خیانت در امانت (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خداوند انسان‌ها و برخی از
اهل کتاب را که
خیانت در
امانت می کنند؛ به جزای در
روز رستاخیز تهدید کرده است.
خیانت برخی انسان‌ها به
امانت خدا:
«انا عر ضنا الامانة علی السماوات والار ض والجبال فابین ان یحملنها واشفقن منها وحملها الانسان انه کان ظلوما جهولا: ما امانت (
تعهد ،
تکلیف ، و
ولایت الهیه) را بر
آسمانها و
زمین و
کوه‌ها عرضه داشتیم، آنها از حمل آن سر برتافتند، و از آن هراسیدند؛ اما
انسان آن را بر دوش کشید؛ او بسیار
ظالم و
جاهل بود، (چون قدر این مقام عظیم را نشناخت و به خود
ستم کرد)! »
وصف انسان به «ظلوم» و «جهول» پس از ذکر پذیرش امانت الهی از سوی وی، بیانگر این است که برخی انسان‌ها، وظیفه خود را درباره امانت الهی ادا نمی‌کنند.
۱. خیانت برخی از
اهل کتاب حتی در امانت‌های ناچیز:
«ومن اهل الکتاب من ان تامنه بقنطار یؤده الیک ومنهم من ان تامنه بدینار لا یؤده الیک الا ما دمت علیه قائما ذلک بانهم قالوا لیس علینا فی الامیین سبیل ویقولون علی اللـه الکذب وهم یعلمون: و در میان اهل کتاب، کسانی هستند که اگر
ثروت زیادی به رسم امانت به آنها بسپاری، به تو باز می‌گردانند؛ و کسانی هستند که اگر یک
دینار هم به آنان بسپاری، به تو باز نمی‌گردانند؛ مگر تا زمانی که بالای سر آنها ایستاده (و بر آنها مسلط) باشی! این بخاطر آن است که می‌گویند: «ما در برابر
امیین (غیر
یهود)، مسؤول نیستیم.» و بر خدا
دروغ می‌بندند؛ در حالی که می‌دانند (این سخن دروغ است). »
۲. نسبت تجویز خیانت در امانت به خداوند، از سوی برخی اهل کتاب:
«ومن اهل الکتاب من ان تامنه بقنطار یؤده الیک ومنهم من ان تامنه بدینار لا یؤده الیک الا ما دمت علیه قائما ذلک بانهم قالوا لیس علینا فی الامیین سبیل ویقولون علی اللـه الکذب وهم یعلمون: و در میان اهل کتاب، کسانی هستند که اگر ثروت زیادی به رسم امانت به آنها بسپاری، به تو باز می‌گردانند؛ و کسانی هستند که اگر یک دینار هم به آنان بسپاری، به تو باز نمی‌گردانند؛ مگر تا زمانی که بالای سر آنها ایستاده (و بر آنها مسلط) باشی! این بخاطر آن است که می‌گویند: «ما در برابر امیین(غیر یهود)، مسؤول نیستیم.» و بر خدا دروغ می‌بندند؛ در حالی که می‌دانند (این سخن دروغ است). »
۱.
