• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تناوتی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تَناوُتی، عنوان برخی رجال اباضی منسوب به قبیله تَناوُت در قرن پنجم و ششم می‌باشد.




این قبیله بربر در نَفْزاوِه واقع در جنوب تونس و وَرْقَلَه (یا وَرْجَلان) سکونت داشته اند.



مشهورترین عالم اباضی با این عنوان، ابوعمار عبدالکافی بن یوسف بن اسماعیل بن یوسف بن محمد تناوتی است.
[۱] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۲۳۲، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
وی در روستای تایغلا، نزدیک ورجلان، به دنیا آمد.
در زادگاه خود به تحصیل کلام نزد ابوزکریا ورجلانی، عالم متبحر اباضی و مؤلف السیرة واخبارالائمة، پرداخت و پس از درگذشت ابوزکریا، برای تکمیل معلومات خود به تونس سفر کرد و سپس به ورجلان بازگشت. از تاریخ دقیق فوت او اطلاعی در دست نیست، تنها می‌دانیم که قبل از ۵۷۰ درگذشته است. تبحر ابوعمار در علم کلام او را قادر کرد تا علاوه بر تجدیدنظر در برخی آرای اباضیه، شکل منسجمی به آموزه های آنان بدهد.
[۲] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۰۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.




وی همچنین در تعدیلِ نظر اباضیه نسبت به حضرت علی علیه‌السلام نقش مهمی داشته است. بر اساس نظر وی، زمانی که بین دو گروه مسلمان نبرد در گیرد، بهتر است که بین آن‌ها صلح بر قرار شود، اما اگر چنین نشد، نباید پیروزی گروهی بر دیگری را آرزو کرد، زیرا در این صورت خود فرد نیز داخلِ فتنه می‌گردد.
[۳] احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، ج۱، ص۴۹۱، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
[۴] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۰۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
علاوه بر این، از نظر ابوعمار، علی علیه‌السلام در نبردهای خود محقّ بوده است. با آن‌که برخی از رجال اباضی نظر او را رد کردند، ابویعقوب ورجلانی، فقیه و محدّث مشهور اباضی (متوفی ۵۷۰)، آن را پذیرفت و از آن دفاع کرد.
[۵] یوسف بن ابراهیم ورجلانی، الدلیل و البرهان، ج۲، جزء ۳، ص۳۷، چاپ سالم بن حمد حارثی، (مسقط) ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.




مهمترین اثر کلامی موجود ابوعمار، الموجز فی تحصیل السؤال و تخلیص الضلال است.
[۶] اس، ج۱، ص۵۵.
این کتاب در اندک زمانی پس از تألیف، به عنوان کتاب درسیِ «عَزابه» ‌ها و «حلقه» ‌ها (عنوان یک گروه از طلاب اباضی که مراحل مقدماتی علم آموزی را گذرانده‌اند و در مدارج عالی علمی قرار دارند و همه وقت خود را به آموختن تعالیم اباضی اختصاص می‌دهند؛ متداول گردید.
[۷] احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، ج۱، ص۹، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
[۸] احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، ج۱، ص۴۸، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
ظاهراً ابوعمار در تألیف کتاب خود از منابع اباضی و غیراباضی استفاده کرده، با این حال تنها به دو منبع خود اشاره صریح کرده است: کتاب المقالات نوشته ابوعیسی وراق، عالم امامی
[۹] عبدالکافی بن یوسف تناوتی، الموجز، ج۱، ص۵۹ ـ۶۰، چاپ عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
و کتاب التوحیدالکبیر نوشته عیسی بن عَلْقَمه مصری، عالم اباضی قرن دوم.
[۱۰] عبدالکافی بن یوسف تناوتی، الموجز، ج۲، ص۱۴۹، چاپ عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
[۱۱] اس، ج۱، ص۵۷.
ابوعمار بر الجهالات، کتابی در علم کلام نوشته فقیه اباضی،تَبغورین بن عیسی ملشوطی
[۱۲] معجم اعلام الاباضیّة من القرن الاوّل الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، تألیف محمد بن موسی باباعمی و دیگران، ج۲، ص۱۰۴، چاپ محمدصالح ناصر، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰.
[۱۳] اس، ج۱، ص۴۸ـ۴۹.
شرحی نوشته و نیز رساله‌ای در باره استطاعت نگاشته است.
[۱۴] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۰۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۱۵] اس، ج۱، ص۴۳ـ۴۴.
بخش‌هایی از رساله ‌هایی نیز که حاوی سؤالات کلامی و پاسخهای وی به آن‌ها و برخی گفتگوهای وی با معاصران خویش است، بر جا مانده است.
[۱۶] یوسف بن ابراهیم ورجلانی، الدلیل و البرهان، ج۱، جزء ۱، ص۶۲ـ۶۳، چاپ سالم بن حمد حارثی، (مسقط) ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۱۷] احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، ج۲، ص۴۸۸ـ۴۸۹، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
[۱۸] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۰۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۱۹] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۳۹، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۲۰] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۷۵ـ۱۷۶، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.

