شرح دعای صباح (حکیم سبزواری)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این کتاب، دومین اثر مرحوم «حاج ملا هادى سبزوارى معروف به
حکیم سبزواری است که ، پس از کتاب مفصل
شرح الاسماء در باب شرح
دعای صباح نگاشته شده است.
حکیم سبزواری، در این کتاب،
دعای صباح را به فقراتی تقسیم کرده است و در شرح هر فقره معمولا به نکات ادبی بخصوص از لحاظ لغوی و
معانی و
بیان و
بدیع توجه خاص می‌کند و سپس به شرح ظاهر عبارت و آنگاه اغلب به تاویل و باطن عبارت می‌پردازد چنان که در مقدمه به روش کار خود اشاره می‌کند و می‌گوید: «اردت ان اشرحه شرحا یذلل صعابه و یکشف نقابه و یوضح اغلاق لفظه و معناه، و یبین اعماق قشره و مغزاه، و ما تقاعدت فی منازل تفسری ظاهره و تنزیله، بل استشرفت الی ذروة مقام باطنه و تاویله». موضوع
تاویل برای سبزواری بسیار اهمیت دارد. وی در مقدمه این کتاب،
تفسیر بدون تاویل را به زیبایی بدون ملاحت و شبح بدون روح، تعبیر کرده است
و با نقل دعایی از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم که در آن از خداوند می‌خواهد به علی علیه‌السّلام تاویل بیاموزد، برای تاویل، مستند شرعی ذکر می‌کند و در کتاب
شرح الاسماء ، اشاره می‌کند که مفری از آن نیست: «و ما من فریق من اهل الاسلام الا و هو مضطر الیه».
حکیم سبزواری به تناسب فقرات
دعا ، مسائل و موضوعات فلسفی و کلامی و عرفانی را طرح می‌کند و با استفاده از
آیات و
روایات و
اشعار فارسی و
عربی و کلمات و عبارات بزرگان به بحث و نقد آرا می‌پردازد.در این کتاب نیز مثل شرح الاسماء بیش از کتب درسی مثل
شرح منظومه منطق و
حکمت ، مجال بحث و تحقیق و نقد نظریات و تعرض به آراء دیگران دارد و با وجود این، چون بنای خود را در این کتاب به اختصار گذاشته است ، هر چند در مواردی این بنا را بر هم می‌ریزد ، خواننده را برای اطلاعات بیشتر به کتاب شرح الاسماء ارجاع می‌دهد.
مهم‌ترین مباحث فلسفی و کلامی و عرفانی که در این کتاب به آنها پرداخته است، عبارتند از: مباحث مربوط به
فلک ، فقره ۵،
راه‌های خداشناسی ، فقره ۷، اقسام
اتحاد و مجانست و تنزه حق تعالی از آن، فقره ۸،
کیف و اقسام آن، فقره ۹، خواطر،
اتحاد عاقل و معقول ، فقره ۱۰،
رؤیت خداوند از نظر
معتزله و
اشاعره ، فقره ۱۱،
علم حق تعالی به خود و به ماسوی، فقره ۱۲، ربط
حادث به
قدیم ، فقره ۱۶،
عصمت انبیاء ، فقره ۲۰،
فتح ، فقره ۲۱،
نفس و اطلاعات آن،
ملائکه و
جن و
شیطان ،
کشف و اقسام آن، فقره ۲۸،
گناه ، فقره ۳۰، مغالطات (موازین شیطان و اشاره‌ای به موازین رحمان)، فقره ۳۱،
فقر و معانی آن، فقره ۳۹،
اراده و
مشیت ، فقره ۴۵،
قدرت از نظر
متکلمان و
حکیمان فقره ۴۹،
خیر و
شر ، فقره ۵۱، عمومیت
قدرت خداوند ، فقره ۵۲، فرق
نور حسی و نور وجود، فقره ، غایت و غرض از ایجاد، فقره ۶۲، وعاء موجودات و بقاء زمانی و دهری و سرمدی، فقره۶۷ ،
موت و فناء، فقره ۶۸، کیفیت ورود و خروج مؤلف نسبت به مطالب مذکور، تقریبا نزدیک به شرح الاسماء است و گذشته از بعض اختلافات، می‌توان گفت در بسیاری موارد آنچه در این کتاب آمده است مختصر شرح الاسماء است. سبزواری در این کتاب نیز که از آخرین تالیفات او است، از نظر مشی کلی و خط فکری، در مسیر
حکمت متعالیه صدر المتالهین حرکت می‌کند هر چند که او یک پیرو صرف نیست بلکه یک حکیم صاحب رای و مستقل است.مرحوم سبزواری در هفده
رمضان ۱۲۶۷ ق آن را بپایان برده است و خود بر آن حاشیه نوشته است.از پایان نسخه شماره ی ۲۱۲۹
کتابخانه مدرسه شهید مطهری که ظاهرا تنها نسخه‌ای است که حواشی مؤلف را دارد و ناسخ در بیست و هفتم
شوال ۱۲۶۷ ق یعنی فقط چهل روز پس از تالیف کتاب، از تحریر آن فراغت یافته است بر می‌آید که مؤلف بلافاصله این حاشیه را نوشته است، مگر این که احتمال بدهیم که تاریخ تحریر فقط مربوط است به متن و نه حاشیه و حاشیه بعدا نوشته شده است.
نرم افزار نور الجنان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
