شرایط انتاج قیاس حملی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شرایط انتاج قیاس حملی، به‌معنای شرایط لازم برای نتیجه‌بخش بودن هر یک از اَشکال
قیاس اقترانی حملی به حسب
کم،
کیف و
جهت است.
وقتی دو قضیه را برای رسیدن به نتیجه‌ای تالیف کنند (خواه مستلزم نتیجه‌ای باشد و خواه نباشد) این تالیف را «اقتران» می‌نامند، و آن قضایای مؤلَّف را «قرینه» یا «ضرب» و هیئت اقتران را (به لحاظ جایگاه
حد وسط) «شکل» می‌گویند.
قیاس اقترانی از لحاظ موقعیت حد وسط به چهار شکل منقسم می‌شود. هر یک از اشکال چهارگانه دارای دو مقدمه است و برای هر یک از مقدمات چهار احتمال متصور است:
موجبه کلیه،
موجبه جزئیه،
سالبه کلیه و
سالبه جزئیه. از ضرب چهار حالت صغرا در چهار حالت کبرا، شانزده حالت پیدا می‌شود که هر یک را «ضرب» می‌نامند. مجموع این موارد یا به صورت قیاس حملی است و یا به صورت قیاس شرطی. برای نتیجه دادن هر شکلی از قیاس حملی و شرطی شرایطی لازم است که هر ضربی که واجد آن باشد، منتج است و هر ضربی که فاقد یکی از آن شرایط باشد، عقیم است.
از میان این شرایط، برخی میان همه اَشکال مشترک است که از آنها تحت عنوان «شرایط عمومی اشکال» یاد می‌شود و برخی دیگر، شرایط اختصاصی است که نسبت به هر شکل متفاوت از شکل دیگر است. شرایط انتاج اَشکال اربعه قیاس اقترانی در اَشکال مطلقات (قیاس‌های مرکب از قضایای غیر موجهه)، فقط به حسب کم و کیف است، ولی شرایط انتاج در اَشکال مختلطات (قیاس‌های دارای
قضایای موجهه) به حسب کمّ، کیف و جهت است. درباره شرایط عمومی و اختصاصی، بین قیاس اقترانی حملی و قیاس اقترانی شرطی به انواع مختلف آن (قیاس مرکب از حملیه و متصله، حملیه و منفصله، متصله و منفصله، دو متصله و دو منفصله) فرقی نیست. قضیه نخست در قیاس اقترانی شرطی به منزله صغرا، قضیه دوم به منزله کبرا و آنچه در دو قضیه تکرار شده به منزله حد وسط است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «شرایط انتاج قیاس حملی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۱/۲۱.
