تمدن بنی‌اسرائیل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بنی اسرائیل ، وارثان تمدن و امکانات گسترده فرعونیان در
مصر بودند.
بنی اسرائیل، وارثان تمدن و امکانات گسترده فرعونیان در
مصر بودند: «واورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون مشـرق الارض ومغـربها التی بـرکنا فیها وتمت کلمت ربک الحسنی علی بنی اسرءیل بما صبروا ودمرنا ما کان یصنع فرعون وقومه وما کانوا یعرشون؛
و مشرقها و مغربهای پر
برکت زمین را به آن قوم تضعیف شده (زیر زنجیر ظلم و ستم) واگذار کردیم و
وعده نیک پروردگارت بر بنی اسرائیل، بخاطر صبر و استقامتی که نشان دادند، تحقق یافت و آنچه فرعونیان (از کاخهای مجلل می‌ساختند، و آنچه از باغات داربستدار فراهم ساخته بودند درهم کوبیدیم!»
ارث در لغت به معنی مالی است که بدون
تجارت و معامله از کسی به کسی می‌رسد، اعم از اینکه از مردگان باشد یا از زندگان.
یستضعفون که از ماده
استضعاف گرفته شده معادل کلمه استعمار است که در عصر و زمان ما به کار می‌رود و مفهوم آن این است که قومی ستم پیشه جمعیتی را تضعیف کنند تا بتوانند از آنها در مسیر مقاصدشان بهره کشی نمایند، منتها این تفاوت را با کلمه استعمار دارد، که
استعمار ظاهرش به معنی آباد ساختن است و باطنش به معنی ویرانگری، ولی استضعاف ظاهر و باطنش هر دو یکی است! و تعبیر به کانوا یستضعفون
اشاره به این است که فرعونیان به طور مداوم آنها را در ضعف و ناتوانی نگه می‌داشتند، ضعف و ناتوانی فکری، و اخلاقی و اقتصادی از هر نظر و در تمام جهات.
اگر در اینجا
بنی اسرائیل را به مردمی مستضعف وصف کرده برای این است که کارهای عجیب خارق العاده خدا را برساند، و بفهماند چگونه خداوند افتادگان را بلند می‌نماید و کسانی را که در نظرها خوار می‌آیند تقویت نموده و زمین را در
تیول آنان قرار می‌دهد، چه قدرتی بالاتر از این؟
تعبیر به «مشارق الارض و مغاربها» (مشرقها و مغربهای زمین) اشاره به سرزمینهای وسیع و پهناوری است که در
اختیار فرعونیان بود، زیرا سرزمینهای کوچک، مشرقها و مغربهای مختلف و به تعبیر دیگر افقهای متعدد ندارد، اما یک سرزمین پهناور، حتما
اختلاف افق و مشرقها و مغربها، به خاطر خاصیت کرویت زمین، خواهد داشت، به همین دلیل است که ما این تعبیر را کنایه از وسعت سرزمین فراعنه گرفتیم.
و جمله «بارکنا فیها» اشاره به آبادی فوق العاده این منطقه، یعنی مصر و شام است، که هم در آن زمان و هم در این زمان از مناطق پر برکت دنیا محسوب، و بطوری که بعضی از مفسران نوشته‌اند در آن روز کشور فراعنه بقدری وسعت داشت که سرزمین شامات را هم در بر می‌گرفت. بنابراین منظور
حکومت بر تمام کره زمین نبوده است، زیرا این موضوع مسلما بر خلاف تاریخ است، بلکه منظور حکومت بنی اسرائیل بر سراسر سرزمین فراعنه می‌باشد.
گرچه در این آیه تنها سخن از بنی اسرائیل و سرانجام
استقامت آنها در برابر فرعونیان به میان آمده ولی بطوری که از آیات دیگر
قرآن استفاده می‌شود، این موضوع
اختصاص به قوم و ملتی ندارد، بلکه هر جمعیت مستضعفی بپاخیزند و برای آزادی خود از چنگال اسارت و استعمار کوشش کنند و در این راه استقامت و پایمردی نشان دهند سرانجام پیروز خواهند شد، و سرزمینهائی که بوسیله ظالمان و ستمگران اشغال شده است آزاد می‌گردد.
صنع آنچنانکه راغب در کتاب
مفردات گفته (غالبا) به معنی کارهای جالب می‌آید
، و در آیه فوق به معنی معماریهای زیبا و چشمگیر عصر فرعونیان آمده است. و «ما یعرشون» در اصل به معنی درختان و باغهائی است که بوسیله نصب داربستها برپا میشوند و منظره زیبا و پرشکوهی دارند.
اینهم که فرمود: «و تمت کلمه ربک الحسنی» برای این است که برساند به ملک و سلطنت رسانیدن بنی اسرائیل و هلاک کردن دشمنان ایشان بر وفق قضای حتمیش بوده است. و اما معنای تمامیت کلمه - تمام شدن کلمه، خارج شدن آن از مرحله قوه و
استعداد به مرحله فعلیت و وقوع است، البته ناگفته نگذاریم که جهت و علت تمام شدن کلمه پروردگار در خصوص داستان بنی اسرائیل
صبر ایشان بوده و لذا فرموده : «بما صبروا».
جمله «و دمرنا ما کان یصنع فرعون...» به این معنا است که ما آن صنایعی که
قوم فرعون داشته و آن قصرهایی که افراشته بودند و آن تاکستانهائی که به وجود آورده و داربست‌هایی را که برای موبن‌ها ساخته بودند از بین بردیم.
