جهت قضیه شرطیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جهت قضیه شرطیه یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای
صورت ذهنی یا لفظ دال
برکیفیت نسبت میان
مقدم و
تالی در قضیه شرطیه است.
قضایای شرطیه نیز همچون
قضایای حملیه می‌توانند به یکی از جهات مذکور در قضایای حملیه متصف شوند، اما از آنجا که فایده قابل توجهی برای این جهات در قضایای شرطیه نیست، غالب منطق‌دانان، بحث در این باره را ترک کرده‌اند. با این حال، چون به تشخیص قضیه از لحاظ
ضرورت،
امکان و اطلاق احساس نیاز می‌شد، لزوم و عناد را که مشابه ضرورت است در حکم جهت «ضرورت»، و اتفاق را که مشابه امکان است به منزله جهت «امکان»، و صِرف اتصال و انفصال را که مشابه اطلاق است در حکم جهت «اطلاق» اعتبار کرده‌اند، اما آن دسته اندک نیز که به این موضوع توجه کرده‌اند، تنها در
شرطیه منفصله این جهات را لحاظ کرده‌اند، زیرا
شرطیه متصله از جهت تمایز اجزای قضیه از همدیگر و شایستگی اعتبار خصوص و عموم در اجزا و اشتمال تعلق یک قضیه بر قضیه دیگر به انواع نسب مختلف در جانب
ایجاب و
سلب به
حمل محمول بر
موضوع در
قضیه حملیه شباهت دارد، اما شرطیه منفصله چنین نیست، زیرا تعیین مقدم و تالی و
تقدم یا
تاخر هر
جزء، امری اعتباری است نه طبعی و حصر
اجزای قضیه در عدد معیّن لازم نیست و معنای عناد در منفصله، چیزی زاید بر منع جمع و منع خلوّ نیست.
با توجه به توضیحات فوق، قضیه شرطیه متصله موجهه بر دو قسم است:
۱. متصله موجهه لزومی؛ قضیه‌ای است که در آن، این مطلب اعتبار شده که ارتباط میان مقدم و تالی به سبب علاقه‌ای است که موجب لزوم است؛ مثل
علیت مقدم برای تالی، یا علیت تالی برای مقدم، یا
معلولیت هر دو برای شیء واحد، و یا
تضایف میان مقدم و تالی.
۲. متصله موجهه اتفاقی؛ قضیه‌ای است که در آن، این مطلب اعتبار شده که ارتباط میان مقدم و تالی به سبب علاقه لزومی نیست و تنها به سبب
اتفاق (دائمی یا غیر دائمی) است.
قضیه شرطیه منفصله موجهه نیز بر دو قسم است:
۱. منفصله موجهه عنادی؛ قضیه‌ای است که در آن، این مطلب اعتبار شده که تنافی میان مقدم و تالی به سبب
عناد ذاتی است.
۲. منفصله موجهه اتفاقی؛ قضیه‌ای است که در آن، این مطلب اعتبار شده که تنافی میان مقدم و تالی به سبب عناد ذاتی نیست و تنها به سبب اتفاق (دائمی یا غیر دائمی) است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «جهت قضیه شرطیه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۱۶.
