حاکمیت ید در اعراض و انساب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ید در مورد اعراض و انساب
حاکمیت ندارد .
بحث دیگر در مورد
قاعده ید این است که مثلا در
زوجیت یا
نسب اگر بین دو نفر در مورد
زن یا فرزندی ترافع و
مخاصمه پیش آید، آیا صرف وجود زن یا
فرزند در منزل یکی از طرفین دلالتی بر رابطه
زوجیت یا نسب بین صاحب منزل و فرد مذکور می‌کند و اگر کار اختلاف به
دادگاه بکشد ذو الید می‌تواند به صرف داشتن ید از طرف مقابل مطالبه دلیل بکند یا نه؟
همان طور که قبلا بیان شد
حاکمیت و اعتبار ید در مورد اموال است و حتی روایتی که از
حضرت صادق - علیه‌السّلام - نقل گردید در خصوص اموال مورد اختلاف داخل خانه بین زوجین است. اما عده‌ای،
روایت حضرت صادق - علیه‌السّلام - را که فرموده‌اند: «من استولی علی شی ء منه فهو له» به غلط تعبیر می‌کنند و آن را به غیر اموال نیز تسری می‌دهند. برای این کار، آنان از اصل روایت کلمه «منه» را که اشاره به اشیای مورد اختلاف داخل منزل دارد حذف می‌کنند و
حکم روایت را تعمیم می‌بخشند که عمل ناصحیحی است؛ زیرا «منه» تحقیقا در روایت موجود است و اسقاط آن به منظور فوق الذکر صحیح نیست.
به هر حال، این نظرها نادرست هستند و
ید به مفهومی که گفته شد فقط اختصاص به اموال دارد و اعراض و نفوس را شامل نمی‌شود. ولی در مثال بالا وجود زن یا فرزند در منزل یکی از دو طرف، بنا به قاعده دیگری دلالت بر وجود رابطه و علقه زوجیت و
بنوت می‌کند و آن، «
قاعده صحت » است؛ یعنی چون اصل بر این است که
مسلمان کار نامشروع نمی‌کند، وجود زن در خانه فرد را باید با جاری کردن این قاعده، قرینه بر وجود علقه زوجیت گرفت. این نظر را مرحوم
سید بحر العلوم در
بلغة الفقیه بیان داشته است.
ولی به نظر می‌رسد اشکالی بر نظر مذکور وارد است؛ زیرا هر چند اصل بر این است که مسلمان کار حرام و نامشروع نمی‌کند ولی این امر در مثال بالا ثابت نمی‌کند که زن با رابطه قانونی در منزل مرد است، چون امکان دارد رابطه از روی
شبهه باشد.
با این احوال، مسلم است که در مساله فوق الذکر قول مردی که زن در خانه او است تقدم دارد و
اجماع فقها نیز بر این حکم تحقق یافته است.
اما در مورد انساب مثلا در مورد اثبات نسب
کودک باید قدری توضیح داده شود.
شک نیست که اگر مردی که کودک نزد او است
اقرار و
اعتراف به
بنوت کودک می‌کند، بر مدعی مقدم است و مدعی باید برای اثبات ادعای خودش
بینه اقامه کند؛ ولی اگر دارنده کودک اعتراف و اقراری نکند، صرف وجود کودک نزد او چیزی را ثابت نمی‌کند و لازم است دلایل طرفین بررسی شود و اگر دلایل دو طرف مساوی بود، به وسیله
قرعه تعیین
تکلیف گردد.
ید در مورد اعراض و انساب حاکمیت ندارد و فقط به امور مالی اختصاص دارد؛ اما مرحوم علامه در قواعد، ید را در انساب
حجت دانسته است، اما فرزندش (
فخر المحققین ) بر نظر والد خویش خدشه وارد ساخته می‌گوید: ید تاثیری در اثبات انساب ندارد.
قواعد فقه، ج۱، ص۵۱.
