• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تاریخ‌نگاری انساب شیعیان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



نسب شناسان بزرگ شیعی در سده دوم تألیف آثار اساسی بر محور شرح انساب قبایل و افراد را که متضمن آگاهی‌های تاریخی بود، آغاز کردند.



هشام بن محمد کلبی و نسب شناسان شیعی، همچون ابوجعفر محمد بن سَلَمه یَشکُری (متوفی ح۲۳۰) و علی بن محمد بن عباس بن فَسانجُس و علی بن محمد شمشاطی (زنده در ۳۷۷)، در باره انساب و اخبار و ایامِ قبایل و رجال عرب آثاری تألیف کردند.
[۱] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۶۳ـ۲۶۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۲] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۶۹، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۳] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۳۳، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
(افزون بر این، از سده سوم به بعد آثار فراوانی در باره تبارنامه طالبیان و انساب و اعقاب علویان ، اغلب به قلم سادات علوی، تألیف شد که ظاهراً انگیزه حق خواهی و منازعات سیاسی در پدیدآمدن آن‌ها تأثیر داشته است.




۲.۱ - نسب آل ابی طالب

از قدیم‌ترین این آثار، نسب آل ابی طالب از ابوالحسین یحیی بن حسن بن جعفر عُبَیدلی عَقیقی (متوفی ۲۷۷) است
[۴] محمد بن حسن طوسی، الفهرست، ج۱، ص۱۷۸ـ۱۷۹، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۵۶/ ۱۹۳۷، چاپ افست قم ۱۳۵۱ش.
[۵] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۴۴۱ـ۴۴۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
که نسخه ای از آن باقی است.
[۶] فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء۲، ص۶۱، ج ۱، جزء۲، نقله الی العربیه محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.


۲.۲ - مقاتل الطالبیین

نسب آل ابی طالب و همچنین مقاتل الطالبیّین محمد بن علی بن حمزه علوی
[۷] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۴۷ـ ۳۴۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
از منابع ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیّین بوده است.
[۸] ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۷، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
[۹] ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۱۳ـ۱۴، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
[۱۰] ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۸۱، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
[۱۱] ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۸۵، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
[۱۲] ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۲۲۸، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
کتاب ابوالفرج اصفهانی اثری است مهم و مشهور که از جمع روایات و تألیفات کهن به دست ما رسیده است. ابوالفرج این کتاب را در سرگذشت و قیام و قتل و شهادت فرزندان ابوطالب ، از زمان پیامبر اکرم تا تألیف کتاب در ۳۱۳، گرد آورد.
[۱۳] ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۴، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.


۲.۳ - آثار سده پنجم و ششم

ابن جِعابی (متوفی ۳۵۵) و نُعَیمی
[۱۴] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۹۴ـ۳۹۵، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
و مؤلفانی از سده پنجم و ششم
[۱۵] علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، ج۱، ص۱۰، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۶] علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، ج۱، ص۲۸، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۷] علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، ج۱، ص۸۰، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۸] علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، ج۱، ص۱۱۱، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
نیز آثار متعددی در اخبار و انساب و مناقب طالبیان پدید آوردند.

۲.۴ - تهذیب الانساب و نهایة الاعقاب

از دیگر آثار کهن در انساب، تهذیب الانساب و نهایة الاعقاب از شیخ الشرف ابوالحسن محمد بن ابی جعفر عُبَیدلی (متوفی ۴۳۵)، نسب شناس بزرگ شیعه علوی، است که آن را به روش تشجیر و تفریع تألیف کرد و شاگردش ابن طباطبا حسین بن محمد حسنی (متوفی ۴۴۹) تکمله و تعلیقاتی بر آن نوشت.

۲.۵ - المَجدی

دیگر شاگرد عبیدلی، ابن صوفی ابوالحسن علی بن محمد عُمَری (متوفی ح۴۶۶)، المَجدی را در انساب طالبیان با تأکید بر تبار ائمه و علویان نوشت که پس از آن منبع مهم نویسندگانی همچون ابونصر بخاری در سرّالسلسلة العلویه گردید.

۲.۶ - لُباب الانساب و الالقاب و الاعقاب

علی بن زید بیهقی مشهور به ابن فُندُق (متوفی ۵۶۵) که دست کم گرایش به تشیع داشته است، لُباب الانساب و الالقاب و الاعقاب را تألیف کرد که از منابع مهم انساب و در عین حال، مشتمل بر آگاهی‌های تاریخی ارزشمند به ویژه در باره وضع شیعه در خراسان است. این کتاب جداول بسیاری دارد.


الاصیلی فی انساب الطالبیّین با استفاده از منابعی مانند المجدی و به شیوه تشجیر تألیف شده و به ابن طِقطَقی (متوفی ۷۰۹) منسوب است.

۳.۱ - غایة الاختصار

تاج الدین بن محمد بن حمزه حسینی حلبی کتابی با نام غایة الاختصار فراهم کرد که بجز حذف اعقاب، که به یادکرد فرزندان و نوادگان اختصاص داشته، در بخش تراجم عیناً با الاصیلی مطابق است.
[۱۹] الاصیلی، ج۱، ص۲۰ـ۲۱.


۳.۲ - آثار ابن عنبه

ابن عِنَبه (متوفی ۸۲۸)، دیگر نسب شناس و مورخ شیعی، آثار متعددی در انساب نوشت، از جمله عُمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب به عربی و الفصول الفخریّة فی اصول البریّة به فارسی.


(۱) ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
(۲) الاصیلی فی انساب الطالبیّین.
(۳) فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج ۱، جزء۲، نقله الی العربیه محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۴) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
(۵) علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۶) محمد بن حسن طوسی، الفهرست، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۵۶/ ۱۹۳۷، چاپ افست قم ۱۳۵۱ش.


۱. احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۶۳ـ۲۶۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۲. احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۶۹، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۳. احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۳۳، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۴. محمد بن حسن طوسی، الفهرست، ج۱، ص۱۷۸ـ۱۷۹، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۵۶/ ۱۹۳۷، چاپ افست قم ۱۳۵۱ش.
۵. احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۴۴۱ـ۴۴۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۶. فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء۲، ص۶۱، ج ۱، جزء۲، نقله الی العربیه محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۷. احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۴۷ـ ۳۴۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۸. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۷، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
۹. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۱۳ـ۱۴، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
۱۰. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۸۱، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
۱۱. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۸۵، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
۱۲. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۲۲۸، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
۱۳. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۴، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
۱۴. احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۹۴ـ۳۹۵، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۱۵. علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، ج۱، ص۱۰، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۱۶. علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، ج۱، ص۲۸، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۱۷. علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، ج۱، ص۸۰، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۱۸. علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، ج۱، ص۱۱۱، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۱۹. الاصیلی، ج۱، ص۲۰ـ۲۱.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ نگاری»، شماره۳۰۵۷.    


رده‌های این صفحه : کتب نسب شناسی | نسب شناسی




جعبه ابزار