• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تغیر (فقه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تغیر یعنی دگرگونى در اوصاف و غیر آن. بحث عمده تغیر درباره تغیر آب به نجاست است که در باب طهارت آمده و در بابهاى اجتهاد و تقلید و تجارت نیز از تغیر به مناسبت سخن رفته است.




تغیر در آب با تغیر رنگ، مزه یا بوی آن به سبب ملاقات با نجاست حاصل مى‏شود. آب یا به صرف ملاقات با نجاست- هرچند تغیر نیابد- منفعل و متنجس مى‏شود؛ چنان‏که بنابر مشهور در آب قلیل چنین است و یا به سبب تغیر در یکى از اوصاف یاد شده؛ چنان‏که در آب کثیر یعنى آب کر و آب جاری این‏گونه است. در تغیرى که موجب نجاست مى‏گردد مباحثى مطرح است که بدانها اشاره مى‏شود.

۱.۱ - انواع تغییر


۱. تغیر حسى و تقدیرى: آیا تنها تغیر حسّى که با حواس درک مى‏شود موجب نجاست مى‏گردد یا تغیر تقدیرى نیز همین حکم را دارد؟ تقدیر به سه گونه متصور است:
الف. به لحاظ قصور در مقتضی تغیر، مانند آنکه مقدارى خون کم رنگ در آب کر بریزد؛ به‏گونه‏اى که اگر رنگ آن، سرخ و طبیعى بود، آب، رنگ خون به خود مى‏گرفت و متغیر مى‏گشت.
ب. به لحاظ قصور در شرط تغیر، مانند آنکه مردارى در هواى سرد در آب کر بیفتد که اگر این اتّفاق در هواى گرم رخ مى‏داد آب را متعفن و متغیر مى‏کرد.
ج. به لحاظ وجود مانع از ادراک حسّى تغیر، مانند آنکه مقدارى خون در آب کرّى که سرخ رنگ است ریخته شود؛ به‏گونه‏اى که اگر آب، سرخ رنگ نبود تغیر آن به خون قابل ادراک بود.
نظر مشهور در فرض اوّل و دوم عدم انفعال آب است. گروهى در فرض سوم، تغیر تقدیرى را کافى دانسته و حکم به انفعال آب کرده‏اند.
۲. تغیر به ملاقات با نجاست: از شرایط نجاست آب با تغیر، ملاقات نجاست با آن است نه صرف مجاورت؛ ازاین‏رو آبى که به سبب مجاورت نجاست همچون مردار- بدون آنکه اتّصالى به‏ مردار پیدا کند- متغیر شده محکوم به نجاست نیست.
[۵] العروة الوثقى ج۱، ص۳۰.

۳. تغیر به اوصاف سه‏گانه: از شرایط نجس شدن آب، تغیر به یکى از اوصاف سه‏گانه نجاست؛ رنگ، مزه و بو مى‏باشد.
تغیر به دیگر اوصاف نجاست همچون گرمی، سردی و غلظت بنابر تصریح بسیارى موجب نجاست نمى‏شود بلکه عدّه‏اى بر عدم نجاست به غیر اوصاف سه‏گانه، ادّعاى اجماع کرده‏اند.
[۸] مهذب الاحکام ج۱، ص۱۴۷.

۴. تغیر به صفت یا سنخ صفت نجاست: آیا در تغیر شرط است که به مثل صفت عین نجس، مثلا سرخى در تغیر به خون یا سنخ و جنس آن صفت- همچون زردی که سنخ صفت سرخی خون به شمار مى‏رود- باشد یا تغیر به یکى از اوصاف سه‏گانه به سبب ملاقات با عین نجس موجب نجاست آب مى‏گردد هرچند مثل یا سنخ صفت عین نجس نباشد، بدین معنا که وصف، پس از ملاقات عین نجس با آب به سبب نجاست، پدید آید و قبل از آن نه در آب بوده و نه در عین نجس؟
نظر اکثر فقها قول دوم است.
[۱۰] العروة الوثقى (و حواشى) ج۱، ص۷۱.
[۱۲] مهذب الاحکام ج۱، ص۱۴۸.

۵. تغیر به اوصاف سه‏گانه متنجس: تغیر یاد شده سه صورت دارد.

۱.۱.۱ - انواع تغییر به اوصاف


الف. متنجّس، حامل اجزاى نجس باشد؛ به‏گونه‏اى که سبب پراکنده شدن آن اجزاء در آب و تغیر آن گردد.
ب. متنجّس، حامل صفت نجاست باشد و بدون پخش اجزاى نجس در آب، آن را به وصف نجاست تغییر دهد.
ج. متنجّس، آب را به وصف خود تغییر دهد، مانند آنکه شیره نجس در آب کر ریخته و آب، رنگ آن را بگیرد و زرد شود.

