تمثل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تمثل در اصل از ماده مثول بمعنی ایستادن در برابر شخص یا چیزی است و در
اصطلاح به معنای مثل چیزی شدن و به صورت چیزی در آمدن است. در روایات، کلمه تمثل بسیار به
چشم می‌خورد، ولی در
قرآن کریم جز در
داستان مریم ، در
سوره مریم نیامده است.
تمثل به معنای
مثل چیزی گردیدن و به صورت و شکل آن درآمدن است.
در این مدخل از واژه «تمثل» و جملات مفید آن استفاده شده است.
امام خمینی با استناد به آیات الهی معتقد است برای هریک از اعمال، در نشئه ملکوت و عالم غیب یک صورت غیبی ملکوتی است. در قرآن کریم به تعبیرات مختلف از این حقیقت غیبی پرده برداشته چنان‌که در آیه
(یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَرًا) تصریح دارد که انسان اعمال خود را در آن روز می‌بیند و آرزو می‌کند بین او و اعمال سیئه‌اش جدایی بسیار بود.
امام خمینی با بیان اینکه در روز قیامت رؤیت خود اعمال است معتقد است که این انسان است که با اعمال خودش اساس آن عالم را بنا می‌کند و این اعمال انسان است که به او برمی‌گردد «انما هی اعمالکم ترد الیکم» تمام اعمال، عقاید و اخلاق انسان در آنجا منعکس می‌شود.
به باور امام خمینی
تمثل اعمال و صورت‌های غیبی آنها هم از مسلمات پیش اهل معرفت‌اند، و برای اعمال، صورت ملکوتی است، هر یک از اعمال در قلب انسان اثری است که از آن در روایات به نقطه سفید یا سیاه تعبیر شده زیرا اعمال صالح یک نورانیتی در باطن
قلب ایجاد می‌کند که انسان را به معرفت الله و
توحید نزدیک می‌کند و ارض طبیعت نورانی و مشرق به نور الهی می‌شود. در مقابل اعمال سیئه در قلب کدورت و ظلمت ایجاد می‌کنند و انسان را از مقام قرب و قدس دور می‌کنند تا آنجا که حکم روحانیت و انسانیت از شخص برداشته شود.
به اعتقاد ایشان هر عملی که از انسان صادر می‌شود آن را در عالم دیگر خواهد دید
(فَمَن یَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَیۡرٗا یَرَهُ)ۥ
ازاین‌رو انسان در عالم دیگر از عذاب و عقاب جز آنچه خود در این عالم تهیه کرده نخواهد دید و هر چه در این عالم از اعمال صالحه و اخلاق حسنه و عقاید صحیحه داشته در آن عالم صورت آن را می‌بیند.
امام خمینی معتقد است بعضی از آیات و روایات دلالت می‌کنند بر اینکه اعمال حسنه انسان در آخرت لوازم و آثاری دارد نظیر آیه
(فَمَن یَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَیۡرٗا یَرَهُ)ۥ
که ظهور دارد در اینکه خود عمل خیر در آخرت دیده می‌شود.
در روایات اسلامی و تواریخ تمثل به معنی وسیع کلمه، بسیار دیده می‌شود. از جمله اینکه:
ابلیس در آن روز که
مشرکان در
دار الندوه جمع شده بودند و برای نابودی
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم توطئه می‌چیدند، او در لباس پیرمردی خیر اندیش و خیرخواه ظاهر شد و به
اغوا کردن سران
قریش پرداخت. و یا دنیا و
باطن آن به صورت زن زیبای دلربائی در برابر
علی علیه‌السلام
آشکار گشت و قدرت نفوذ در وی را نیافت که داستانش مفصل و معروف است.
و نیز در
روایات می‌خوانیم مال و
فرزند و
عمل انسان به هنگام
مرگ در چهره‌ای مختلف و خاص در برابر او مجسم می‌شوند. و یا
اعمال انسان در
قبر و روز
قیامت تجسم می‌یابد و هر کدام در شکل خاصی ظاهر می‌گردد
تمثل در تمام این موارد، مفهومش این است که چیزی یا شخصی صورتا به شکل دیگری در می‌آید نه اینکه
ماهیت و
باطن آن تغییر یافته باشد.
•
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تمثل». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
