• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ربوبیت در تضرع (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



توجه به ربوبیت خداوند، برانگیزاننده انسان به ابتهال و تضرع به درگاه اوست.



ربوبیت خدا، مقتضی تضرع به درگاه اوست:

«قالا ربنا ظـلمنا انفسنا وان لم تغفر لنا وترحمنا لنکونن من الخـسرین»؛ «گفتند: پروردگارا! ما به خويشتن ستم كرديم! و اگر ما را نبخشى و بر ما رحم نكنى، از زيان‌كاران خواهيم بود!».

۱.۱ - بیان آیه

این حرف از آدم و حوا نهایت تضرع و التماس آن دو را مى‌رساند، و لذا هیچ چیزى درخواست نکردند و تنها احتیاجشان را به مغفرت و رحمت ذکر کرده و گفتند: اگر رحم نکنى، به طور دائم و به تمام معنا زیان‌کار خواهیم شد.

«ادعوا ربکم تضرعـا وخفیة انه لا یحب المعتدین»؛ «پروردگار خود را (آشكارا) از روى تضرع، و در پنهانى، بخوانيد! (و از تجاوز، دست برداريد كه) او متجاوزان را دوست نمى‌دارد!».

۱.۲ - تفسیر آیه

دعا و نیایش که جان و روح عبادت است باید در برابر خدا انجام گیرد.

۱.۲.۱ - مراد از تضرع

تضرع در اصل از ماده ضرع (بر وزن فرع) به معنی پستان گرفته شده، بنابراین فعل تضرع به معنی دوشیدن شیر از پستان می‌آید، و از آنجا که به هنگام دوشیدن شیر انگشت‌ها بر نوک پستان در جهات مختلف حرکت می‌کنند، این کلمه در مورد کسی که با حرکات مخصوص خود اظهار خضوع و تواضع می‌کند، به کار می‌رود.
بنابراین اگر در آیه فوق می‌خوانیم خدا را از روی تضرع بخوانید، یعنی با کمال خضوع و خشوع و تواضع روی به سوی او آرید. در حقیقت دعاکننده نباید تنها زبانش چیزی را بخواهد؛ بلکه باید روح دعا در درون جان او و در تمام وجودش منعکس گردد، و زبان تنها ترجمان آنها باشد و به عنوان نمایندگی همه اعضای او سخن گوید.
و اینکه در آیه فوق دستور داده شده که خدا را به طور خفیه و در پنهانی بخوانید، برای این است که از ریا دورتر، و به اخلاص نزدیک‌تر، و توأم با تمرکز فکر و حضور قلب باشد.

«واذکر ربک فی نفسک تضرعـا وخیفة ودون الجهر من القول بالغدو والاصال ولا تکن من الغـفلین»؛ «پروردگارت را در دل خود، از روى تضرع و خوف، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان، ياد كن و از غافلان مباش!».

«وایوب اذ نادی ربه انی مسنی الضر وانت ارحم الرحمین»؛ «و ايّوب را (به ياد آور) هنگامى كه پروردگارش را خواند (و عرضه داشت): بد حالى و مشکلات به من روى آورده و تو مهربان‌ترين مهربانانى!».

۱.۱ - بیان آیه


۱.۳.۱ - مراد از ضر

کلمه (ضر) - به ضم ضاد - به معنای خصوص بلاهایی است که مستقیما به جان آدمی می‌رسد؛ مانند مرض، و لاغری، و امثال آن. و کلمه (ضر) - به فتح ضاد - همه انواع بلاها را شامل می‌شود.
ایوب (علیه‌السلام) مورد هجوم انواع بلا‌ها قرار گرفت، اموالش همه از دست برفت، و اولادش همه مردند. مرض شدیدی بر بدنش مسلط شد و مدت‌ها او را رنج می‌داد تا آنکه دست به دعا بلند کرد و حال خود را به درگاه او شکایت کرد. خدای تعالی دعایش را مستجاب نمود و از مرض نجاتش داد و اموال و اولادش را با چیزی اضافه‌تر به او برگردانید. در آیه بعدی در این باره می‌فرماید: (فاستجبنا له فکشفنا ما به من ضر) یعنی او را از مرضش نجات و بهبودی دادیم. (و آتیناه اهله و مثلهم معهم) یعنی آنچه از اولادش مردند، به اضافه مثل آن به او برگرداندیم. (رحمه من عندنا و ذکری للعابدین) تا هم به او رحمتی کرده باشیم و هم بندگان عابد ما متذکر شوند و بدانند که خدای تعالی اولیای خود را به منظور آزمایش مبتلا می‌کند، آن‌گاه اجرشان می‌دهد و اجر نیکوکاران را ضایع نمی‌سازد.

