• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ضوابط مکی و مدنی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



معیارهای چهارگانه در اتصاف آیات و سوره‌ها به مکی یا مدنی را ضوابط مکی و مدنی گویند.



دانشمندان اسلامی برای شناخت آیات و سوره‌های مکی و مدنی چهار معیار « زمان، مکان، موضوع و اشخاص» را معتبر دانسته‌اند. براساس هر یک از این ملاک‌ها تعریف مکی و مدنی بودن آیات نیز متفاوت می‌شود که به بیان آن‌ها می‌پردازیم.

۱.۱ - ملاک زمان

آیات نازل شده پیش از هجرت مکی، و آیات فرود آمده پس از هجرت مدنی است؛ چه در مدینه نزول یافته باشند و چه در مکه؛ در سال فتح یا سال حجة الوداع ؛ در سفر یا حضر. این وجه در میان دانشمندان علوم قرآنی بیشتر مورد اعتنا است، و زرکشی همین وجه را نظر مشهور می‌داند.

۱.۲ - معیار مکان

آیات و سوره‌هایی که در خود مکه فرو فرستاده شده‌اند مکی‌اند؛ هرچند این نزول پس از هجرت باشد. بنابراین، آیات و سوره‌هایی که در سال فتح و حجة الوداع در مکه نازل شده‌اند مکی خوانده می‌شوند؛ ولی طبق معیار زمانی مدنی‌اند.
مدنی به آیات و سوره‌هایی گفته می‌شود که در مدینه نازل شده باشند. بنابراین، در معیار مکانی مشکلی در تقسیم آیات و سوره‌ها پدید می‌آید؛ زیرا طبق این ضابطه، آیات یا سوره‌هایی که در سفر نازل شده‌اند- همانند سفر به بیت المقدس (در سفر معراج ) و مانند آن- نه مکی‌اند و نه مدنی.

۱.۳ - معیار شخص

مخاطب آیات و سوره‌های مکی، اهل مکه، و مخاطب آیات و سوره‌های مدنی، مردم مدینه بوده‌اند.

۱.۴ - ملاک موضوع

آیات و سوره‌هایی که درباره مسائل اعتقادی همچون توحید، معاد، نبوت و… باشند مکی، و آیاتی که بیانگر مسائل و احکام فقهی و مسائل اجتماعی باشند مدنی به شمار می‌آیند.
[۵] رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص ۶۰۱-۶۰۴.



ضوابط کلی مکی و مدنی؛
ضوابط شایع مکی و مدنی.


۱. زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۸۷-۱۹۱.    
۲. سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۶۸-۸۰.    
۳. سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص ۳۷-۳۸.    
۴. معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۳۰.    
۵. رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص ۶۰۱-۶۰۴.



فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «ضوابط مکی و مدنی».    



جعبه ابزار