عبادت مکروه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فعل عبادی معروض
نهی کراهتی را عبادت مکروه می‌گویند.
عبادت مکروه، عبادتی است که
نهی تنزیهی به آن تعلق گرفته است؛ به دیگر بیان، عبادت مکروه به معنای فردی از افراد نوع خاصی از عبادت است که نسبت به افراد دیگر آن،از
ثواب کم تری بر خوردار می‌باشد. برای مثال، اگر مسافری
نماز شکسته را به
امام جماعتی که نمازش کامل است اقتدا کند، این نماز
کراهت پیدا می‌کند؛ یعنی
ثواب آن از سایر نماز‌های جماعتی که در آن ها، حاضر ( مقابل
مسافر ) به حاضر
اقتدا می‌کند، کم‌تر است.
کراهت در عبادات به معنای " اقلّیت ثواب " است؛ یعنی اگر عبادتی دارای چند فرد باشد و به یکی از آن ها، نهی تنزیهی یا کراهتی تعلق گیرد، ثواب این فرد در مقایسه با افراد دیگر ـ از همان طبیعت یا نوع از عبادت ـ کم‌تر است.
کراهت در غیر عبادت به معنای منقصت موجود در نفس فعل است؛ یعنی آن عنوان، مبغوض مولا است هر چند مبغوض بودنش به حدی نرسیده که ترک آن
واجب شود؛ اما مولا انجام دادن آن را دوست ندارد.
عبادات
مکروه سه قسم هستند:
۱ ـ عباداتی که
نهی کراهتی (
تنزیهی ) به ذات و عنوان عبادت تعلق گرفته است؛ یعنی همان چیزی که
مأمور به ـ به امر وجوبی یا استحبابی ـ است، منهی عنه ـ به نهی تنزیهی ـ نیز هست؛ یعنی نهی، به نفس آن تعلق گرفته و هیچ بدلی هم برای آن تصور نمی‌شود، مانند
روزه روز
عاشورا که نهی تنزیهی به نفس صوم تعلق گرفته و بدلی هم برای آن وجود ندارد.
۲ ـ نهی تنزیهی به نفس عبادت تعلق گرفته لکن دارای بدل است مانند
نماز در حمام.
۳ ـ در لسان و ظاهر دلیل،
نهی به عنوان عبادت تعلق گرفته؛ اما در حقیقت نهی تنزیهی متوجه عبادت نشده بلکه به عنوانی تعلق گرفته که آن عنوان با
عبادت اتحاد وجودی پیدا کرده و چه بسا اتحاد وجودی هم ندارد بلکه ملازمه وجودی مطرح است مثل
کراهت نماز در موضع
تهمت که در حقیقت،
صلات کراهت ندارد بلکه کراهت مربوط به نفسِ بودن و توقف در موضع تهمت و اتهام است.
برخی دیگر از
اصولیان مشکل کراهت عبادات را به گونه ای دیگر حل کرده‌اند.
مراد از آداب همه اعمالی هستند که به صورت غیرلازم انجام آنها یا ترک آنها از مکلفان خواسته شده است. این آداب به دو دسته عمومی و اختصاصی قابل تقسیم‌اند:
الف) آداب عمومی: در معارف اسلامی به رعایت برخی از آداب سفارش شده که به نوعی خاص از عبادت اختصاص ندارد از جمله:
۱- نشاط: به اعتقاد
امام خمینی عبادت از روی نشاط و بهجت قلب و سرور از آداب عبادت است و باید از انجام دادن عبادت مستحبی هنگام کسالت و بی‌رغبتی دوری کرد.
۲- زینت: برخی آیات و روایات دلالت بر مستحب بودن آرایش و لباس پاکیزه هنگام عبادت دارد.
۳- صبر: یکی از آموزه‌های تربیتی اسلام صبر بر عبادت است به گفته امام خمینی صبر از نگاه عرفانی از مقامات افراد متوسط است. اگر کسی حقیقت عبادت را بفهمد و به صورت‌های برزخی آن
ایمان داشته باشد، هر کاری که موجب ترک عبادت شود، برایش مکروه و رنج‌آور می‌شود.
ب) آداب اختصاصی: عبادات علاوه بر آداب عمومی آداب اختصاصی نیز دارند؛ مانند آداب نماز که شامل اعمال پیش از نماز همچون اذان و اقامه و آداب و مستحباتی در نماز، مانند قنوت و آدابی پس از آن مانند تعقیبات نماز و نیز مانند کراهت بوییدن گل‌ها، حجامت و هر کاری که باعث ضعف بدن شود و خواندن قرآن و دعا در حال طواف و کراهت سخن گفت، خندیدن و شعر خواندن در حال طواف.
همچنین برای صحت عبادت از نظر شرعی و نیز قبول و کمال آن شرایط و آدابی است از جمله:
اخلاص که در تمام عبادات شرط است.
امام خمینی اخلاص در عبادت را لازم می‌شمارد و آن را تصفیه عمل از هرگونه آمیختگی از غیر حق می‌داند،
چرا که
ریا نشان‌دادن چیزی از اعمال حسنه، خصلت‌های پسندیده یا عقاید حقه به مردم برای منزلت پیدا کردن نزد آنان است.
• فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «عبادت مکروه».
•
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
