براى شما بيان مى‌كند شايد شكر به جا آوريد.)
این مطلب در «
حلف» نیز مختصرا ذکر شده است.
در عده‌ای از آیات مذکور است که
روز قیامت نامه عمل به دست راست یا چپ داده می‌شود و در بعضی آمده که آن را از پشت سر تحویل انسان می‌دهند.
۱-
(يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمينِهِ فَأُوْلَئِكَ يَقْرَؤُونَ كِتابَهُمْ وَ لا يُظْلَمُونَ فَتيلًا • وَ مَن كانَ فی هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فی الآخِرَةِ أَعْمَى...) «روزی که هر گروه را با امامشان می‌خوانیم هر که کتاب او به دست راستش داده شود آنها کتابشان را می‌خوانند و اصلا مظلوم نمی‌شوند و آنکه در دنیا از دیدن آیات حق کور است در
آخرت نیز کور می‌باشد.»
۲-
(فَاَمّا مَنْ اُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمینِهِ فَیَقُولُ هاؤُمُ اقْرَؤُا کِتابِیَهْ...) (امّا كسى كه نامه اعمالش را به دست راستش دهند از شدّت شادى فرياد مى‌زند كه: اى اهل محشر! «نامه اعمال مرا بگيريد و بخوانيد!»)
(وَ أَمّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِشِمالِهِ فَيَقُولُ يا لَيْتَنی لَمْ أُوتَ كِتابِيهْ) (امّا كسى كه نامه اعمالش را به دست چپش بدهند مى‌گويد: «اى كاش هرگز نامه اعمالم رابه من نمى‌دادند.)
-
(فَأَمّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمينِهِ • فَسَوْفَ يُحاسَبُ حِسابًا يَسيرًا .... وَ أَمّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ وَراء ظَهْرِهِ) (امّا كسى كه نامه اعمالش به دست راستش داده شود به زودى به آسانى به حساب او رسيدگى مى‌شود... و امّا كسى كه نامه اعمالش به پشت سرش داده شود به زودى فرياد مى‌زند واى بر من كه هلاك شدم!)
آیا مراد از دادن کتاب به دست راست و چپ معنای ظاهری آن است؟ از جمله «
(یَقْرَؤُنَ کِتابَهُمْ-...هاؤُمُ اقْرَؤُا کِتابِیَهْ)» معلوم می‌شود کتاب هر چه باشد خواندنی است. ناگفته نماند:
اصحاب یمین و آنانکه کتاب به دست راستشان داده می‌شود
اهل بهشت و مقابل آنها اهل عذاب‌اند آیا یمین و شمال به حساب عرف ما انسان‌هاست یا غرض چیز دیگری در آن است؟ العلم عند اللَّه.
(قالُوا إِنَّكُمْ كُنتُمْ تَأْتُونَنا عَنِ الْيَمينِ • قالُوا بَل لَّمْ تَكُونُوا مُؤْمِنينَ) (گروهى مى‌گويند: «شما رهبران گمراهى بوديد كه به ظاهر از طريق خيرخواهى و نيكى وارد شديد (امّا جز
فریب چيزى در كارتان نبود)!» آنها در جواب مى‌گويند: «بلكه شما خودتان
اهل ایمان نبوديد)
این دو آیه گفتگوی فریفتگان و فریبندگان در روز قیامت است که
گمراهان به گمراه‌کنندگان می‌گویند شما از طرف راست نزد ما می‌آمدید گفته‌اند: یعنی در ظاهر از راه نصیحت و خیرخواهی پیش ما آمده و وانمود می‌کردید که به
سعادت ما می‌کوشید حال آنکه ما را گمراه می‌کردید.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «اَیْمَن»، ج۷، ص۲۷۳-۲۷۵.
