بدایة الوصول فی شرح کفایة الاصول (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

«بدایة الوصول فی شرح کفایة الاصول»، تالیف آیة الله محمد طاهر آل الشیخ راضی است که در نه جلد به زبان عربی، تدوین شده و کلیه مباحث اصولی مندرج در کتاب «کفایة الاصول»، تالیف ملا محمد کاظم آخوند خراسانی را به صورت مبسوط شرح نموده است.

---

هدف از تالیف این مجموعه اصولی، چنان که در مقدمه کتاب ذکر شده، شرح مباحث مشکل و پیچیده کتاب «کفایة الاصول» است، زیرا این کتاب، یکی از فنی‌ترین کتاب‌های نگاشته شده در علم اصول فقه می‌باشد که نگارش و قلم خاصی دارد.

---

شارح، این شرح را به صورت غیر مزجی نگاشته است؛ به این صورت که قسمتی از عبارت کفایه را در بالای صفحه ذکر کرده و در ذیل آن، با فاصله یک خط تیره، به شرح آن بخشی که در متن با شماره گذاری مشخص شده، پرداخته است.

---

۳.۱ - جلد اول

در ابتدا تعریفی از علم اصول فقه و موضوع این علم ارائه شده و سپس به تعریف وضع و اقسام آن پرداخته شده است، سپس به بحث در باره معنای حرفی، خبر، انشاء، کیفیت وضع در مرکبات، اقسام استعمال لفظ در یک معنا یا بیشتر، علایم حقیقت و مجاز، مانند صحت سلب و تبادر و اطراد پرداخته شده و ثبوت یا عدم ثبوت حقیقت شرعیه و صحیح و اعم و اشتراک لفظی مورد بحث قرار گرفته است.
در ادامه، نویسنده، به بحث در باره مشتق اسماء و افعال پرداخته و در این باره تحقیق می‌کند که آیا مشتق، حقیقت در خصوص متلبس به مبدا در حال است یا حقیقت در معنایی اعم از آن و اعم از آنچه تلبس از آن زایل گردیده؟ در بخش بعدی کتاب، معانی لفظ امر و دلالت صیغه امر بر وجوب بیان شده و معنای طلب و اراده در امر، جملات خبریه استعمال شده در طلب، معنای وجوب در امر، دلالت امر بر فور و تراخی و مره و تکرار و مسئله اجزاء مورد بحث و بررسی قرار گرفته و بدین صورت مباحث جلد اول از این مجموعه به پایان می‌رسد.

۳.۲ - جلد دوم

در جلد دوم، به بحث در باره مقدمه واجب پرداخته شده و نوع وجوب آن نسبت به ذی المقدمه بیان شده و به همین مناسبت، اقسام وجوب، مانند واجب مطلق و مشروط، واجب معلق و منجز، واجب نفسی و غیری، واجب توصلی و تعبدی، واجب اصلی و تبعی، واجب تخییری و تعیینی، واجب موسع و مضیق و واجب عینی و کفایی، بررسی شده و تبعیت مقدمه واجب نسبت به ذی المقدمه تبیین گردیده است.
بحث در باره مسئله ترتب، تعلق گرفتن اوامر و نواهی به طبایع یا افراد و مفهوم ورود امری بعد از امر دیگر، مباحث بعدی کتاب در جلد دوم است.

۳.۳ - جلد سوم

در جلد سوم، مباحث مربوط به نواهی مطرح شده و ضمن بیان معنای ماده و صیغه نهی، عدم دلالت نهی بر تکرار، حکم اجتماع امر و نهی در شیء واحد، فرق میان اجتماع امر و نهی و مسئله تعارض، دلالت نهی بر حرمت و فساد، مفهوم نهی در عبادات و معاملات، بحث اقتضاء، دلالت داشتن نهی بر کراهت و اولویت دفع مفسده از جلب منفعت، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در بخش بعدی کتاب، احکام مربوط به مفاهیم مطرح شده و مفهوم شرط و انواع آن بیان شده و بدین ترتیب مباحث جلد سوم نیز به پایان می‌رسد.

۳.۴ - جلد چهارم

در جلد چهارم نیز ادامه مباحث مربوط به مفاهیم بیان شده و ادامه مفهوم شرط، مفهوم وصف، مفهوم لقب، مفهوم عدد، مفهوم غایت و مفهوم حصر یا استثناء بررسی گردیده است. در ادامه، مباحث مربوط به عام و خاص و الفاظ آنها و اقسام تخصیص بیان شده و احکام مخصص لفظی لبی در شبهات مصداقیه و نحوه استناد به عموم پس از فحص کامل از عدم وجود مخصص مورد ارزیابی قرار گرفته است. در همین راستا، نگارنده، به بحث در مورد تخصیص کتاب با خبر واحد، حقیقت نسخ و بداء و فرق آنها با تخصیص، موارد حجیت اصالة العموم، تعارض عام و خاص و آمدن استثناء در پی جملات متعدد پرداخته و پس از آن، احکام مربوط به مطلق و مقید و مجمل و مبین را بیان کرده است. در این زمینه نویسنده، ابتدا، به بیان الفاظی که مطلق خوانده می‌شوند، پرداخته و اسم جنس، علم جنس، مفرد محلای به الف و لام و نکره در سیاق نفی را از ادات مطلق دانسته و کیفیت قید خوردن مطلق در صورتی که مقدمات حکمت تام باشد را بررسی نموده است.