«ولقد اخذنـهم بالعذاب فما استکانوا لربهم وما یتضرعون»؛ «ما آنها را به عذاب و بلا گرفتار ساختيم (تا بيدار شوند)، اما آنان نه در برابر پروردگارشان تواضع كردند، و نه به درگاهش تضرع مى‌كنند!».

۱.۲ - تفسیر آیه

و گاه منکران را با حوادث دردناک گوشمالی می‌دهیم تا اگر از طریق رحمت و نعمت بیدار نشدند، از این راه بیدار شوند؛ ولی این کار نیز در آنها مؤثر نیست؛ زیرا ما آنها را به عذاب و بلا گرفتار ساختیم؛ اما آنها نه در برابر پروردگارشان تواضع و انقیادی نشان دادند و نه به درگاه او توجه و تضرع می‌کنند (و لقد اخذناهم بالعذاب فما استکانوا لربهم و ما یتضرعون).
تضرع چنان‌که پیش از این هم گفته‌ایم، در اصل از ماده (ضرع) به معنی پستان گرفته شده و (تضرع) دوشنده است، سپس به معنی تسلیم آمیخته با تواضع و خضوع آمده است.
یعنی این حوادث دردناک آنها را هرگز از مرکب غرور و سرکشی و خودکامگی فرود نیاورد و در برابر حق تسلیم نشدند.
و اگر در پاره‌ای از روایات تضرع به معنی بلند کردن دست‌ها در هنگام دعا و نماز تفسیر شده، در واقع بیان یکی از مصداق‌های این معنی وسیع است.
به هر حال ما به این رحمت‌ها و نعمت‌ها و مجازات‌های بیدارکننده ادامه می‌دهیم و آنها نیز به طغیان و سرکشی و لجاجتشان.

«واذکر عبدنا ایوب اذ نادی ربه انی مسنی الشیطـن بنصب وعذاب»؛ «و به خاطر بياور بنده ما ایوب را، هنگامى كه پروردگارش را خواند (و گفت: پروردگارا!) شیطان مرا به رنج و عذاب افكنده است».

«فدعا ربه انی مغلوب فانتصر»؛ «او به درگاه پروردگار عرضه داشت: من مغلوب (اين قوم طغيانگر) شده‌ام، انتقام مرا از آنها بگير!».

۱.۲ - تفسیر آیه

کلمه (انتصار) به معنای انتقام است، و منظور آن جناب از این‌که گفت (انی مغلوب) من شکست خورده شدم، این است که از ظلم و قهر و زورگویی تنگ آمدم، نه اینکه از نظر حجت و دلیل محکوم شده‌ام، و جمله کوتاه خلاصه نفرینی است که کرده، و تفصیل آن در سوره نوح آمده، هم‌چنان تفصیل حجت‌هایش در سوره هود و غیر آن حکایت شده.

«فاصبر لحکم ربک و لا تکن کصاحب الحوت اذ نادی و هو مکظوم»؛ «اكنون كه چنين است صبر كن و منتظر فرمان پروردگارت باش، و مانند صاحب ماهى (یونس‌) مباش (كه در تقاضاى مجازات قومش عجله كرد و گرفتار مجازات ترک اولى شد) در آن زمان كه با نهايت اندوه خدا را خواند».


۱. اعراف/سوره۷، آیه۲۳.    
۲. طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۸، ص۴۱، ذیل آیه.    
۳. اعراف/سوره۷، آیه۵۵.    
۴. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۲۰۹، ذیل آیه.    
۵. اعراف/سوره۷، آیه۲۰۵.    
۶. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۳.    
۷. طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۴۴۳، ذیل آیه.    
۸. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۷۶.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۲۸۷، ذیل آیه.    
۱۰. ص/سوره۳۸، آیه۴۱.    
۱۱. قمر/سوره۵۴، آیه۱۰    
۱۲. طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۱۰، ذیل آیه.    
۱۳. قلم/سوره۶۸، آیه۴۸.    



فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «ربوبیت در تضرع».    



جعبه ابزار