بروجرد (شهرستان)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شهرستان بروجرد در شمال استان
لرستان و در مغرب
ایران واقع است، مردم بروجرد
شیعه اثنی عشری‌اند و به فارسی (با لهجه بروجردی) گفتگو می‌کنند.
از شمال به شهرستان‌های
ملایر و
نهاوند، از مغرب به شهرستان
خرم آباد، از جنوب به شهرستان‌های دورود و خرم آباد و از مشرق به شهرستان سربند محدود و مشتمل بر دو بخش مرکزی (حومه)، و اُشترینان و هفت دهستان است.
رشته کوه‌های زاگرس، از شمال غرب به جنوب شرق امتداد دارد. کوه گرّو/ گرین گَری (مرتفعترین قله، ۶۴۵، ۳ متر) در شمال غربی آن قرار دارد.
رود باغشاه، زمین‌های مناطق روستایی شمال آن را مشروب می‌کند و چندین رشته
قنات دارد.
محصولات عمده آن غلات بویژه
گندم،
چغندر قند، دانه‌های روغنی و نباتات علوفه‌ای است. در مناطق شمالی بروجرد (دهستان‌های دره صیدی و بردسره) بیشترین مراتع وجود دارد؛ ازینرو دامداری در این دهستان‌ها و نیز سایر دهستان‌های شهرستان دارای اهمیت فراوان است. پرورش طیور نیز از جمله فعالیت‌های اقتصادی است. بازار فروش فرآورده‌های زراعی، دامداری و طیور، بیشتر شهر بروجرد است.
صنایع دستی شهرستان بروجرد، قالیبافی و قالیچه بافی است و ورشوسازی آن معروف بوده است. این شهرستان کارخانه
سیمان دارد.
راههای اصلی
تهران ـ
همدان ـ ملایر ـ خرم آباد، و تهران ـ
قم ـ اراک ـ خرم آباد از اراضی آن می‌گذرد. راه آهن سرتاسری ایران در ۶۱ کیلومتری جنوب شرقی آن در شهر دورود ایستگاه دارد. بروجرد از دیرباز به سبب قرار گرفتن بر سر جاده‌های اصلی به عراق عجم، اهمیت بازرگانی و نظامی داشته است.
زیارتگاههای این شهرستان عبارت‌اند از: بقعه محسن بن علی (در ۲۸ کیلومتری جنوب شرقی شهر بروجرد)، بقعه ویلیان یا ویلیو (در ۲۴ کیلومتری جنوب غربی شهر بروجرد)، بقعه امامزاده خالق علی در جنوب شرقی و بقعه شاه زَواریون (در پنج کیلومتری شمال شهر بروجرد) که بعضی آن را
قبر بَرکیارُق• می‌دانند.نزدیک بقعه ویلیان گورستانی از
قرن ششم هجری کشف شده است.
مردم بروجرد شیعه اثنی عشری‌اند و به فارسی (با لهجه بروجردی) گفتگو می‌کنند. طوایفی کوچنده از ایل بَیرانوند (در دهستان همت آباد) و ایلِ مَیْوَند/ مَمیوند و
طایفه مستقل ساداتِ اَهوقلندر در آن به سر می‌برند. ظاهراً تیره‌هایی از عشایر لُر نیز در آبادیهای آن ساکن شده‌اند.
در ۱۳۱۶ ش، طبق قانون تقسیمات کشوری، بروجرد جزو شهرستان‌های استان غرب کشور، و سپس تابع استان ششم شد.در ۱۳۲۱ ش بخش
الیگودرز تابع شهرستان بروجرد و در ۱۳۳۶ ش از آن جدا شد. طبق قانون تقسیمات کشوری ۱۳۶۶ ش، شهرستان بروجرد با سه بخش مرکزی (حومه)، دورود و اشترینان در استان لرستان قرار داشت.در ۱۳۶۹ ش، بخش دورود از آن جدا و تبدیل به شهرستان شد. طبق سرشماری ۱۳۷۵ ش، جمعیت شهرستان بروجرد به ۰۱۴، ۳۱۶ تن رسید که از آن میان ۲۲۶، ۲۲۳ تن (۶ر۷۰%) شهرنشین و ۷۸۸، ۹۲ تن (۴ر۲۹%) روستانشین بودند.
(۱) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۶.
(۲) ابن حوقل، صوره الارض، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
(۳) ابن ندیم، کتاب الفهرست، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
(۴) محمدمهدی بن محمد نصیر استرآبادی، جهانگشای نادری، چاپ عبداللّه انوار، تهران ۱۳۴۱ ش.
