عبدالغفور آخوند صاحب سوات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آخوند صاحب سوات، عبدالغفور معروف به آخوند صاحب سوات، از رهبران روحانی ضد
استعمار افغانستان در
قرن سیزدهم هجری می‌باشد.
او فرزند عبدالواحد بود و در خانواده‌ای
فقیر – از تیره «صافی» – در یکی از روستاهای سوات دیده به جهان گشود. دربارة تاریخ
تولد وی اختلاف نظر وجود دارد. گفته می‌شود که او در ۱۷۹۸ به دنیا آمده، اما پلودن
ولادت او در ۱۷۹۴ و نویسنده کتاب حیات الثانی در ۱۱۹۹ ق/ ۱۷۸۴ دانسته‌اند.
آخوند عبدالغفور در روستای سوات پرورش یافت و در هشت سالگی برای
تحصیل علم عازم روستای برنگولا – در منطقه خدک زی – گردید، سپس چندین سال نزد ملا عبدالحکیم آخوند زاده در روستای گوجر گرهی – در منطقه مردان در سرحد – درس آموخت و در
مدرسه آرامگان میان عمر چمکنی (در شرق پیشاور) تحصیلات خویش را به پایان رساند.
او نخست با جی صاحب پیشاوری»
بیعت کرد، سپس با راهنمایی محمد شعیب فرزند توردهیری مردان و نویسندة کتاب
مرآة الاولیاء به
طریقت قادر پیوست. آنگاه مدت دوازده سال را به
ریاضت و
زهد در
قریه بیگی دغل سپری کرد و در حدود ۱۸۲۸ در سراسر افغانستان شهره گشت. چون در حدود ۱۲۴۳ ق هنگامی که گروهی از مجاهدان به فرماندهی سید احمد بریلوی و اسماعیل دهلوی از راه دره بولان و قندهار و کابل در شمال پیشاور به منطقه «اشنغر» رسیدند و به
جهاد بر ضد سیک‌های پنجاب برخاستند؛ آخوند عبدالغفور آنان را یاری کرد و فرمانداران و مریدان خویش، از جمله خاوی خان فرماندار منطقه
هند در کنار رود اتک؛ اسید امیر پاچا فرماندار کویته؛ اشرف خان فرماندار منطقه زیده و فتح خان فرمانده پنجتار را به جهاد برانگیخت.
آخوند عبدالغفور در جنگ پنجتار و تصرف قلعه هند نقش بسزایی ایفا کرد. او در منطقه نمل درختک در محضر ملا محمدرسول، آموزش
علوم دینی را به پایان برد سپس به سوات بازگشت و مردمان بسیاری از مناطق سوات، بنیر، باجور، دیر و مرزهای شمالی استان سرحد به او پیوستند.
هنگامی که امیر دوست محمدخان در ۱۸۳۵ برای مبارزه با
سیک‌ها به همراه برادرش سردار سلطان محمدخان طلایی به کابل رفت، آخوند عبدالغفور را نیز به
مبارزه فرا خواند. از اینرو آخوند عبدالغفور همراه بسیاری از مریدان خویش در منطقه شیخان – در غرب پیشاور – با او دیدار کرد و تا ۱۳
محرم ۱۲۵۱ ق/ ۱۱ مه ۱۸۳۵ با سیک‌ها مبارزه کرد و پس از آن به سوات بازگشت، در منطقه سیدو – مرکز کنونی ایالت سوات – اقامت گزید.
هنگامی که سپاهیان انگلیس در ۱۸۴۹ پس از گذر از پیشاور به سوات هجوم بردند، آخوند عبدالغفور در ۱۸۵۰ جرگه‌ای گسترده از مردم سوات، باجور و بنیر تشکیل داد و حکومتی اسلامی در آنجا برپا کرد و سید اکبر شاه یاور، مشاور سید احمد بریلوی را به امامت سوات گماشت. آخوند عبدالغفور که منصب شیخ الاسلامی داشت،
قوانین شرعی را برقرار و
بیت المال را برپا کرد.
سپس آخوند عبدالغفور به طرح ریزی نبرد «قتل گره» پرداخته، آن را در ۶
جمادی الثانی ۱۲۸۰ ق/ ۱۸ نوامبر ۱۸۶۳ آغاز کرد. وی به یاری پانزده هزار مجاهد تا ۳ رجب ۱۲۸۰ ق/ ۱۵ دسامبر آن سال با سپاه انگلیس مبارزه کرد، اما بر اثر دو دستگی مجاهدان و اهالی بنیر سرانجام با انگلیسی‌ها پیمان صلح بست و در ۱۵
رجب ۱۲۸۰ ق/ ۲۷ دسامبر ۱۸۶۳ به منطقه سیدوشریف بازگشت و بدین ترتیب آخوند عبدالغفور منطقه سوات را از تسلط انگلیس رهانید.
آخوند عبدالغفور برای انجام مراسم
حج عازم
حجاز شد. هنگامی که احمدخان اسحاق زایی فرمانروای جلال آباد ر ۱۸۷۶ از سوی امیر شیرعلی خان پادشاه
افغانستان، آخوند عبدالغفور را به مبارزه بر ضد انگلیس‌ها فرا خواند، او نپذیرفت.
«هانتر» می‌نویسد که آخوند عبدالغفور در میان قبایل
افغان نفوذ چشمگیری داشت.
سید جمال الدین اسدآبادی نیز در تتمه البیان ویژگی‌های نیک و آزادگی وی را ستوده است.
آخوند عبدالغفور که یک
حکومت اسلامی و آزاد برای افغانان در سوات تشکیل داده بود در ۲۶
ذیحجه ۱۲۹۳ ق/ ۱۲ ژانویه ۱۸۷۷ درگذشت و پیکرش را در منطقه سیدوشریف به خاک سپردند.
میرغلام محمدغبار در کتاب
افغانستان در مسیر تاریخ، او را با القایی چون «
عالم باعمل»، «مرد مجاهد» و «دشمن
استعمار فرنگ» می‌ستاید و می‌نویسد که او
خانقاه و لنگری عظیم داشت که مرکز مجاهدان ملی بود و جنگ‌های بسیاری با حکومت انگلیسی برپا کرد. احتمال می‌رود که وی یکی از رهبران جهادی ضد انگلیسی کابل در روز تاریخی ۱۷
رمضان ۱۲۵۷ ق/ ۲ نوامبر ۱۸۴۱ باشد.
از آثار آخوند عبدالغفور،
مثنوی مناجات (به زبان پشتو) است. او شاگردان بسیاری پرورد که از جملة نامدارترین آنان می‌توان
ملا نجم الدین (۱۳۱۹ ق) مجاهد برجستة جلال آباد افغانستان و شیخ عبدالوهاب معروف به
مانکی شریف (۱۳۲۲ ق) را نام برد.
دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، برگرفته از مقاله «آخوند صاحب سوات، عبدالغفور».