۱.۱.۲ - احکام تغییر به اوصاف


در صورت اوّل، آب نجس مى‏شود.
در صورت دوم، نظر گروهى بر نجاست آب است؛ لیکن برخى، حکم مجاورت را بر آن جارى دانسته‏اند. برخى دیگر حکم به نجاست را مشکل دانسته و احتیاط کرده‏اند. و بالاخره گروه چهارم، معیار را صدق تغیر به نجاست دانسته و گفته‏اند: اگر به نظر عرف، تغیر مستند به نجاستى باشد که سبب نجس شدن متنجّس شده، موجب نجاست آب مى‏گردد. در صورت سوم آب نجس نمى‏شود؛ هرچند قول به نجاست به شیخ طوسی نسبت داده شده است.
[۱۴] العروة الوثقى (و حواشى) ج۱، ص۶۹.




اگر براى مجتهد در مسئله‏اى تبدل رأی پیدا شود براى مقلد وى جایز نیست بر فتواى قبلى او باقى بماند؛
[۱۶] العروة الوثقى ج۱، ص۱۲.
لیکن در وجوب اعلام آن به مقلّد، نظراتى وجود دارد، از جمله: برخى بین صورت موافقت فتواى پیشین با احتیاط و صورت عدم موافقت آن تفصیل داده، در صورت اوّل، اعلام را بر مجتهد واجب ندانسته و در صورت دوم واجب دانسته‏اند.
[۱۷] العروة الوثقى ج۱، ص۲۵-۲۶.

برخى دیگر بین معلوم شدن خطاى فتواى قبلى به دلیل قطعى یا به سبب فساد اجتهاد نخستین و بین صورت روشن شدن خطا به دلیل ظنی، تفصیل داده و تنها در صورت اوّل اعلام را واجب دانسته‏اند.



در مواردى که مشاهده کالا در رفع غرر و جهالت از آن کفایت مى‏کند؛ چنانچه کالاى مشاهده شده پیش از معامله، در زمان خریدن، حاضر نباشد، در صورت سپرى نشدن مدّت زمانى که به‏طور معمول، کالا در آن زمان متغیر مى‏شود، همان مشاهده قبلى- حتّى در صورت احتمال یا ظن تغیر- کفایت مى‏کند و معامله صحیح است؛ لیکن اگر پس از این، تغیر ثابت شود، براى خریدار حق خیار فسخ معامله محفوظ خواهد بود و در صورت سپرى شدن مدّت یاد شده، مشاهده قبلى کفایت نمى‏کند و معامله براساس آن باطل است.


 
۱. جواهر الکلام ج۱، ص۷۷-۸۱.    
۲. مستمسک العروة ج۱، ص۱۲۱-۱۲۲.    
۳. التنقیح (الطهارة)ج۱، ص۸۹-۹۳.    
۴. جواهر الکلام ج۱، ص۸۲.    
۵. العروة الوثقى ج۱، ص۳۰.
۶. جواهر الکلام ج۱، ص۸۳.    
۷. مستمسک العروة ج۱، ص۱۲۳.    
۸. مهذب الاحکام ج۱، ص۱۴۷.
۹. جواهر الکلام ج۱، ص۷۷.    
۱۰. العروة الوثقى (و حواشى) ج۱، ص۷۱.
۱۱. مستمسک العروة ج۱، ص۱۲۳.    
۱۲. مهذب الاحکام ج۱، ص۱۴۸.
۱۳. جواهر الکلام ج۱، ص۸۴.    
۱۴. العروة الوثقى (و حواشى) ج۱، ص۶۹.
۱۵. مستمسک العروة ج۱، ص۱۲۰.    
۱۶. العروة الوثقى ج۱، ص۱۲.
۱۷. العروة الوثقى ج۱، ص۲۵-۲۶.
۱۸. مستمسک العروة ج۱، ص۷۵-۷۹.    
۱۹. مستمسک العروة ج۱، ص۱۰۷.    
۲۰. تحریر العروة ج۲، ص۲۹.    
۲۱. تحریر العروة ج۲، ص۴۲.    
۲۲. جواهر الکلام ج۴۰، ص۱۰۱.    
۲۳. جواهر الکلام ج۲۲، ص۴۳۰.    



فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۵۵۰.    


رده‌های این صفحه : اجتهاد و تقلید | فقه | مطهرات




جعبه ابزار