در اینجا این سؤ ال پیش می‌آید که نابودی این کاخها و آن باغها اولا باچه وسیله بوده؟ و ثانیا چه ضرورتی داشته است؟ در پاسخ می‌گوئیم : بعید نیست زلزله‌ها و سیلابهای جدیدی این وضع را
ایجاد کرده باشد و ضرورت آن از اینجا روشن می‌شود که تمام فرعونیان در
دریا غرق نشدند بلکه خود فرعون و جمعی از خاصان و لشکریان او که در تعقیب
موسی علیه‌السلام بودند از میان رفتند، و مسلما اگر قدرت مالی و اقتصادی باقیماندگان که تعداد نفوس آنها در سراسر مصر بسیار زیاد بود بر جا می‌ماند باز توانائی این را داشتند که بنی اسرائیل را درهم بکوبند و یا لااقل مزاحمتهای بزرگی برای آنها فراهم سازند، اما تهی شدن دست آنها از این وسائل سبب شد که برای همیشه به طغیانگری آنها خاتمه داده شود.
«فارسل فرعون فی المدائن حـشرین• ان هـؤلاء لشرذمة قلیلون• وانهم لنا لغائظون• وانا لجمیع حـذرون• فاخرجنـهم من جنـت وعیون• و کنوز ومقام کریم• کذلک واورثنـها بنی اسرءیل؛
فرعون (از این ماجرا آگاه شد و) ماموران به شهرها فرستاد تا نیرو جمع کند•(و گفت) اینها گروهی اندکند• و اینها ما را به خشم آورده اند• و ما همگی آماده پیکاریم• ولی ما آنها (فرعونیان) را از باغها و چشمه‌ها بیرون کردیم• از گنجها و قصرهای مجلل!• آری، این چنین کردیم و بنی اسرائیل را وارث آنها ساختیم.»
یعنی موسی علیه‌السلام بندگان مرا شبانه ازمصر بیرون آورد و چون فرعون خبردار شد مردانی را به شهرهایی که در تحت فرمان او بودند فرستاد تا مردم را کوچ دهند. و یکجا جمع کنند و به مردم بگویند: بنی اسرائیل جمعیتی اندکند، کلمه
شرذمه تتمه مختصری را گویند که از چیزی باقی مانده باشد و اگر با اینکه خود کلمه اندک بودن را می‌رساند، مع ذلک به لفظ قلیل توصیف کرده، به منظور تأکید قلت بوده، تا معنای بسیار قلیل را بدهد.
«و انهم لنا لغائظون» کارهایی می‌کنند که ما را به غیظ در می‌آورند، و ما همگی بر این تصمیمی که گرفته‌ایم متفقیم، و از مکری که ممکن است دشمن علیه ما بکند بر حذریم، هر چند که دشمن ضعیف و اندک است، منظور فرعونیان از این حرف که قطعا پیامی از خود فرعون بوده این است که مردم را بیشتر تحریک کنند و علیه بنی اسرائیل بشورانند. با همین نقشه، فرعونیان را از باغها و چشمه سارهایشان، از گنجینه‌ها و منزلگاههای زیبایشان، از قصرهای مشید و خانه‌های رفیع که داشتند بیرون کردیم.
در این جمله با اینکه فرعونیان به تحریک فرعون از شهرهای خود بیرون شدند، ولی خدای تعالی نسبت آن را به خودش داده و فرموده : ما بیرونشان کردیم و جهتش این است که بیرون شدنشان با نقشه‌ای الهی بود، که به کیفر استکباری که کردند آن نقشه را در حقشان عملی کرد، داستان از این قرار بود، و آن خانه‌ها و قصرها و نهرها و گنجینه‌ها و مقام کریم را به بنی اسرائیل ارث دادیم چون فرعون و لشکریانش
غرق شدند و بنی اسرائیل بعد از ایشان باقی ماندند، پس می‌توان گفت که وارث آنان شدند.
«ان فرعون علا فی الارض وجعل اهلها شیعـا یستضعف طـائفة منهم یذبح ابناءهم ویستحیی نساءهم انه کان من المفسدین• ونرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض ونجعلهم ائمة ونجعلهم الورثین• ونمکن لهم فی الارض ونری فرعون وهـمـن وجنودهما منهم ما کانوا یحذرون؛
فرعون برتریجوئی در
زمین کرد و اهل آنرا به گروههای مختلفی تقسیم نمود، گروهی را به ضعف و ناتوانی می‌کشاند، پسران آنها را سرمی برید و زنان آنها را (برای کنیزی) زنده نگه می‌داشت، او مسلما از مفسدان بود•
اراده ما بر این قرار گرفته است که به مستضعفین نعمت بخشیم، و آنها را پیشوایان و وارثین روی زمین قرار دهیم! • حکومتشان را پابرجا سازیم و به فرعون و
هامان و لشکریان آنها آنچه را بیم داشتند از این گروه نشان دهیم.»
«ولقد فتنا قبلهم قوم فرعون وجاءهم رسول کریم• واترک البحر رهوا انهم جند مغرقون• کم ترکوا من جنـت وعیون• وزروع ومقام کریم• ونعمة کانوا فیها فـکهین• کذلک واورثنـها قومـا ءاخرین؛
ما قبل از اینها قوم فرعون را آزمودیم و رسول بزرگواری به سراغ آنها آمد• (هنگامی که از دریا گذشتید) دریا را آرام و گشاده بگذار که آنها لشکر غرق شده‌ای خواهند بود• چه بسیار باغها و چشمه‌ها که از خود به جای گذاشتند• و زراعتها و قصرهای جالب و گرانقیمت!• و نعمتهای فراوان دیگر که در آن متنعم بودند• اینچنین بود ماجرای آنها و ما اینها را
میراث برای اقوام دیگر قرار دادیم. »
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۸، ص۵۲۸، برگرفته از مقاله «تمدن بنی‌اسرائیل».
