شکل اول قیاس مقسم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شکل اول قیاس مقسم، به‌معنای
قیاس مرکب از صغرای منفصله و
حمل حکم مشترک و یکسان بر همه اطراف منفصله است.
قیاس مقسّم، قیاسی است که صغرای آن قضیه منفصله‌ای باشد که همه اطراف قضیه در حکم واحدی اشتراک داشته باشند. این قیاس می‌تواند بر هیئت هر یک از
اشکال اربعه تشکیل شود.
در هیئت
شکل اول، اجزای قضیه منفصله باید در موضوع مشترک باشند و به سبب رعایت
شرایط انتاج شکل اول، به ناچار باید خود، منفصله و همه اجزای آن، موجبه و از قبیل حملیات متشاکلة الکیف باشند. نتیجه این شکل هم حملی خواهد بود. اگر
قضیه منفصله، جزئیه باشد منتج نخواهد بود.
مثال: هر (ا) یا (ب) است یا (ج) یا (د)، و هر (ب) و هر (ج) و هر (د)، (خ) است؛ پس هر (ا) (خ) است.
در هیئت
شکل دوم هم بر همین منوال است و قضیه منفصله باید
موجبه و کلی باشد؛ مانند: هر (ا) یا (ب) است و یا (ج)، و هیچ (د) (ب) و یا (ج) نیست؛ پس هیچ (ا) (د) نیست.
در هیئت
شکل سوم، قضیه منفصله باید کلی باشد و شرکت، در همه اجزا باشد؛ مانند: یا هر (ا) (ب) است و یا هر (ج) (ب)، و هر (ا) و (ج) (د) است؛ پس بعض (ب) (د) است.
اما مثال برای قیاس مقسّم در هیئت ضرب اوّل از
شکل چهارم: هر (ا) و هر (ج) (ب) است، و هر (د) یا (ا) و یا (ج) است؛ پس بعض (ب) (د) است.
مثال ضرب دوم از شکل چهارم: هر (ا) و هر (ج) (ب) است، و بعض (د) یا (ا) و یا (ج) است؛ پس بعض (ب) (د) است.
قیاس مقسِّم علاوه بر اقترانی، گاهی به صورت
قیاس استثنائی تشکیل می‌شود؛ مانند: هر عددی یا تام یا ناقص و یا زاید است، ولی تام است؛ پس زاید و ناقص نیست و یا اینکه بگوییم: «لیکن زاید نیست؛ پس تامّ یا ناقص است» و یا بگوییم: «لیکن زاید و ناقص نیست؛ پس تام است».
قیاس مقسِّم برای نشان‌دادن قطعیت حکم در
استقرای تام کاربرد دارد؛ یعنی بعد از اینکه همه افراد یا
اصناف و یا
انواع یک
کلی مشاهده شد و اشتراک آنها در حکم معیّنی روشن شد، این حکم کلی را به صورت
قضیه منفصله حقیقیه در می‌آوریم و قیاس مقسِّم اقترانی تشکیل می‌دهیم.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «شکل اول قیاس مقسم»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۱/۲۹.
