شیوه های تقسیم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نقش
تقسیم در
زندگی روزمره بسیار پر اهمیت است، تقسیم اگر با شرایط و
قواعد مورد نظر صورت گیرد بسیاری از گره‌ها را می‌گشاید و از بروز مشکلات جلوگیری می‌کند.
یکی از مهمترین شرایط آن این است که تمام اقسام در مقسم گنجانده شود، اصطلاحا تقسیم مورد نظر جامع افراد و مانع اغیار باشد.
منطق دانان برای احراز این
شرط عمده، شیوه‌های گوناگونی را برای تقسیم بیان کرده‌اند:
در این شیوه، شیء مورد نظر به صورت دوران بین
نفی و
اثبات تا جایی تقسیم می‌شود که دیگر قابل قسمت نباشد. تقسیم هم میتواند در ناحیه اثبات ادامه پیدا کند و هم در ناحیه نفی و به جایی برسد که دیگر تقسیم قطع شود. روشن است که میان نفی و اثبات چیزی واسطه نیست، یک چیز یا هست یا نیست، نمی‌توان گفت هم هست و هم نیست، و چون میان دو چیز دوران دارد آنرا تقسیم ثنایی یعنی دو تایی می‌نامند. به همین دلیل تقسیم مورد نظر ناگزیر جامع افراد و مانع اغیار است.
از باب نمونه وقتی
جوهر را به عنوان جنس الاجناس بخواهیم تقسیم ثنائی کنیم.
روشن است که این تقسیم میتواند ادامه پیدا کند، لیکن هرکس به هر میزان که نیاز داشته باشد آنرا ادامه خواهد داد.
در این روش برخلاف روش گذشته که تمام اقسام را در طی تقسیم‌های مختلفی که میان نفی و اثبات جریان دارد، به دست می‌آوردند، سعی می‌شود از همان آغاز تمام اقسام مورد نظر بیان شود. چنان که وقتی
انسان را به
مرد و
زن تقسیم می‌کنند، روشن است که تمام افراد انسان در زن و مرد داخل‌اند و چیزی بیرون از آن قرار ندارد. در درون تقسیم تفصیلی نیز شیوه‌های عقلی و استقرایی قابل تحقق است.
در این شیوه تقسیم به گونه‌ای است که
عقلا قسم دیگری برای آن فرض نمی‌شود. تقسیم در صورتی
عقلی است که بر پایه تقسیم ثنایی یا همان نفی و اثبات استوار شده باشد. روند تقسیم تا جایی جریان خواهد یافت که تمام اقسام استیفا شود و چیزی از دایره بیرون نماند. مانند تقسیم مواد ثلاث، زیرا
محمول برای
موضوع یا
واجب است یا غیر واجب، و محمول غیر واجب، یا برای موضوع
ممتنع است یا ممتنع نیست، اولی واجب، دومی ممتنع و سومی
ممکن است.
در تقسیم استقرائی تقسیم به گونه‌ای است که به لحاظ عقلی وجود اقسام دیگر منتفی نیست، لیکن تنها اقسامی ذکر می‌شوند که در پی جستجو به دست آمده اند. از باب نمونه
ادیان آسمانی را به سه
دین یهودیت،
مسیحیت و
اسلام تقسیم می‌کنند، عقلا قسم دیگر منتفی نیست، ولی با
استقراء تا کنون این سه دین، الاهی بودن شان ثابت شده است.
/ref>
سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام، برگرفته از مقاله «شیوه های تقسیم».
