• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حضور قلب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



توجه قلبى به خداى متعال حضور قلب گفته می شود که از این عنوان در بابهاى طهارت،صلات،صوم و حج سخن گفته‌اند.



حضور قلب که از آن به اقبال نیز تعبیر مى‌شود عبارت است از توجه باطنى و قلبى انسان به خداى متعال و درک و شعور این حقیقت که در محضر او است؛ به گونه‌اى که خدا را انیس خود بیابد و از گفت و گو و مناجات با او لذّت ببرد.


حضور قلب، روح عبادت است و عبادت بدون آن پذیرفته نیست؛ هرچند بر حسب تکلیف ظاهرى صحیح باشد.
[۱] روضة المتقین، ج۱، ص۴۸۱.
[۲] روضة المتقین، ج۱۲، ص۲۵۱.

از این رو، سزاوار است نمازگزار موانع حضور قلب، مانند کسالت، خستگى، خواب آلودگى و نیاز داشتن به تخلی را قبل از آغاز به نماز بر طرف سازد.


در مواردى که نماز گزاردن در اول وقت به دلیل کسالت و مانند آن با حضور قلب امکان‌پذیر نیست و با تأخیر از اول وقت زمینه آن فراهم مى‌گردد، تأخیر افضل است.
[۴] مدارک العروة (اشتهاردى)، ج۱۲، ص۱۶۶.
[۶] توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۴۰۰.
[۷] توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۹۶۹.



یکی از مباحث مهم و مورد توجه در سلوک الی الله، حضور قلب است. به این معنا که انسان در وقت انجام عبادت، خود را از خواطر و هم‌ و غم دنیا فارغ کند و دل را یکسره برای عبادت و مناجات خالص کند. برای این امر لازم است انسان برای عبادت خود وقتی معین کند و در آن‌وقت، خود را موظف به عبادت بداند و اشتغال دیگری برای خود قرار ندهد.
امام‌ خمینی یکی از حالات قلب را که در کمال عمل و سعادت انسان تأثیر دارد، حضور و توجه قلب می‌داند که عبادت بدون آن تأثیری نداشته و ناقص است.

۴.۱ - اقسام حضور قلب

حضور قلب در نظر امام‌ خمینی اقسام و مراتبی دارد و در تقسیمی بدیع حضور را به حضور قلب در معبود و حضور قلب در عبادت تقسیم می‌کند. حضور قلب در معبود، به این معناست که انسان خود را در محضر حق ببیند و حضور قلب در عبادت آن است که قلب متوجه عبادت و ثنای حق باشد.
امام‌ خمینی درباره کیفیت دستیابی به حضور قلب، می‌گوید انسان در وقت اشتغال به عبادت، باید خود را از اشتغالات دنیایی فارغ و قلب را از امور متفرقه خالی کند و با قدری مواظبت و مراقبت به تحصیل فراغت قلب بپردازد و مدتی اختیار خیال را به دست گیرد، در این ‌صورت پس از مدتی به‌حق و عبادت توجه پیدا خواهد کرد.

۴.۲ - موانع حضور قلب

امام خمینی برای حضور قلب موانعی نیز ذکر کرده است، از جمله:
۱- حب دنیا: علاقه به دنیا و تعلق به آن سبب می‌شود که قلب متوجه به آن شده و این مانع حضور قلب در محبوب می‌گردد اما به‌مجرد اینکه این علاقه و اشتغال به دنیا کم و مانع برداشته شود، قلب خود به‌سوی محبوب پرواز می‌کند.
۲- هرزه‌گردی خیال: خیال به‌جهت فرار بودن دائماً از شاخه‌ای به شاخه دیگر می‌گریزد و حفظ آن نیاز به ‌زحمت و تمرین دارد و این امر حتی نسبت‌ به کسانی که تعلق به دنیا ندارند نیز جاری است.
[۱۵] خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۲۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.



۱. روضة المتقین، ج۱، ص۴۸۱.
۲. روضة المتقین، ج۱۲، ص۲۵۱.
۳. العروة الوثقی، ج۲، ص۴۳۲.    
۴. مدارک العروة (اشتهاردى)، ج۱۲، ص۱۶۶.
۵. العروة الوثقی، ج۲، ص۲۶۸.    
۶. توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۴۰۰.
۷. توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۹۶۹.
۸. خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۲۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۹. خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۰. خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۳۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۱. خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۴۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۲. خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۳۳-۴۳۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۳. خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۲۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۴. خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۳۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۵. خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۲۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.




فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج‌۳، ص۳۱۳-۳۱۴.    
• دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.






جعبه ابزار