نهی خداوند از خیانت در امانت:
«یا ایها الذین آمنوا لا تخونوا اللـه والر سول وتخونوا اماناتکم وانتم تعلمون: ای کسانی که
ایمان آورده‌اید! به خدا و
پیامبر خیانت نکنید! و (نیز) در امانات خود خیانت روا مدارید، در حالی که میدانید (این کار، گناه بزرگی است)! »
۲. مبرا بودن پیامبران الهی از خیانت در امانت:
«وما کان لنبی ان یغل ومن یغلل یات بما غل یوم القیامة ثم توفی کل نفس ما کسبت وهم لا یظلمون: (
گمان کردید ممکن است پیامبر به شما خیانت کند؟! در حالی که) ممکن نیست هیچ پیامبری خیانت کند! و هر کس خیانت کند، روز
رستاخیز، آنچه را در آن خیانت کرده، با خود (به صحنه
محشر) می‌آورد؛ سپس به هر کس، آنچه را فراهم کرده (و انجام داده است)، بطور کامل داده می‌شود؛ و (به همین دلیل) به آنها ستم نخواهد شد (چرا که محصول اعمال خود را خواهند دید). »
خیانت در امانت، مورد تهدید خداوند است:
«وما کان لنبی ان یغل ومن یغلل یات بما غل یوم القیامة ثم توفی کل نفس ما کسبت وهم لا یظلمون: (گمان کردید ممکن است پیامبر به شما خیانت کند؟! در حالی که) ممکن نیست هیچ پیامبری خیانت کند! و هر کس خیانت کند، روز رستاخیز، آنچه را در آن خیانت کرده، با خود (به صحنه محشر) می‌آورد؛ سپس به هر کس، آنچه را فراهم کرده (و انجام داده است)، بطور کامل داده می‌شود؛ و (به همین دلیل) به آنها
ستم نخواهد شد (چرا که محصول اعمال خود را خواهند دید). »
کلمه ((غل )) که
مصدر ((یغل )) است ، به معناى خیانت مى باشد و ما در تفسیر آیه : ((و ما کان لبشر ان یوتیه الله الکتاب ))،
گفتیم که معناى این
سیاق تنزیه ساحت رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) از بدیها اعمال زشت و
طهارت دامن آن جناب از هر آلودگى است و معنایش این نیست که پیغمبر نباید چنین و چنان کند، بلکه معنایش این است که پیغمبر ساحتش مقدس تر از این است که چنین و چنان کند، در آیه مورد بحث هم معنایش این است که حاشا بر رسول (صلى الله علیه و آله ) که به پروردگار خود و یا به مردم خیانت کند، (چون خیانت به مردم هم خیانت به خدا است ) با اینکه هر خیانتکارى با خیانتش پروردگارش را دیدار مى کند و آنگاه آنچه کرده است بدون کم و کاست تحویل مى گیرد.
جمعى از مفسران صدر اول ، نقل کرده اند، این
آیه به عذرتراشیهاى بى اساس بعضى از جنگجویان
احد پاسخ مى گوید، توضیح اینکه : هنگامى که بعضى از تیراندازان احد مى خواستند سنگر حساس خود را براى جمع آورى
غنیمت تخلیه کنند، امیر آنان ، دستور داد، از جاى خود حرکت نکنید، رسول خدا شما را از غنیمت محروم نخواهد کرد. ولى آن دنیاپرستان براى پنهان ساختن چهره واقعى خود، گفتند: ما مى ترسیم پیغمبر در تقسیم غنائم ما را از نظر دور دارد، و لذا باید براى خود دست و پا کنیم ، این را گفتند و سنگرها را تخلیه کرده و به جمع آورى غنائم پرداختند، و آن حوادث دردناک پیش آمد.قرآن در پاسخ مى گوید: آیا شما چنین پنداشتید که پیغمبر صلى اللّه علیه و آله به شما خیانت خواهد کرد در حالى که هیچ پیغمبرى ممکن نیست ، خیانت کند (و ما کان لنبى ان یغل ).
هشدار خداوند به خیانت کاران در امانت:
«وان کنتم علی سفر ولم تجدوا کاتبا فر هان مقبوضة فان امن بعضکم بعضا فلیؤد الذی اؤتمن امانته ولیتق اللـه ر به ولا تکتموا الشهادة ومن یکتمها فانه آثم قلبه واللـه بما تعملون علیم: و اگر در
سفر بودید، و نویسنده‌ای نیافتید، گروگان بگیرید! (گروگانی که در اختیار طلبکار قرار گیرد.) و اگر به یکدیگر اطمینان (کامل) داشته باشید، (گروگان لازم نیست، و) باید کسی که
امین شمرده شده (و بدون گروگان، چیزی از دیگری گرفته)، امانت (و
بدهی خود را بموقع) بپردازد؛ و از خدایی که پروردگار اوست. بپرهیزد! و
شهادت را کتمان نکنید! و هر کس آن را کتمان کند، قلبش گناهکار است. و خداوند، به آنچه انجام می‌دهید، داناست.»
