• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

طوق (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





طَوْق (به فتح طاء و سکون واو) و طاقَة (به فتح طاء و قاف)، از واژگان قرآن کریم، به معنای قدرت است، همچنین آنچه را که به گردن انداخته می‌شود طوق گویند مانند طوق طلا و نقره، که در قرآن درباره انسان‌های بخیل به کار رفته است.



طَوْق، طاقت و طاقة هر دو به معنی قدرت است «طاق طوقا و طاقة: قدر» هنچنین طوق آن است که در گردن گذاشته شود، خلقتا مثل طوق کبوتر یا صنعتا مثل طوق طلا و نقره.


(قالُوا لا طاقَةَ لَنَا الْیَوْمَ بِجالُوتَ وَ جُنُودِهِ) «گفتند ما را امروز قدرت مقابله با جالوت و لشکریانش نیست.»
(رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا اِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ) (...پروردگارا! تكليف سنگينى بر ما قرار مده، آن‌چنان كه به خاطر گناه و طغيان، بر كسانى كه پيش از ما بودند، قرار دادى. پروردگارا! آنچه طاقت تحمّل آن را نداريم، بر ما مقرّر مدار...)
احتمالا مراد از اصر و تکلیف شاق همان است که در اثر نافرمانی به بنی اسرائیل آمد، چنانکه فرموده: (فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِینَ‌ هادُوا حَرَّمْنا عَلَیْهِمْ طَیِّباتٍ اُحِلَّتْ لَهُمْ) (به خاطر ظلمى كه از یهود صادر شد، و نيز به خاطر بازداشتن فراوان آنها از راه خدا، بخشى از چيزها و خوراكى‌هاى پاكيزه را كه براى آنها حلال شده بود، بر آنان حرام كرديم.) و نظیر قتل نفس در توبه از عبادت گوساله که حضرت موسی فرمود (فَتُوبُوا اِلی‌ بارِئِکُمْ فَاقْتُلُوا اَنْفُسَکُمْ) (...توبه كنيد؛ و به سوى آفريننده خود بازگرديد؛ و خود را [يكديگر را] به قتل برسانيد...) و ظاهرا مراد از «ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ» عقوبات معاصی است که بر گذشتگان رسید، چنانکه در جوامع الجامع فرموده‌ یعنی گفتند: خدایا تکلیف شاقّ بر ما نفرما چنانکه بر گذشتگان فرموده‌ای و نیز عقوباتی را که قدرت آنها را نداریم بر ما تحمیل نکن، وگرنه در صدر آیه فرموده‌ (لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً اِلَّا وُسْعَها.)
در بعضی از تفاسیر شیعه و سنّی از قبیل جوامع الجامع و الکشّاف در تفسیر این آیه نقل شده که در شریعت پیشینیان اگر به بدن یا لباس کسی نجاستی می‌رسید لازم بود آن محل را قطع کنند.
در وسائل الشیعه از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده: «قَالَ کَانَ بَنُو اِسْرَائِیلَ اِذَا اَصَابَ اَحَدَهُمْ قَطْرَةٌ مِنَ الْبَوْلِ قَرَضُوا لُحُومَهُمْ بِالْمَقَارِیضِ وَ قَدْ وَسَّعَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ بِاَوْسَعِ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْاَرْضِ وَ جَعَلَ لَکُمُ الْمَاءَ طَهُوراً فَانْظُرُوا کَیْفَ تَکُونُونَ.»
این سخن در ضمن حدیثی در تفسیر برهان و در تفسیر بیضاوی به لفظ «قطع موضع النجاسة» نقل شده، شاید مراد از «لحوم» گوشت بدن نباشد.
(وَ عَلَی الَّذِینَ‌ یُطِیقُونَهُ‌ فِدْیَةٌ طَعامُ مِسْکِینٍ) (...و بر كسانى كه روزه براى آنها طاقت فرساست، همچون بيماران، و پيران لازم است با اطعام مستمندى، کفاره دهند...) به احتمال قوی مراد از اطاقه در آیه، اتیان شی‌ء با مشقت کثیره است و ضمیر «یُطِیقُونَهُ» به صوم راجع است، یعنی بر آنان که روزه را به زحمت و مشقت کثیره می‌گیرند روزه نیست، بلکه فدیه و طعام مسکین است. و این حکم سالخوردگان و غیره است که روزه بر آنها سخت و طاقت فرساست.
در تفسیر المیزان فرموده: اطاقه چنانکه بعضی گفته‌اند صرف تمام قدرت در فعل است و لازمه آن وقوع فعل با مشقت است. در تفسیر المنار گوید: اطاقه پائین‌ترین قدرت بر شی‌ء است، عرب «اَطَاقَ‌ الشَّیْ‌ءَ» نمی‌گوید مگر آنگاه که قدرتش بر شی‌ء در نهایت ضعف است، بطوری‌که با طاقت فرسائی متحمل می‌شود. کلام راغب اصفهانی نیز در معنی «طاقة» قریب به این مضمون است و چون اطاقه از باب افعال است قهرا شخص‌ خودش را به تحمل وادار می‌کند و آن توام با مشقت است.
علی هذا احتیاج نداریم به آنکه گفته‌اند: خداوند کسانی را که قدرت روزه دارند بین روزه و فدیه مخیّر کرده و آن در صورتی بود که روزه تازه واجب شده بود و مردم عادت نداشتند، سپس این حکم با جمله‌ «فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ» که در آیه بعدی است نسخ گردید. و در نسخ نیز گفته‌اند: که فقط حکم غیر عاجزان نسخ گردید و عاجزان در تحت عموم باقی ماندند.
ملاحظه آیات ۱۸۳ تا ۱۸۷ بقره نشان می‌دهد که در یک سیاق و در بیان حکم‌اند داعی نداریم که بگوئیم: آیه دوم اولی را نسخ کرده است، اشتباه از آنجاست که‌ «یُطِیقُونَهُ» را به معنی قدرت گرفته‌اند، روایاتی نیز در تایید گفته ما وارد است. در تفسیر عیاشی از حضرت باقر (علیه‌السّلام) نقل شده: «فی قَوْلِهِ‌ «وَ عَلَی الَّذِینَ‌ یُطِیقُونَهُ‌ فِدْیَةٌ طَعامُ مِسْکِینٍ» قَالَ: الشَّیْخُ الْکَبِیرُ وَ الَّذِی یَاْخُذُهُ الْعُطَاشُ.»
در حدیث دیگری‌ «هُوَ الشَّیْخُ الْکَبِیرُ لَا یَسْتَطِیعُ وَ الْمَرِیضُ.»
در روایت سوم: «الشَّیْخُ الْکَبِیرُ وَ الَّذِی یَاْخُذُهُ الْعُطَاشُ.»
در حدیث چهارم: «الْمَرْءَةُ تَخَافُ عَلَی وَلَدِهَا وَ الشَّیْخُ الْکَبِیرُ.»
روایت پنجم نیز قریب به آنهاست.
(سَیُطَوَّقُونَ‌ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ) (...به زودى در روز قیامت، آنچه نسبت به آن بخل ورزيدند، همانند طوقى به گردنشان افكنده مى‌شود...)
طوق آن است که در گردن گذاشته شود، خلقتا مثل طوق کبوتر یا صنعتا مثل طوق طلا و نقره. یعنی آنچه را بخل کرده و در راه خدا نداده‌اند روز قیامت با آن طوق زده شوند و آن طوقی در گردنشان می‌شود. در روایات مراد از آیه، مانع الزّکوة است. در بعضی احادیث است که مال زکوی و در بعضی زمین آن، در گردن مانع الزّکوة طوق می‌شود و در بعضی مار اقرع طوق می‌شود. ظاهرا همان مال به مار مبدّل خواهد شد. رجوع شود به «کنز».


