بیمه اشخاص
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برخی از نویسندگان حقوقی در تعریف بیمه اشخاص نوشتهاند بیمه اشخاص بیمهای است که موضوع مورد بیمه در آن، عبارت است از حوادثی که حقوق غیر مالی بیمهگذار یا ثالث معین را تهدید میکند. مانند بیمه حوادث و ناخوشی و بیمه عمر و زندگی.
بعضی دیگر نوشتهاند: «بیمه‌های اشخاص یکی از انواع بیمه‌های بازرگانیاند که به منظور جبران توقف درآمد بیمه شده، که در اثر مرگ یا نقص عضو و از کار افتادگی به وجود آمده باشد، ابداع گردیده است.»
هدف از بیمه‌های اشخاص، مانند بیمه‌های اموال و مسئولیت، تأمین آرامش خاطر برای بیمهگذار است. ولی دو ویژگی، این نوع بیمه را از بیمه‌های دیگر متمایز میسازد؛ نخست آنکه حوادثی را شامل می‌شود که به طور مستقیم به شخص انسان مربوط می‌شود؛ مانند فوت، بازماندگی، حوادث بدنی و بیماریها. دوم آنکه حوادث مورد نظر، همواره جنبه خسارتی ندارند؛ مانند زنده ماندن بیمه شده در پایان مدت معین. لذا گفته می‌شود، بیمه‌های اشخاص بر خلاف بیمه‌های خسارتی، خصلت غرامتی ندارند و پیرو اصل غرامت نیستند.
بیمه‌های اشخاص به پنج دسته اصلی تقسیم میشوند.
۱. بیمه‌های عمر.
۲. بیمه‌های مستمری.
۳. بیمه‌های حوادث.
۴. بیمه‌های درمانی.
۵. بیمه‌های بازنشستگی.
برخی از حقوقدانان بیمه عمر را شاخهای از بیمه زندگانی محسوب نمودهاند و در این زمینه نوشتهاند: «بیمه زندگانی عبارت است از عقدی که به موجب آن، بیمهگر تعهد میکند که مبلغی یکجا و یا به صورت نفقه مادام العمر) Renteviagere (با فوت بیمهگذار به ورثه او (یا شخص دیگر که او تعیین کند) و یا اگر بیمهگذار (یا ثالثی به تعیین بیمهگذار) پس از فرارسیدن موعد معین، زنده باشد به بیمهگذار یا ثالث مذکور داده می‌شود. بنابراین مبلغ بیمه به بیمهگذار یا ثالث مذکور داده می‌شود. بیمه زندگانی بر دو قسم است: «اوّل بیمه عمر دوم بیمه زندگی»
برخی دیگر در زمینه تعریف بیمه عمر و زندگی نوشتهاند «بیمه عمر یا بیمه زندگی را میتوان چنین تعریف کرد: قراردادی که به موجب آن بیمهگر در مقابل دریافت حق بیمه، متعهد می‌شود که در صورت فوت بیمه شده یا در صورت زنده ماندن بیمه شده در مورد تعیین شده در قرارداد، مبلغ بیمه شده را به بیمهگذار (یا بیمه شده) یا استفاده کننده معین شده از سوی او بپردازد».
بر اساس تعریف نخست، بیمه زندگی عقد بیمهای است که بهموجب آن، بیمهگذار وجه بیمه معینی طبق بیمه نامه میپردازد تا پس از اینکه به سن معین مذکور در بیمهنامه رسید بیمهگر، مبلغی معین و یا نفقه معین مادام العمر، از آن سن به بعد، به او بدهد. اگر پیش از وصول به آن سن بمیرد حقی بر بیمهگر نخواهد داشت.
