تحلیل قیاس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تحلیل
قیاس یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای تجزیه اجزای نتیجه قیاس برای تعیین صورت واقعی آن است.
تحلیل قیاس، روشی برای تحصیل صورت حقیقی یک قیاس است، زیرا گاهی ظاهر یک
استدلال قیاسی بر اثر انحراف از
تالیف طبیعی یا اضمار بعضی از مقدمات یا الحاق مقدمه‌ای زاید، موافق یکی از اقسام قیاس نیست. برای اینکه دانسته شود صورت حقیقی این قیاس، موافق کدام‌یک از اقسام قیاس است به
قانون تحلیل توسل می‌جویند.
تحلیل عبارت است از اینکه مطلوب و نتیجه با مقدمات قیاس مقابله شود. اگر تمام نتیجه با انحفاظ
هیئت و
ماده در قیاس مزبور موجود بود قیاسی که این مطلوب از آن استنتاج شده است
قیاس استثنائی و در غیر این صورت،
اقترانی است، آن‌گاه برای دانستن این که اقترانی، بسیط است یا مرکب، دوباره عمل «تحلیل» تکرار می‌شود، به این‌گونه که دو طرف نتیجه را از هم تفکیک می‌کنیم؛ پس از آن برای تمایز
صغرا از
کبرا، اجزای هر یک از مقدمات را بررسی می‌کنیم. هر مقدمه‌ای که شامل موضوع نتیجه باشد، صغراست (زیرا صغرای هر قیاسی، مرکب از موضوع نتیجه و جزئی دیگر است) و چون صغرا به این طریق شناخته شد محمول نتیجه را با جزئی دیگر از صغرا مقابله می‌کنیم، اگر به یکی از اقسام
ازدواجات با هم مقترن باشد، آن جزء،
حداوسط و این قضیه، کبرا و این قیاس،
اقترانی بسیط و هیئت آن هم موافق یکی از اشکال و قرینه هم موافق یکی از قراین آن شکل خواهد بود و اگر
محمول نتیجه با آن جزء دیگر از صغرا مقترن نباشد دانسته می‌شود که قیاس، مرکب است؛ پس عمل «تحلیل» تکرار می‌شود تا اینکه مقدمات اصلی و هیئت تالیفی شناخته شود.
فایده تحلیل قیاس، هنگامی است که در برخی قیاس‌ها در تالیف مقدمات انحرافی از تالیف طبیعی رخ داده باشد یا برخی مقدمات حذف شده و یا برخی مقدمات اضافی آورده شده باشد. در این‌گونه موارد از راه تحلیل به تلخیص مقدمات (صغرا و کبرا) و حدود قیاس (
اکبر،
اصغر و
حدوسط) از زواید پرداخته می‌شود و به شکل واقعی قیاس دسترسی پیدا می‌شود و به منتج‌بودن یا نبودن آن
علم پیدا می‌شود.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تحلیل قیاس»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۳.
