تیمورتاش اوغوللری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تیمورتاش اوغوللری، خاندانی که در سده هشتم و اوایل سده نهم در
خدمت سلاطین دوره اول عثمانی بودند.
برجسته ترین فرد این خاندان تیمورتاش، (
پسر قره علی بیگ) امیر و وزیر عثمانی (متوفی
رمضان ۸۰۶) بود. منابع متقدمِ تاریخ عثمانی این خاندان را آلِتیمورتاش خوانده‌اند.
پدر قره علی بیگ، ایقوت الپ (متوفی ۷۲۵) در خدمت بنیانگذاران سلسله عثمانی، اَرطُغرل و عثمان اول، بود. قره علی بیگ در نخستین
سال حکومت اورخان (۷۲۶)، قلعه هَرَکَه را در خلیج نیقومدیه/ نیکومدیا
تصرف کرد و در
محاصره آیْدوس
شجاعت بسیاری از خود نشان داد؛ تیری را که در
چشمش فرورفته بود با
دست خود بیرون کشید. از اصل و نسب این خاندان و سایر خاندانهای اشرافیِ دوره اول حکومت عثمانیان، مانند چَندَرلی/ جَنْدَرلی، اِورَنوس اوغوللری و میخال اوغوللری اطلاعات اندکی در دست است.
اولین بار، وقتی از تیمورتاش پاشا ذکر شده است که وی به دستور سلطان مراد اول و با کمک لالاشاهین پاشا (معلم سلطان مراد و نخستین بیگلربیگی روم ایلی)، فتوحات سلطان را در دره طونجه واقع در بلغارستان ادامه داد. وی در ۷۶۷
ینیجه قزل آغاچ و یانْبولی را در دشت طنجه
تسخیر کرد.
از اقدامات او در دهه بعد اطلاعی در دست نیست. تیمورتاش پاشا در اواخر
جنگ صرب ـ بلغار (۷۷۷/ ۱۳۷۵)، پس از درگذشت لالاشاهین، بیگلربیگی روم ایلی و جانشین او شد. وی در این منصب با سامان بخشیدن به کار سپاه برتریهای خود را آشکار کرد. همچنین گروهی به نام وُینُق تشکیل داد که بیش‌تر آنان از رعایای عیسوی بلغاری بودند و تیمارداری اسبهای قشون و ارابه کشی را به عهده داشتند.
ظاهراً تیمورتاش مشوق استفاده سپاهیان از کلاه نمدی بود که معمولاً در بیله جک ساخته می‌شد و گذاشتن آن از
زمان اورخان باب شده بود. فقط بیگها و افسران عالی رتبه می‌توانستند از کلاه قرمز رنگ استفاده کنند.
تیمورتاش پاشا با فتح قلعه های مُناسْتِر (بیتولی/ بیتولا فعلی) و پِرلِپه/ پِریلپ و اشتیب/ ایشتیپ (شتپ فعلی) در ۷۸۴/ ۱۳۸۲،
شهرت مجدد یافت. تیمورتاش از واردار عبور کرد و در حمله به جنوب صربستان سه دژ را
فتح کرد. این فتوحات، سلطان نشین قارلی ـ ایلی (آیتولیا و آکارنانیا) قلمرو پادشاه اپیروت، کارلو دوم توکو (متوفی ۸۳۲/ ۱۴۲۹)، را به مخاطره افکند. ظاهراً تیمورتاش در ۷۸۷/ ۱۳۸۵ مسئولیت حمله به اَرْتَه (در نزدیکی دریای ایونی) را، که اهالی‌اش گرایشهای جدایی طلبانه داشتند، پذیرفت
ازینرو، وی گاه در تسالی و گاه در اپیروس (که ترخان بیگ نیز در این مناطق پیروزیهایی کسب کرده بود) به سر می‌برد.
در ۷۸۸، تیمورتاش به‌طور ناگهانی به آناطولی رفت. وی در دشت قونیه در نبرد سلطان مراد با علاءالدین علی (
حاکم قره مان و یکی از خطرناکترین دشمنان سلطان مراد) رهبری ساقه سپاه (پس قراولان) عثمانی را به عهده داشت. این
جنگ با فرار
حاکم قره مان و پیروزی عثمانیان خاتمه یافت. سلطان مراد بیشترین سهم از غنایم جنگی و عنوان
وزارت، یعنی پاشایی با سه توغ، را به تیمورتاش اعطا کرد. تیمورتاش، نخستین بیگلربیگی عثمانی بود که چنین نشانی دریافت کرد. در ۷۸۹/۱۳۸۷، سلطان مراد به
اروپا حمله کرد. در این هنگام تیمورتاش در آناطولی ماند و در غیاب امیریعقوب/ یعقوب بیگ، منطقه گرمیان ـ ایلی را اداره کرد. در ۷۹۲/ ۱۳۹۰، بار دیگر به بالکان رفت. به گفته حاجی خلیفه در تقویم التاریخ، تیمورتاش در این سال، کراتووو (به ترکی قره طوه) را در شرق اُسکوب (که به داشتن معادن
نقره و
مس،
شهرت داشت)
تسخیر کرد.