از این رساله ها، علاوه بر فهم مسائل مطرح در جامعه اباضی قرن پنجم، می توان برخی آرای ابوعمار را نیز شناخت.
ابویعقوب ورجلانی نیز رساله‌ای حاوی برخی پرسشهای کلامی از او نقل کرده است، اگرچه ابوعمار قبل از آن‌که بتواند پاسخی به آن پرسش‌ها بدهد، درگذشت. در این رساله، از او در باره رؤیت باری، خلق قرآن و وعد و وعید پرسش شده بود
[۲۱] یوسف بن ابراهیم ورجلانی، الدلیل و البرهان، ج۱، جزء ۱، ص۶۳، چاپ سالم بن حمد حارثی، (مسقط) ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
که نشان می‌دهد ابوعمار مسائلی از کلام اشعری و [۱]     را بررسی می‌کرده است.
[۲۲] معجم اعلام الاباضیّة من القرن الاوّل الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، تألیف محمد بن موسی باباعمی و دیگران، ج۲، ص۲۵۹، چاپ محمدصالح ناصر، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰.




از ابوعمار رساله کوتاه فقهی در مبحث ارث به چاپ رسیده است.
[۲۳] تکمله ۱ـ۲، ذیل «ابوعمار».

همچنین از وی به عنوان راویِ دعائم، اثر منظوم فقهی نوشته احمد بن نظر، نیز نام برده شده است.
[۲۴] احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، ج۲، ص۴۸۷، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
[۲۵] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۰۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.

وی کتابی دارد با عنوان السِیَر یا مختصرطبقات المشایخ
[۲۶] فرحات جعبیری، نظام العزابة عندالاباضیة الوهبیة فی جربة، ج۱، ص۳۴۰، تونس ۱۹۷۵.
[۲۷] اس، ج۱، ص۵۷.
که در آن تقسیم بندی خاصی از طبقات رجال اباضی ارائه کرده، و درجینی در تألیف طبقات الشمایخ بالمغرب از این تقسیم بندی استفاده کرده است.
[۲۸] احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، ج۱، ص۹، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
ابوعمار همچنین رساله‌ای کوتاه در باره عزابه نگاشته که با عنوان السیره به چاپ رسیده است.
[۲۹] فرحات جعبیری، نظام العزابة عندالاباضیة الوهبیة فی جربة، ج۱، ص۳۴۰، تونس ۱۹۷۵.
[۳۰] معجم اعلام الاباضیّة من القرن الاوّل الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، تألیف محمد بن موسی باباعمی و دیگران، ج۲، ص۲۵۹، چاپ محمدصالح ناصر، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰.




افراد چندی نزد ابوعمار تلمّذ کرده اند.
[۳۱] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۷۲ـ۱۷۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
برجسته ‌ترین شاگرد وی ابویعقوب یوسف بن محمد تناوتی است. او از ابوعمار و جدّش، یوسف بن محمد، حدیث نقل کرده
[۳۲] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج ۲ ص۱۴۷، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
و کتاب سؤالات را بر شاگردان خود املا کرده است. این کتاب که حاوی پرسش و پاسخهای کلامی و شرح حال رجال اباضی است، نوشته سلیمان بن یخلف مَزّاتی بوده و شاگردش، ابوعمرو عثمان بن خلیفه السوفی، تکمله‌ای بر آن افزوده است.
[۳۳] معجم اعلام الاباضیّة من القرن الاوّل الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، تألیف محمد بن موسی باباعمی و دیگران، ج۲، ص۲۱۵ـ۲۱۶، چاپ محمدصالح ناصر، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰.
[۳۴] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۳۷ـ ۱۳۸، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۳۵] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۷۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۳۶] اس، ج۱، ص۵۵.



از دیگر رجال تناوتی، ابوربیع سلیمان بن ایوب بن محمد بن ابی عمرو و برادرش یحیی،
[۳۷] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۷۲ـ ۱۷۳، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
عدل بن لؤلؤ و برادرش حَمّو، از عالمان اباضی ساکن در جَرْبَه بوده اند.
[۳۸] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۵۹ـ۱۶۰، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۳۹] یاقوت حموی، ج۲، ص۴۷ ـ ۴۸.
عمده شهرت این افراد به سبب زهد و تقوای آنان بوده است. زهد و تقوای امّال مؤمن، دختر عدل بن لؤلؤ، نیز نزد اباضیان مشهور است.
[۴۰] احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۶۰، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.

