ضروب شکل دوم مختلطات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ضروب شکل دوم مختلطات، به‌معنای صور مختلف
شکل دوم قیاسِ متشکل از قضایای موجّهه است.
حالت کیفی و کمّی که برای دو مقدمه نسبت به یکدیگر موجود است «
ضرب» نامیده می‌شود. هر یک از
اشکال چهارگانه قیاس به لحاظ ذکرشدن یا نشدن
جهت در آن به «
مختلطات» و «
مطلقات» تقسیم می‌شود و «شکل دوم» آن است که
حد وسط در هر دو مقدمه آن،
محمول باشد؛ پس منظور از «ضروب شکل دوم مختلطات» حالت‌ها و کیفیت ایجاب و سلب و کلی و جزئی بودن دو مقدمه نسبت به یکدیگر در قیاس شکل دومِ مرکب از قضایای موجّهه است.
هر یک از دو مقدمه قیاس شکل دوم ممکن است به یکی از اصناف جهات (اعم از مرکب و بسیط) موجَّه شود؛ پس برای هر ضربی از شکلی، به تعداد حاصل‌ضرب اقسام موجهات در خودش، اختلاط متصور است؛ مثلاً اگر تعداد جهات، چنان‌که معمول است، سیزده عدد، اعتبار شود حاصل‌ضرب عدد سیزده در خودش (که ۱۶۹ باشد) مجموع مختلطات این شکل است، ولی شرایطی که در این شکل به حسب جهت، اعتبار شده است عده‌ای از اختلاطات متصور را خارج می‌سازد. برای هر یک از ضرب‌های شکل دوم پس از اسقاط، اختلاط‌هایی که دو شرط جهتی را ندارند ۸۴ حالت باقی می‌ماند که نتایج این اختلاط از لحاظ
جهت، بر دو گونه است:
۱. آنکه دائمه است.
۲. آنکه مانند صغراست.
قسم اول در قیاساتی است که یکی از دو مقدمه آنها دائم به معنای اعم باشد و قسم دوم، در قیاساتی است که هیچ‌یک از دو مقدمه آنها دائم یا ضروری نباشد. مثال حالتی از شکل دوم: هر انسانی مطلقاً کاتب است و هیچ فردی که دستش ساکن است مادام که دستش ساکن است کاتب نیست؛ نتیجه: هیچ انسانی مطلقاً دستش ساکن نیست نه دائماً.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ضروب شکل دوم مختلطات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۲.