خود برتربینی و انحصارطلبی یهود، سبب خیانت آنان در امانت دیگران:
«ومن اهل الکتاب من ان تامنه بقنطار یؤده الیک ومنهم من ان تامنه بدینار لا یؤده الیک الا ما دمت علیه قائما ذلک بانهم قالوا لیس علینا فی الامیین سبیل ویقولون علی اللـه الکذب وهم یعلمون: و در میان اهل کتاب، کسانی هستند که اگر ثروت زیادی به رسم امانت به آنها بسپاری، به تو باز می‌گردانند؛ و کسانی هستند که اگر یک دینار هم به آنان بسپاری، به تو باز نمی‌گردانند؛ مگر تا زمانی که بالای سر آنها ایستاده (و بر آنها مسلط) باشی! این بخاطر آن است که می‌گویند: «ما در برابر امیین(غیر یهود)، مسؤول نیستیم.» و بر خدا دروغ می‌بندند؛ در حالی که می‌دانند (این سخن دروغ است). »
طبق برخی شان نزول‌ها، مقصود از «و منهم من ان تامنه بدینار...» برخی یهودیان هستند.
بی تقوایی برخی از اهل کتاب، عامل خیانت آنان در امانت‌های دیگران:
«ومن اهل الکتاب من ان تامنه بقنطار یؤده الیک ومنهم من ان تامنه بدینار لا یؤده الیک الا ما دمت علیه قائما ذلک بانهم قالوا لیس علینا فی الامیین سبیل ویقولون علی اللـه الکذب وهم یعلمون: و در میان اهل کتاب، کسانی هستند که اگر ثروت زیادی به رسم امانت به آنها بسپاری، به تو باز می‌گردانند؛ و کسانی هستند که اگر یک دینار هم به آنان بسپاری، به تو باز نمی‌گردانند؛ مگر تا زمانی که بالای سر آنها ایستاده (و بر آنها مسلط) باشی! این بخاطر آن است که می‌گویند: «ما در برابر امیین(غیر یهود)، مسؤول نیستیم.» و بر خدا دروغ می‌بندند؛ در حالی که می‌دانند (این سخن دروغ است). »
«بلی من اوفی بعهده واتقی فان اللـه یحب المتقین: آری، کسی که به
پیمان خود
وفا کند و پرهیزگاری پیشه نماید، (خدا او را دوست می‌دارد؛ زیرا) خداوند پرهیزگاران را
دوست دارد.»
ستم و نادانی برخی انسان‌ها، عامل خیانت آنان در امانت الهی:
«انا عر ضنا الامانة علی السماوات والار ض والجبال فابین ان یحملنها واشفقن منها وحملها الانسان انه کان ظلوما جهولا: ما امانت (تعهد، تکلیف، و ولایت الهیه) را بر آسمانها و زمین و کوه‌ها عرضه داشتیم، آنها از حمل آن سر برتافتند، و از آن هراسیدند؛ اما انسان آن را بر دوش کشید؛ او بسیار ظالم و جاهل بود، (چون قدر این مقام عظیم را نشناخت و به خود ستم کرد)! »
احتمال دارد که ذکر صفت «ظلوم» و «جهول» درباره انسان پس از بیان موضوع امانت پذیری او، توجه دادن به عامل خیانت در امانت باشد.