و بیمه عمر نیز عبارت از عقد بیمهای است که بهموجب آن بیمهگر تعهد میکند در مقابل دریافت حق بیمه مبلغی معین پس از مرگ بیمهگذار به شخص یا اشخاص مصرح در بیمهنامه یا به ورثه او بدهد. این بیمه به نفع شخص ثالث است. «۴» برخی از نویسندگان حقوق بیمه نیز، در تعریف بیمه عمر نوشتهاند: «بیمه عمر توافقی است که به موجب آن از یک طرف، فردی یا مؤسسهای به ازای دریافت یک رشته مبالغ متساوی و متناوب، تعهد میکند که در صورت وقوع ضایعه فوت شخص مورد بیمه در زمان بیمه معین، پرداخت مبلغی را به ذی نفع یا ذی نفعان شخص بیمه شده تضمین کند».
بعضی دیگر معنای بیمه عمر را اعم از بیمه زندگی دانسته و نوشتهاند: «بیمه عمر عقدی است که به موجب آن، بیمهگر در ازای قسط هایی که دریافت مینماید، متعهد میگردد مبلغی از مال را به بیمهگذار یا شخص ثالث بپردازد. مبلغ مورد بیمه، در صورت وفات شخص بیمه شده، به ورثه متوفی، و در صورت زنده بودن بیمه شده پس از انقضای مدت معین شده به خود بیمه شده پرداخت میگردد. پرداخت مبلغ بیمهای بر اساس توافق طرفین، یکجا به طلبکار بیمهای یا به صورت اقساط مرتب در طول حیات طلبکار پرداخت میگردد.»
ماده ۲۳ به بعد قانون بیمه مصوب ۱۳۱۶ در زمینه بیمه عمر میباشد. بیمه عمر، خود به بیمه عمر خطر فوت، بیمه عمر در صوت حیات بیمه شده، بیمه مختلط و بیمه عمر مشترک تقسیم می‌شود.
یکی از اشکالِ بیمه عمر، بیمه عمرِ خطر فوت میباشد. این شکل از بیمه عمر، دارای چهار نوع اصلی است:
بیمه تمام عمر
بیمه تمام عمر باشرط فوت بعد از مدت معین
بیمه عمر زمانی
بیمه خطر فوت به شرط حیاط استفاده کننده
بر اساس بیمه تمام عمر، بیمهگر متعهد می‌شود که در صورت فوت بیمه شده از هر زمان، سرمایه بیمه مذکور در قرارداد را به استفاده کننده پرداخت نماید. در مقابل این تعهدِ بیمهگر، منعقد کننده قرارداد یا بیمهگذار نیز متعهد به پرداخت حق بیمه خواهد بود.
در این نوع از بیمه عمر، بیمهگر در صورتی به تعهد خود عمل میکند که بیمه شده بعد از تاریخ تعیین شده در قرارداد فوت نماید.
بر اساس این قرارداد، بیمهگر متعهد می‌شود که در صورت فوت بیمه شده در مدت اعتبار بیمهنامه، سرمایه تعیین شده را به استفاده کنندگان بپردازد. در برابر این تعهد، بیمهگذار نیز متعهد به پرداخت اقساط حق بیمه در تمام مدت قرارداد یا تا زمان وقوع فوت بیمه شده در جریان اعتبار بیمه نامه میباشد.
این نوع از بیمه عمر خطر فوت، قراردادی است که بهموجب آن بیمهگر در مقابل دریافت اقساط حق بیمه متعهد می‌شود که در صورت فوت بیمه شده، سرمایه بیمه معین یا مستمری معینی را به استفاده کننده تعیین شده بدهد، اما در صورتی که در زمان فوت بیمه شده، وی زنده باشد.