منابع :
(۱) عبدالکافی بن یوسف تناوتی، الموجز، چاپ عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
(۲) فرحات جعبیری، نظام العزابة عندالاباضیة الوهبیة فی جربة، تونس ۱۹۷۵.
(۳) احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
(۴) احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
(۵) معجم اعلام الاباضیّة من القرن الاوّل الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، تألیف محمد بن موسی باباعمی و دیگران، چاپ محمدصالح ناصر، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰.
(۶) یوسف بن ابراهیم ورجلانی، الدلیل و البرهان، چاپ سالم بن حمد حارثی، (مسقط) ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۷) یاقوت حموی.
(۸) اس.
(۹) د اسلام.

 
۱. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۲۳۲، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۲. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۰۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۳. احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، ج۱، ص۴۹۱، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
۴. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۰۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۵. یوسف بن ابراهیم ورجلانی، الدلیل و البرهان، ج۲، جزء ۳، ص۳۷، چاپ سالم بن حمد حارثی، (مسقط) ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۶. اس، ج۱، ص۵۵.
۷. احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، ج۱، ص۹، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
۸. احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، ج۱، ص۴۸، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
۹. عبدالکافی بن یوسف تناوتی، الموجز، ج۱، ص۵۹ ـ۶۰، چاپ عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
۱۰. عبدالکافی بن یوسف تناوتی، الموجز، ج۲، ص۱۴۹، چاپ عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
۱۱. اس، ج۱، ص۵۷.
۱۲. معجم اعلام الاباضیّة من القرن الاوّل الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، تألیف محمد بن موسی باباعمی و دیگران، ج۲، ص۱۰۴، چاپ محمدصالح ناصر، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰.
۱۳. اس، ج۱، ص۴۸ـ۴۹.
۱۴. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۰۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۱۵. اس، ج۱، ص۴۳ـ۴۴.
۱۶. یوسف بن ابراهیم ورجلانی، الدلیل و البرهان، ج۱، جزء ۱، ص۶۲ـ۶۳، چاپ سالم بن حمد حارثی، (مسقط) ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۱۷. احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، ج۲، ص۴۸۸ـ۴۸۹، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
۱۸. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۰۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۱۹. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۳۹، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۲۰. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۷۵ـ۱۷۶، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۲۱. یوسف بن ابراهیم ورجلانی، الدلیل و البرهان، ج۱، جزء ۱، ص۶۳، چاپ سالم بن حمد حارثی، (مسقط) ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۲۲. معجم اعلام الاباضیّة من القرن الاوّل الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، تألیف محمد بن موسی باباعمی و دیگران، ج۲، ص۲۵۹، چاپ محمدصالح ناصر، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰.
۲۳. تکمله ۱ـ۲، ذیل «ابوعمار».
۲۴. احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، ج۲، ص۴۸۷، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
۲۵. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۰۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۲۶. فرحات جعبیری، نظام العزابة عندالاباضیة الوهبیة فی جربة، ج۱، ص۳۴۰، تونس ۱۹۷۵.
۲۷. اس، ج۱، ص۵۷.
۲۸. احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، ج۱، ص۹، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
۲۹. فرحات جعبیری، نظام العزابة عندالاباضیة الوهبیة فی جربة، ج۱، ص۳۴۰، تونس ۱۹۷۵.
۳۰. معجم اعلام الاباضیّة من القرن الاوّل الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، تألیف محمد بن موسی باباعمی و دیگران، ج۲، ص۲۵۹، چاپ محمدصالح ناصر، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰.
۳۱. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۷۲ـ۱۷۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۳۲. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج ۲ ص۱۴۷، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۳۳. معجم اعلام الاباضیّة من القرن الاوّل الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، تألیف محمد بن موسی باباعمی و دیگران، ج۲، ص۲۱۵ـ۲۱۶، چاپ محمدصالح ناصر، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰.
۳۴. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۳۷ـ ۱۳۸، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۳۵. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۷۴، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۳۶. اس، ج۱، ص۵۵.
۳۷. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۷۲ـ ۱۷۳، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۳۸. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۵۹ـ۱۶۰، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۳۹. یاقوت حموی، ج۲، ص۴۷ ـ ۴۸.
۴۰. احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، ج۲، ص۱۶۰، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تناوتی»، شماره۳۹۱۱.    






جعبه ابزار