در ۷۹۳، در پی حمله قره مانیان به بورسه و انقره (آنکارا)، تیمورتاش در بورسه
اسیر و سپس آزاد شد. پس از آن، به
انتقام شکست پیشین خود، قره مانیان را در دشت آق چای (واقع در گرمیان ـ ایلی) شکست داد و سرکرده آنان را، با آن‌که شوهرخواهر سلطان بایزید اول بود، به دار آویخت. منجم باشی، احتمالاً به نقل ادریس بدلیسی،
سرگذشت تیمورتاش را با تفصیل بیشتری نقل کرده است. به گفته او، تیمورتاش به دستور سلطان بایزید اول، در ۷۹۹ چانْغِزی را در آناطولی و در ۸۰۰/ ۱۳۹۷ـ ۱۳۹۸ آتن و حومه آن را
تصرف کرد
(مویرتازس (تیمورتاش)؛
تیمورتاش، همچنین بسنی و مَلَطیه را از ترکمانان و دیورگی را از کردها گرفت و دارنده و کَماخ را نیز تصرف کرد.
وی دائماً در نبرد با اروپا و آسیای صغیر بود.
تیمورتاش در نبرد انقره (۱۹ ذیحجه ۸۰۴)، به همراه پسرش، یخشی، به سرنوشت بایزید اول دچار و اسیر تیمور شد. هنگام کشف خزاین تیمورتاش در کوتاهیه، تیمور او را سرزنش کرد و ابتدا با آزادی وی مخالفت نمود.
تیمورتاش در دوره
فترت خاندان عثمانی ((۸۰۴ـ۸۱۶) و منازعه شاهزادگان بر سر
قدرت)، هنگامی که فرمانده لشکرِ امیرعیسی (چلبی) در
جنگ اولوآباد/ اولوباد (واقع در آسیای صغیر) بود، با نیرنگِ یکی از غلامانش به
قتل رسید. سلطان محمد اول، سَر او را به نشانه
پیروزی برای برادرش، سلیمان، فرستاد (اما این امر موجب خشم امیرسلیمان شد). تیمورتاش را در بورسه، در آرامگاهی در کنار مسجدی که خود بنا نهاده بود، به
خاک سپردند. نامش را بر سنگ مزارش، «ملک الامرا تیمورتاش بن علی بیگ» حک کردند.
از وی چهار
پسر برجا ماند که مناصبی همچون امارت، وزارت،
سفارت و مقام علمی داشتند. یَخشی بیگ در جنگهای بالکان، که به فتح نیش در ۷۸۸ انجامید، شرکت داشت و در کوزووو و نبرد انقره نیز جنگیده بود. اوروج بیگ و علی بیگ در رویدادهای مربوط به دوزمه مصطفی و ازمیراوغلی جُنَید نقش مهمی داشتند. اوموربیگ (متوفی ۸۶۵) از فقهایی بود که برای
مسجد بورسه موقوفه‌ای بنا نهاد. این موقوفه را پس از مرگش به نام او خواندند و وقف‌نامه آن نیز موجود است
عاشق پاشازاده، مورخ عثمانی، این وقف‌نامه را منبع خود قرار داد. علی چلبی، پسر اوموربیگ، دفتردارِ امیرمصطفی بود و پسر دیگرش، عثمان چلبی، ظاهراً در ۸۳۲ در محاصره وارنا در حالی کشته شد که عنوان سنجق بیگی گرمیان ـ ایلی را داشت.
(۱) ادریس بدلیسی، هشت بهشت.
(۲) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، تقویم التواریخ، استانبول ۱۱۴۶/ ۱۷۳۳ـ۱۷۳۴.
(۳) محمدبن حسنجان سعدالدین افندی، تاج التواریخ، (استانبول) ۱۲۷۹ـ۱۲۸۰.
(۴) شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه: تاریخ عمومی مفصّل ایران در دوره تیموریان، چاپ محمد عباسی، تهران ۱۳۳۶ ش.
(۵) Chronicon breve، in ed Ducas، Bonn.
(۶) Epirotica، ed J Bekker، Bonn ۱۸۴۹.
(۷) Mus ¤t ¤afa ¦ b ـ Abd Alla ¦h H ¤a ¦d ¢j ¢d ¢j ¢ ¦âKhal ¦âfa، tr J von Hammer، Rumeli und Bosna، Vienna ۱۸۱۲.
(۸) J von ammer-Purgstall، Geschichte de osmanischen Reiches، Pest ۱۸۲۸-۱۸۳.
(۹) C Imber، The Ottoman empire ۱۳۰۰- ۱۴۸۱، Istanbul ۱۹۹۰، index.
(۱۰) J H Mordtmann، "Die erste Eroberung von Athen durch die Tدrken zu Ende des ۱۴ Jahrhunderts"، Byzantinisch-Neugriechische Jahrbدcher، IV (۱۹۲۳).
(۱۱) Ah ¤med Tewh ¦â¤d، in Ta ف r ¦k ¢h ¢-i ـ Ot ¢h ¢ma ¦n ¦End ¢j ¢دmeni med ¢j ¢mu ¦ Üas °، no ۱۳، II.
(۱۲) I H Uzun µar âíl â، Osmanl tarihi، Ankara ۱۹۶۱، index.
(۱۳) I A، sv "Timurta í" (by M C ìehہbeddin Tekindag §).
(۱۴) هامر ـ پورگشتال.
(۱۵) حاجی خلیفه، ۱۸۱۲.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تیمورتاش اوغوللری»، شماره۴۱۷۸.