وجود روحیه ستمگری، سبب تعدی به امانت:
«انا عر ضنا الامانة علی السماوات والار ض والجبال فابین ان یحملنها واشفقن منها وحملها الانسان انه کان ظلوما جهولا: ما امانت (تعهد، تکلیف، و ولایت الهیه) را بر آسمانها و زمین و کوه‌ها عرضه داشتیم، آنها از حمل آن سر برتافتند، و از آن هراسیدند؛ اما انسان آن را بر دوش کشید؛ او بسیار ظالم و جاهل بود، (چون قدر این مقام عظیم را نشناخت و به خود ستم کرد)! »
احتمال دارد که ذکر صفت «ظلوم» و «جهول» درباره انسان پس از بیان موضوع امانت پذیری او، توجه دادن به عامل خیانت در امانت باشد.
دلبستگی به مال و فرزند، زمینه خیانت در امانت:
«یا ایها الذین آمنوا لا تخونوا اللـه والر سول وتخونوا اماناتکم وانتم تعلمون: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! به خدا و پیامبر خیانت نکنید! و (نیز) در امانات خود خیانت روا مدارید، در حالی که میدانید (این کار، گناه بزرگی است)! »
«واعلموا انما اموالکم واولادکم فتنة وان اللـه عنده اجر عظیم: و بدانید اموال و اولاد شما، وسیله آزمایش است؛ و (برای کسانی که از عهده امتحان برآیند،) پاداش عظیمی نزد خداست! »
هشدار به این که مال و
اولاد فتنه است، پس از نهی از خیانت در امانت، می‌تواند به این
حقیقت اشعار داشته باشد که ریشه خیانت، مال دوستی و... است.
دلبستگی به مال و فرزند، زمینه خیانت در امانت:
«یا ایها الذین آمنوا لا تخونوا اللـه والر سول وتخونوا اماناتکم وانتم تعلمون: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! به خدا و پیامبر خیانت نکنید! و (نیز) در امانات خود خیانت روا مدارید، در حالی که میدانید (این کار، گناه بزرگی است)! »
۱. خیانت در امانت مایه
رسوایی و
کیفر در
قیامت:
«وما کان لنبی ان یغل ومن یغلل یات بما غل یوم القیامة ثم توفی کل نفس ما کسبت وهم لا یظلمون: (گمان کردید ممکن است پیامبر به شما خیانت کند؟! در حالی که) ممکن نیست هیچ پیامبری خیانت کند! و هر کس
خیانت کند، روز
رستاخیز، آنچه را در آن خیانت کرده، با خود (به صحنه محشر) می‌آورد؛ سپس به هر کس، آنچه را فراهم کرده (و انجام داده است)، بطور کامل داده می‌شود؛ و (به همین دلیل) به آنها ستم نخواهد شد (چرا که محصول اعمال خود را خواهند دید). »
۲. گرفتاری به عذاب الهی، کیفر خیانت
منافقان و
مشرکان در امانت الهی:
«انا عر ضنا الامانة علی السماوات والار ض والجبال فابین ان یحملنها واشفقن منها وحملها الانسان انه کان ظلوما جهولا: ما امانت (تعهد، تکلیف، و ولایت الهیه) را بر آسمانها و زمین و کوه‌ها عرضه داشتیم، آنها از حمل آن سر برتافتند، و از آن هراسیدند؛ اما انسان آن را بر دوش کشید؛ او بسیار ظالم و جاهل بود، (چون قدر این مقام عظیم را نشناخت و به خود ستم کرد)! »
«لیعذب اللـه المنافقین والمنافقات والمشر کین والمشر کات ویتوب اللـه علی المؤمنین والمؤمنات وکان اللـه غفور ا ر حیما:
هدف این بود که
خداوند مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را (از مؤمنان جدا سازد و آنان را) عذاب کند، و خدا
رحمت خود را بر مردان و زنان با
ایمان بفرستد؛ خداوند همواره آمرزنده و
رحیم است! »
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۴، ص۲۳۷، برگرفته از مقاله «خیانت در امانت».