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۲۵۵-۲۵۳.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۳۲.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۵، ص۲۰۹.    
۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۳۲.    
۵. بقره/سوره۲، آیه۲۴۹.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۲۸۴.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۴۵۱.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۱۴۸.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۹۱.    
۱۰. بقره/سوره۲، آیه۲۸۶.    
۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۹.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۴۴۵.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۶۸۶.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۳۳۰.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۲۲۰.    
۱۶. نساء/سوره۴، آیه۱۶۰.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۰۳.    
۱۸. بقره/سوره۲، آیه۵۴.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۸.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع، ج۱، ص۲۶۱.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع، ج۱، ص۲۶۱.    
۲۲. زمخشری، الکشّاف، ج۱، ص۳۳۳.    
۲۳. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱، ص۱۰۰.    
۲۴. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۹۵.    
۲۵. بیضاوی، تفسیر بیضاوی، ج۱، ص۵۸۸.    
۲۶. بقره/سوره۲، آیه۱۸۴.    
۲۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۸.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۱۰.    
۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۰۴.    
۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۱۳.    
۳۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۱۱.    
۳۲. رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، ج۲، ص۱۲۵.    
۳۳. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۳۲.    
۳۴. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۷۹.    
۳۵. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۷۸.    
۳۶. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۷۸.    
۳۷. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۷۹.    
۳۸. آل عمران/سوره۳، آیه۱۸۰.    
۳۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۷۳.    
۴۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۸۰.    
۴۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۱۲۵.    
۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۴۵۸.    
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۳۶۳.    
۴۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۳۲.    
۴۵. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۷، ص۱۴۱.    
۴۶. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۱۰.    
۴۷. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۷، ص۱۸۳.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «طوق»، ج۴، ص۲۵۵-۲۵۳.    






جعبه ابزار