۳.۵ - جلد پنجم

در مجلد پنجم از این مجموعه، به بحث در مورد امارات معتبر شرعی و عقلی پرداخته شده و قطع، به عنوان یکی از این امارات مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نگارنده، بحث از قطع را از مباحث علم اصول فقه خارج دانسته و بر لزوم عمل به مقتضای قطع به دلیل عقل تاکید کرده و آیاتی از قرآن را مبنی بر عقاب شخص متجری، تبیین نموده است. وی، در این زمینه، به دیدگاه‌های شیخ مرتضی انصاری اشاره کرده و حجیت قطع را از منظر ایشان بررسی نموده است. نویسنده، به اقسام قطع، مانند قطع موضوعی و طریقی اشاره کرده و ویژگی‌های آنها را بیان کرده است. حجیت قطع قطاع و منجزیت علم اجمالی و ضرورت احتیاط در صورت تحقق علم اجمالی و امتثال آن از مباحث پایانی مربوط به قطع است.
در ادامه، نگارنده، به حجیت ظنون معتبر، مانند حجیت ظواهر الفاظ کتاب و سنت اشاره کرده و ادله عقلی و نقلی حجیت آن را بررسی کرده است. وی، وجود اختلاف در قرائت را مانع حجیت الفاظ قرآن کریم ندانسته و شک کردن در ظهور الفاظ کتاب و سنت به دلیل احتمال وجود قرینه را رد می‌کند و از حجیت ظواهر دفاع می‌نماید. قول لغوی، اجماع منقول و شهرت روایی، به عنوان مصادیقی از ظنون معتبر (به قول برخی از علما)، از مباحث بعدی کتاب است که به تفصیل، دیدگاه‌های موافقان و مخالفان در این زمینه بیان شده است. در ادامه، نویسنده، به حجیت خبر واحد و ادله قرآنی، روایی و عقلی و اجماعی آن اشاره کرده و اشکالات وارد شده در مورد این ادله را ذکر کرده و پاسخ گفته است.

۳.۶ - جلد ششم

در مجلد ششم از این مجموعه نیز ادامه ادله روایی و عقلی (سیره عقلاء) حجیت خبر واحد بیان شده و ادله حجیت مطلق ظن مورد بحث و بررسی قرار گرفته و دلیل انسداد باب علم برای اثبات حجیت مطلق ظن، شرح داده شده است. در این زمینه، نویسنده، اظهارات شیخ مرتضی انصاری، صاحب فصول، آخوند خراسانی، صاحب معالم و برخی دیگر از اصولیون را ذکر کرده و دلایل آنان را مبنی بر حجیت و عدم حجیت مطلق ظن در صورت انسداد باب علم مورد تجزیه و تحلیل قرا داده است. در ادامه، نویسنده، به بحث در باره اصول عملیه پرداخته و در ابتدا از اصل برائت شروع کرده و ضمن بیان ادله عقلی و نقلی آن، شرایط جریان این اصل را در احکام شرعی بیان کرده است، آن گاه به بررسی ادله عقلی و نقلی احتیاط پرداخته و روایاتی مبنی بر ضرورت احتیاط در دین ارائه نموده و وجود علم اجمالی به تکلیف را مانع اجرای اصل برائت و عدم توجه به تکلیف دانسته است.

۳.۷ - جلد هفتم تا نهم

از مجلد هفتم تا نهم نیز نویسنده، سایر احکام و فروع مربوط به اصول برائت، احتیاط، تخییر و استصحاب را بیان کرده و ادله حجیت این اصول و شرایط جاری شده آنها را در حالات مختلف بررسی نموده است. در این راستا، نگارنده، به اقسام استصحاب اشاره کرده و با توجه به شرایط مکلف، جریان و عدم جریان آن را بیان نموده است. بحث در باره اجتهاد و تقلید و شرایط آن، اوصاف و بایسته‌های مجتهد برای صدور فتوی، ضرورت تقلید از مجتهد اعلم، تجزی در اجتهاد و جواز تقلید از میت جزء مباحث پایانی این مجموعه اصولی می‌باشد.

---