نوع دیگر از بیمه عمر، بیمه عمر در صورت حیات بیمه شده است. بر اساس این نوع از بیمه، بیمهگر متعهد می‌شود که در ازای دریافت حق بیمه مشخص، مبلغ معینی را در وقت توافق شده در صورت زنده ماندن بیمه شده به او بپردازد. مهمترین ویژگی این نوع از بیمه عمر، خصوصیت پساندازی آن است. ولی دریافت سرمایه بیمه یک امر احتمالی است، زیرا دریافت سرمایه بیمه، مشروط به زنده بودن بیمه شده در طول مدت تعیین شده است. لذا چنانچه او فوت نماید، بر اساس قرارداد، استحقاق سرمایه بیمهای را ندارد. بدیهی است در صورت فوت بیمه شده، بیمهگر ملتزم به پرداخت سرمایه بیمهای نخواهد بود. بدین جهت شاید بیمهگر از استمرار حیات بیمه شده خرسند نباشد. لذا نسبت به معاینات پزشکی و تشخیص سلامتی بیمه شده. اهتمام جدی ندارد، ولی در بیمه عمر خطر فوت، بیمهگر به ادامه حیات بیمه شده علاقمند است، زیرا در صورت زنده بودن وی، بیمهگر ملتزم به پرداخت سرمایه بیمه نخواهد بود.در این نوع از بیمه عمر، بیمهگر سرمایه بیمه را به سه صورت میتواند پرداخت نماید:
۱) بعد از پایان مدت تعیین شده، بیمه شده سرمایه بیمه را بلافاصله دریافت مینماید.
۲) پرداخت سرمایه بیمه به زمان بعد، مانند زمان پیری موکول میگردد که بیمه شده بدان نیازمند است.
۳) بیمهگر، سرمایه بیمه را تا پایان عمر به صورت اقساط یا در مدت تعیین شدهای بعد از انقضای مدت بیمه به شرط حیات به استفاده کننده از بیمه پرداخت مینماید.
بیمه مختلط، تلفیقی از بیمه خطر فوت و بیمه در صورت حیات است. براساس این نوع از بیمه، بیمهگر در مقابل دریافت اقساط، ملتزم میگردد اگر بیمه شده در اثنای مدت بیمه فوت کند، مبلغی را یکجا یا به صورت اقساط به استفاده کننده از بیمه پرداخت نمایدو اگر بیمه شده، در اثنای مدت بیمه، زنده بماند و مدت قرارداد منقضی شود، سرمایه بیمهای را به خود بیمهشده، پرداخت نماید.در این نوع از بیمه عمر، زندگی بازماندگان یا اشخاص مورد علاقه بیمه شده در صورت فوت بیمه شده تأمین میگردد یا سرمایه بیمه در ایام پیری و ناتوانی، در صورت حیات بیمه شده دریافت می‌شود. برخی از نویسندگان از این نوع بیمه به بیمه مرکب یاد نمودهاند.
نوع دیگر از بیمه عمر وجود دارد که از آن تعبیر به بیمه عمر مشترک می‌شود. در این نوع از بیمه دو یا چند نفر در یک قرارداد بیمه، تحت پوشش قرار میگیرند به این معنا که در صورت فوت یکی، سرمایه بیمه به کسی که زنده مانده میرسد. به عبارت دیگر، بیمهگر پرداخت سرمایه بیمه را در زمان بروز فوت یکی از بیمه شدگان تعهد کرده است. بدیهی است اگر بیمه نامه بین دو نفر مشترک باشد، سرمایه بیمه به بازمانده دیگر پرداخت خواهد گردید و چنانچه بیمه نامه بین بیش از دو نفر مشترک باشد، تمام سرمایه بیمهای به بیمه شدهای خواهد رسید که آخر از همه زنده میماند. این نوع از بیمه برای حفظ حیات اقتصادی خانواده و برای زن و شوهر مناسب میباشد.
یکی از اقسام بیمه‌های اشخاص، بیمه مستمری است. در بیمه مستمری، بیمهگر پرداخت مستمری دورهای را برای مدت زمان معین یا تمامی مدت حیات بیمه شده متعهد میگردد، در این نوع از بیمه، خطر عمر طولانی بیمه میگردد. زیرا در فرض عمر طولانی، زندگی بیمه شده در ایام پیری با کسری در آمد، بیماری و... روبرو می‌شود و بیمه‌های مستمری میتواند رفاه نسبی را در امور مالی و اقتصادی برای او فراهم آورد.
