• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تنوخ در عربستان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تَنوُخ، اتحادیه قبایل مختلف عرب پیش از اسلام که سلسله نسب مشترکی را پذیرفته بودند.



علی رغم پاره‌ای گزارش‌های ناهم‌خوان در خصوص تاریخ اولیه این پیمان در شبه جزیره عربستان، کتیبه‌هایی به زبان‌های سبئی، یونانی، آرامی و سریانی و نیز نوشته‌های بطلمیوس، گزارش مورخان دوره اسلامی در خصوص این پیمان را، با جزئیاتی که تاکنون امکان تحقیق و بررسی آن‌ها فراهم نشده است، تأیید می‌کند.


تنوخ متعلق به «دوره مهاجرت» در تاریخ شبه جزیره عربستان است؛ دوره‌ای که قبایل عرب، به ویژه از جنوب، به سوی مرکز و از آن‌جا به شمال شبه جزیره عربستان و سرانجام به سوی هلالِ خَصیب مهاجرت کردند.
تا جایی که به تنوخ بر می‌گردد، روایات تاریخی گوناگونی از مهاجرت از تِهامه به بحرین در عربستان شرقی وجود دارد،
[۱] طبری، تاریخ طبری (بیروت))، ج۱، ص۶۰۹ـ۶۱۰.
[۲] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۳، ص۸۰ ـ۸۱.
[۳] عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۱ـ۲۳، چاپ مصطفی سقا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
اما پذیرش جزئیات این روایات، بدون در اختیار داشتن مآخذ کتیبه‌ای و غیرعربی دشوار است.
با وجود این، ورود آنان به بحرین در کتیبه‌ای سَبَئی آمده است.


تنوخ در بحرین به یک اتحادیه تبدیل شد که فرهنگ نویسان با تعبیر «مُقامٌ و تنوخٌ»،
[۴] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۳، ص۸۱.
[۵] عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۲، چاپ مصطفی سقا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
به معنای استقرار یافتن و اقامت کردن به آن اشاره می‌کنند، اشتقاقی که پذیرفتن یا نپذیرفتن آن به یک اندازه دشوار است.
نیز گفته‌اند که در بحرین دو قبیله «اَزْد» (تحت فرمان جَذیمه) و «لَخْم»، به آنان پیوستند، دو قبیله مهمی که ظاهراً تنوخیان هنگامی که به هلال خصیب به ویژه نیمه شرقی آن یعنی عراق رسیدند، با آنان متحد شدند،
[۶] طبری، تاریخ طبری (بیروت))، ج۱، ص۶۰۹ـ۶۱۰.
[۷] عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۲، چاپ مصطفی سقا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
ولی روشن نیست این دو قبیله عضو همیشگی اتحادیه تنوخ شدند یا فقط با آنان ارتباط نزدیکی داشتند.


(۱) ابن حائک، صفة جزیرة العرب، چاپ محمدبن علی اکوع، بغداد ۱۹۸۹.
(۲) ابن عدیم، زبدة الحلب من تاریخ حلب، چاپ خلیل منصور، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
(۳) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی.
(۴) عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفی سقا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۵) بلاذری، فتوح البلدان.
(۶) طبری، تاریخ طبری (بیروت)).
(۷) مسعودی، مروج الذهب (بیروت).
(۸) یاقوت حموی، معجم البلدان.


۱. طبری، تاریخ طبری (بیروت))، ج۱، ص۶۰۹ـ۶۱۰.
۲. ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۳، ص۸۰ ـ۸۱.
۳. عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۱ـ۲۳، چاپ مصطفی سقا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴. ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۳، ص۸۱.
۵. عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۲، چاپ مصطفی سقا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶. طبری، تاریخ طبری (بیروت))، ج۱، ص۶۰۹ـ۶۱۰.
۷. عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۲، چاپ مصطفی سقا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تنوخ در عربستان»، شماره۳۹۶۶.    


رده‌های این صفحه : تراجم | قبائل | نسب شناسی




جعبه ابزار