(۵) اسکندر منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، تهران ۱۳۵۰ ش.
(۶) ابراهیم بن محمد اصطخری، کتاب مسالک الممالک، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
(۷) ابراهیم بن محمد اصطخری، ترجمه فارسی قرن پنجم/ششم هجری، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۶۸ ش.
(۸) عباس اقبال آشتیانی، تاریخ مغول: از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری، تهران ۱۳۶۴ ش.
(۹) نیکلاس امبرسز و چارلز ملویل، تاریخ زمین لرزه‌های ایران، ترجمه ابوالحسن رَده، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۱۰) بهرام امیراحمدی، متوسط میزان رشد سالیانه جمعیت نقاط شهری کشور بین سالهای ۱۳۵۵ـ۱۳۶۵، تهران ۱۳۷۰ ش (فتوکپی).
(۱۱) ایران، وزارت جهاد سازندگی، واحد آمار و برنامه ریزی، فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع استان لرستان، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۱۲) ایران، وزارت راه و ترابری، دفترچه مسافات راههای کشور، تهران (۱۳۶۶ ش).
(۱۳) ایران، نقشه راههای ایران، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۱۴) ایران، وزارت کشور، قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران، مصوب ۱۶ آبانماه ۱۳۱۶، تهران ۱۳۱۶ ش.
(۱۵) ایران، وزارت کشور، حوزه معاونت برنامه ریزی و خدمات مدیریت دفتر تقسیمات کشوری، اجرای قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری، تهران ۱۳۶۶ ش.
(۱۶) حمید ایزدپناه، آثار باستانی و تاریخی لرستان، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۱۷) شرف الدین بن شمس الدین بدلیسی، شرفنامه: تاریخ مفصل کردستان، چاپ محمد عباسی، چاپ افست تهران ۱۳۴۳ ش.
(۱۸) حدود العالم من المشرق الی المغرب، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۰ ش.
(۱۹) حسین حزین بروجردی، تذکره حسین حزین، یا، دورنمائی از شهرستان بروجرد، خرم آباد ۱۳۵۱ ش.
(۲۰) محمدتقی حکیم، گنج دانش: جغرافیای تاریخی شهرهای ایران، چاپ محمدعلی صوتی و جمشید کیانفر، تهران ۱۳۶۶ ش.
(۲۱) حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۲۲) حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی، کتاب نزهه القلوب، چاپ گی لسترنج، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۲۳) غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۲۴) محمدجعفر خورموجی، حقایق الاخبار ناصری، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۲۵) محمدبن علی راوندی، راحه الصدور و آیه السرور در تاریخ آل سلجوق، چاپ محمد اقبال، تهران ۱۳۳۳ ش.
(۲۶) رشیدالدین فضل الله، جامع التواریخ، چاپ محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران ۱۳۷۳ ش.
(۲۷) علی اصغر رضوانی، «بروجرد و حوزه نفوذ آن: مطالعات شهری و منطقه‌ای»، پایان نامه دکتری جغرافیای شهری، دوره عالی تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۷۱ ش.
(۲۸) حسن روملو، احسن التواریخ، چاپ عبدالحسین نوائی، ج۱۱، تهران ۱۳۴۹ ش.
(۲۹) کلاوس میشائل رُهربُرن، نظام ایالات در دوره صفویه، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۳۰) زین العابدین مراغه یی، سیاحتنامه ابراهیم بیک، یا، بلای تعصب او، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۳۱) سازمان جغرافیایی کشور، نقشه عملیات مشترک (زمینی): خرم آباد، تهران ۱۳۵۴ ش.
(۳۲) سازمان هواشناسی کشور اداره کل اطلاعات و خدمات ماشینی، سالنامه آماری هواشناسی: ۱۳۵۶ـ۱۳۵۷، تهران ۱۳۶۴ ش.
(۳۳) شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه: تاریخ عمومی مفصل ایران در دوره تیموریان، چاپ محمد عباسی، تهران ۱۳۳۶ ش.
(۳۴) محمدبن هندوشاه شمس منشی، تجارب السّلف، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۳۵) عبداللطیف بن ابیطالب شوشتری، تحفه العالم و ذیل التحفه، چاپ محمد موحد، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۳۶) عبدالکریم بن علی الرضا شهاوری شیرازی، تاریخ زندیه: جانشینان کریم خان زند، چاپ ارنست بئیر، تهران ۱۳۶۵ ش.