یکی از اقسام مهم بیمه اشخاص، بیمه حوادث است. بهموجب این بیمه، بیمهگذار در برابر حوادثی که به جسم و جان او وارد می‌شود با پرداخت وجه بیمه معین، بیمهگر را متعهد میکند که در طول مدت عقد، در برابر ناتوانی موقت یا دائمی، جزئی یا کلی، و یا مرگ وی که بر اثر حادثه پیش میآید، مبلغ معینی به بیمهگذار بدهد و نیز هزینه معالجه و درمان را هم طبق بیمهنامه بپردازد. در این مورد فرق نمیکند که حادثه، بر بیمهگذار وارد شود یا از جانب بیمهگذار به ثالث وارد گردد. بنابراین خطرهایی چون فوت یا نقص عضو یا از کار افتادگی دائم ناشی از حوادث که بر اساس نظریه پزشکان متخصص احراز میگردد، تحت پوشش این نوع از بیمه قرار میگیرد. اخذ سرمایه یا مبلغ بیمهای از ناحیه بیمهگر به وسیله بیمهگذار، مانع از آن نیست که بیمهگذار بتواند از شخص ثالثی که موجب پیدایش حوادث بوده است جبران خسارت خویش را بر اساس قواعد عمومی مسئولیت مدنی مطالبه نماید، زیرا مبلغ بیمهای که بیمهگر به بیمهگذار میدهد در عوض وجه بیمه او قرار دارد و در عوض چیز دیگری نمیباشد.
بیمه درمانی یکی از انواع بیمه اشخاص است. نگرانی جدّی از معالجه بیماریهای که منجر به بستری شدن در بیمارستانها یا عمل جراحی می‌شود زمینه توسعه بیمه درمانی را فراهم آورده است. حتی کسانی که از خدمات پزشکی سازمان تأمین اجتماعی بهره میگیرند برای اطمینان بیشتر از خدمات بیمهای در زمینه معالجه و مداوا از طریق بیمه درمانی بهره میجویند. این نوع از بیمه میتواند به عنوان ضمیمه حوادث ارائه گردد. بیمه درمانی معمولًا به صورت دو طرح عرضه می‌شود. در طرح خدمات درمانی سرپایی و بیمارستانی بیمهگر هزینههای خدمات سرپایی و بیمارستانی را بر اساس شرایط قرارداد و سقفهای مندرج در بیمهنامه برای هر نفر پس از کسر فرانشیز میپردازد. اعمال جراحی خاص، دارای هزینههای معینی هستند و حداکثر تعهد بیمهگر در مورد هر نفر در قرارداد تعیین گردیده است. در طرح خدمات درمانی بیمارستانی، بیمهگر هیچگونه تعهدی در پرداخت هزینههای خدمات سرپایی ندارد ولی در صورت بستری شدن بیمهگذار، هزینهها بر اساس تعرفههایی که در قرارداد بیمه درج شده است از سوی بیمهگر پرداخت میگردد.
یکی از مراحل مهم زندگی مرحله پیری است. پیران تمامی استعداد و توانایی خویش را برای تولید ثروت عمومی و توسعه جامعه و کشور به کار گرفتهاند. بدون تردید در شرایطی که جسم آنان دچار ناتوانی شده و در آمد آنان کاهش یافته شده جامعه باید به حمایت آنان بشتابد و دولت باید به نمایندگی از جامعه برنامههای تأمینی را پیش بینی و اعمال نماید. بیمه بازنشستگی یکی از روشهایی است که پیران میتوانند به آن اعتماد نمایند و نسبت به مرحله پیری زندگی خویش نوعی آرامش خاطر داشته باشند. برخی از نویسندگان در زمینه بیمه، مقصود اصلی از این نوع بیمه را، تأمین درآمد به صورت پرداختهای دورهای برای کارکنان و کارگران بازنشسته دانستهاند. بیمه بازنشستگی به دو صورت انفرادی و گروهی انجام میپذیرد.
مبانی بیمه در اسلام، ص۶۲-۶۸.
