• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عام (عام و خاص)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



عام (عام و خاص)، لفظ شامل همه افراد و مصادیق ممکن را می‌گویند.



مراد از «عام» لفظی است که تمام افراد و مصادیق ممکن را، بدون حصر کمی و عددی شامل شود؛ مانند: (والسارق والسارقة فاقطعوا ایدیهما…) که الفاظ «سارق» و «سارقه» در این آیه عامند.


عام در قرآن کریم به صیغه‌های گوناگونی آمده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
۱. اسم جنس مفرد معرف به «ال» استغراق ؛ مانند: آیه پیش گفته؛
۲. اسم جنس جمع معرف به «ال»؛ مانند: (ان المسلمین والمسلمات والمؤمنین والمؤمنات) ؛
۳. اسم جنس معرف به اضافه ؛ مانند: (فقاتلوا ائمة الکفر) ؛
۴. الفاظ کل، جمیع ، اجمع ، کافه ، «من» شرطیه و….


عام به طور کلی سه گونه است:
۱. عام باقی بر عمومیت خویش؛ یعنی عامی که هیچ تخصیصی نپذیرفته است؛ مانند: (حرمت علیکم امهاتکم وبناتکم واخواتکم وعماتکم وخالاتکم) ؛
۲. عام‌هایی که مراد از آن‌ها افراد خاصی است (العام المراد به الخصوص)؛ مانند: (ام یحسدون الناس علی ما آتاهم الله من فضله) که مراد از «الناس» رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است؛
۳. عام‌هایی که تخصیص پذیرفته‌اند (العام المخصوص)؛ مانند: (ما کان لاهل المدینة ومن حولهم من الاعراب ان یتخلفوا عن رسول الله). به حکم عقل ، بدیهی است افراد بیمار و ناتوان و پیر و زن و کودک از این حکم مستثنا هستند.


عام به اشکال گوناگون تخصیص می‌پذیرد؛ مانند: تخصیص به استثناء ، تخصیص به وصف ؛ تخصیص به شرط و تخصیص به بدل بعض از کل .
در تفاوت میان عامی که از آن خصوص اراده شده و عام مخصوص اختلاف وجود دارد، برخی گفته‌اند منظور از اولی عامی است که نه از لفظش و نه از معنایش عموم اراده نشده، بلکه تنها در یک فرد از افرادش استعمال شده است. اما دومی عامی است که از جهت لفظ عمومیت دارد و تنها از جهت شمول حکمش تخصیص خورده است. برخی اولی را مجاز می‌دانند، اما دومی را حقیقت دانسته‌اند. برخی گفته‌اند قرینه اولی عقلی و قرینه دومی لفظی است، عده‌ای نیز گویند قرینه اولی همواره به آن متصل است، اما قرینه دومی می‌تواند منفصل نیز باشد و...
[۱۰] حفناوی، محمد ابراهیم، دراسات فی القرآن الکریم، ص۱۸۰.
[۱۱] حفناوی، محمد ابراهیم، دراسات فی القرآن الکریم، ص۱۷۹.



۱. مائده/سوره۵، آیه۳۸.    .
۲. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۵.    .
۳. توبه/سوره۹، آیه۱۲.    .
۴. نساء/سوره۴، آیه۲۳.    .
۵. نساء/سوره۴، آیه۵۴.    .
۶. توبه/سوره۹، آیه۱۲۰.    .
۷. زرکشی، محمد بن بهادر، ۷۴۵ - ۷۹۴ق، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، ج۲، ص(۱۸-۱۹).    
۸. سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق، الاتقان فی علوم القرآن، ج۳، ص۴۸.    
۹. مظفر، محمد رضا، ۱۹۰۴ - ۱۹۶۴م، اصول الفقه، ج۱، ص۱۳۹.    
۱۰. حفناوی، محمد ابراهیم، دراسات فی القرآن الکریم، ص۱۸۰.
۱۱. حفناوی، محمد ابراهیم، دراسات فی القرآن الکریم، ص۱۷۹.
۱۲. صالح، صبحی، ۱۹۲۶ -، مباحث فی علوم القرآن، ص۳۰۴.    



فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «عام (عام و خاص)».    



جعبه ابزار