(۳۷) زین العابدین اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، یا، سیاحت نامه، تهران ۱۳۱۵.
(۳۸) زین العابدین اسکندر شیروانی، حدائق السیاحه، تهران ۱۳۴۸ ش.
(۳۹) زین العابدین اسکندر شیروانی، ریاض السیاحه، چاپ اصغر حامد ربانی، تهران (۱۳۳۹ ش).
(۴۰) ابراهیم بن اسدالله صدیق الممالک، منتخب التواریخ، تهران ۱۳۶۶ ش.
(۴۱) ابوبکر طهرانی، کتاب دیار بکریه، چاپ نجاتی لوغال و فاروق سومر، تهران ۱۳۵۶ ش.
(۴۲) عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج۲، چاپ محمد شفیع، لاهور ۱۳۶۵ـ۱۳۶۸.
(۴۳) احمدبن محمد غفاری قزوینی، تاریخ جهان آرا، تهران ۱۳۴۳ ش.
(۴۴) ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، چاپ غلامرضا طباطبایی مجد، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۴۵) قدامه بن جعفر، کتاب الخراج، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
(۴۶) زکریابن محمد قزوینی، کتاب آثار البلاد و اخبار العباد، چاپ فردیناند ووستنفلد، ویسبادن ۱۹۶۷.
(۴۷) مسعود کیهان، جغرافیای مفصل ایران، تهران ۱۳۱۰ـ۱۳۱۱ ش.
(۴۸) ابوالحسن بن محمد امین گلستانه، مجمل التواریخ، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۶ ش.
(۴۹) جیمز فردریک مابرلی، عملیات در ایران: جنگ جهانی اول ۱۹۱۹ـ ۱۹۱۴، ترجمه کاوه بیات، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۵۰) محمد خلیل بن داود مرعشی صفوی، مجمع التواریخ، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۵۱) مرکز آمار ایران، سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده ۱۳۶۶، نتایج تفصیلی استان لرستان، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۵۲) مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه ۱۳۶۵، فرهنگ آبادیهای کشور: شهرستان بروجرد، تهران ۱۳۶۷ ش الف.
(۵۳) مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه ۱۳۶۵: نتایج تفصیلی شهرستان بروجرد، تهران ۱۳۶۷ ش ب.
(۵۴) مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵: نتایج تفصیلی استان لرستان، تهران ۱۳۷۶ ش.
(۵۵) مرکز آمار ایران، نتایج آمارگیری جاری جمعیت، شهریور ۱۳۷۰.
(۵۶) نصرت الله مشکوتی، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران ۱۳۴۹ ش.
(۵۷) محمدبن احمد مقدسی، کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
(۵۸) جلال الدین محمد منجم یزدی، تاریخ عباسی، یا، روزنامه ملاجلال، چاپ سیف الله وحیدنیا، تهران ۱۳۶۶ ش.
(۵۹) احمدبن حسین منشی قمی، خلاصه التواریخ، چاپ احسان اشراقی، تهران ۱۳۵۹ـ۱۳۶۳ ش.
(۶۰) محمدصادق موسوی اصفهانی، تاریخ گیتی گشا، با مقدمه سعید نفیسی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۶۱) غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، تهران (بی تا).
(۶۲) مریم میراحمدی، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر صفوی، تهران ۱۳۷۱ ش.
(۶۳) محمدبن خاوندشاه میرخواند، تاریخ روضه الصفا، تهران ۱۳۳۸ـ۱۳۳۹ ش.
(۶۴) ولادیمیر فدروویچ مینورسکی، «(درباره) ویس و رامین»، ترجمه مصطفی مقربی، فرهنگ ایران زمین، ج۴ (۱۳۳۵ ش).
(۶۵) ناصرالدین قاجار، شاه ایران، سفرنامه عراق عجم: (بلاد مرکزی ایران)، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۶۶) عبدالغفاربن علی محمد نجم الدوله، سفرنامه خوزستان، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۴۱ ش.
(۶۷) نظام الدین شامی، ظفرنامه، چاپ پناهی سمنانی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۶۸) مهدیقلی هدایت، گزارش ایران، چاپ محمدعلی صوتی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۶۹) مهدیقلی هدایت، خاطرات و خطرات، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۷۰) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «شهرستان بروجرد»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۰۵/۲۳.
