شرایط انتاج قیاس استثنائی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

شرایط انتاج قیاس استثنائی، به‌معنای شرایط لازم برای نتیجه‌بخش‌ بودن قیاس استثنائی است.

---

قیاس استثنائی از یک قضیه شرطیه (متصله یا منفصله) و یک قضیه حملیه تشکیل می‌گردد.

---

برای انتاج قیاس استثنائی رعایت شرایط ذیل لازم است:
۱. موجبه‌ بودن قضیه شرطیه‌ای که در این قیاس استعمال می‌شود، چون بر فرض سالبه‌ بودن، اثبات یا نفی یکی از دو جزء شرطیه مستلزم اثبات یا نفی جزء دیگر نخواهد بود، زیرا معنای شرطیه سالبه، سلب لزوم و عناد است و وقتی بین دو چیز لزوم یا عناد نباشد از وجود یا عدم یکی، وجود یا عدم دیگری لازم نمی‌آید. معنای این شرط در خصوص شرطیه منفصله آن است که قضیه سالبه به موجبه‌ای که لازمه آن است تبدیل و جای آن قرار داده می‌شود.
۲. لزومی‌ بودن قضیه شرطی اگر متصله باشد و عنادی‌ بودن آن اگر منفصله باشد، زیرا اگر قضیه شرطیه اتفاقیه باشد علم به صدق یا کذب قضیه اتفاقیه متوقف بر علم به صدق یا کذب یکی از دو طرف آن است، اکنون اگر علم به صدق یا کذب یکی از دو طرف بخواهد متوقف بر قضیه اتفاقیه باشد، مستلزم دور است.
۳. کلی‌ بودن قضیه شرطی یا کلی‌ بودن استثنا، چون اگر هیچ‌یک کلی نباشد ممکن است لزوم یا عناد بر بعضی از اوضاع و احوال باشد و استثنا بر غیر آن، از این رو از اثبات یا نفی یکی از دو جزء قضیه شرطیه اثبات یا نفی جزء دیگر لازم نمی‌آید.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
• قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

---