• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عرائس البیان فی حقایق القرآن (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




تفسیر عرائس البیان فی حقایق القرآن اثر شیخ المشایخ روزبهان بقلی از اقطاب صوفیه و مشاهیر عرفاء حکیم متاله و دانشمند سده ششم و هفتم و سرسلسله روزبهانیان است.
عرائس البیان به شیوه عقاید صوفیان مبتنی بر تاویل‌های عرفانی و در آن، آراء و افکار بزرگان صوفیه و عرفای پیشین جمع‌آوری شده است. این کتاب تفسیری عرفانی و کوتاه و در عین‌حال، جامع و در حد خود کامل و فراگیر است



تفسیر عرائس البیان فی حقایق القرآن اثر شیخ المشایخ ابومحمد شیرازی، روزبهان بن ابی‌نصر بقلی (۵۲۲ - ۶۰۶ ق) فرزند ابونصر بقلی فسائی شیرازی معروف به شیخ شطاح و صاحب شطحیات از اقطاب صوفیه و مشاهیر عرفاء حکیم متاله است.
وی ایرانی تبار و اصلا از مردم دیلم و در فسا متولد گردیده است پس از تکمیل مقدمات خود نزد افاضل علمای شیراز مدت‌ها در کربلا و نجف و شام و حجاز و اسکندریه اقامت داشت. در این ایام بود که با شیخ الاشراق سهروردی هم مباحثه گردید. او سپس شیراز را مسکن دائمی خود قرار داد. و نیز پنجاه سال در مسجد جامع عتیق شیراز به وعظ و سخنرانی پرداخت.


تـفسیر مورد بحث در دو مجلد به زبان عربی قدیمی‌ترین تفسیر عرفانی برای قرآن کریم است به شیوه عقاید صوفیان مبتنی بر تاویل‌های عرفانی و در آن، آراء و افکار بزرگان صوفیه و عرفای پیشین جمع‌آوری شده است. تفسیری است عرفانی و کوتاه و در عین‌حال، جامع و در حد خود کامل و فراگیر؛ بـسـیاری از آیات را که در فضائل حضرت علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) و خاندان عصمت و طهارت (علیهم‌السّلام) است با مشرب عرفانی و تصوف خود تاویل و تفسیر نموده است. نسخه کهن از مخطوطات اهدائی سیدمحمد مشکوة به کتابخانه دانشگاه تهران به شماره ۹ ثبت دفتر کتابخانه دانشگاه تهران موجود است.
این تفسیر (از آغاز تا پایان) با ذوق عرفانی محض شکل گرفته و در دو مجلد دو دفعه در لکنهو چاپ سنگی گردیده و نیز مفسر آن را در یک جلد به نام نبذة النفائس فی انتخاب العرائس تلخیص نموده است.
[۳] انصاری، عبدالله بن محمد، الانوار فی کشف الاسرار، ج۱، ص۱۶۸.
[۴] شیرازی، فرصت الدوله، آثار العجم، ص۴۶۱.
[۵] قلیخان هدایت‌رضا، ریاض الـعـارفـیـن، ص ۱۱۸.
[۷] جنید شیرازی، ابوالقاسم، شد الازار، ص۲۴۳.
[۸] شیرازی، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، ج۲، ص۶۴۰.
[۱۰] فسایی، حسن بن حسن، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۴۷.
[۱۱] هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحاء، ج۲، ص۶۸۰.
[۱۳] مشار، خان بابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۹۹.
[۱۴] درودی، موسی، نخستین مفسران پارسی نویس، ج۱، ص۲۷۸.



در مقدمه آن آمده است: از آنجا که کلام الهی را ازلی و از جهت ظاهر و باطن نامحدود یافتم دانستم که کسی را یاری رسیدن به کمال و غایت معانی آن نیست؛ زیرا در حرفی از حروف آن، دریایی از اسرار و انوار نهفته است؛ لذا بر آن شدم تا از این دریاهای بیکران، جرعه‌ای چند از حکمت‌های ازلی و افاضات ابدی بنوشم. سپس به نقل اقوال استادان خود پرداختم و از میان آن اقوال، لطیف‌ترین عبارات و ظریف‌ترین اشاراتی را که به برکت ایشان لطافت و ظرافت یافته بود برگزیدم و نام عرائس البیان فی حقائق القرآن را بر آن نهادم.


۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۳، ص۳۵.    
۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۲۴۲.    
۳. انصاری، عبدالله بن محمد، الانوار فی کشف الاسرار، ج۱، ص۱۶۸.
۴. شیرازی، فرصت الدوله، آثار العجم، ص۴۶۱.
۵. قلیخان هدایت‌رضا، ریاض الـعـارفـیـن، ص ۱۱۸.
۶. مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۲۴.    
۷. جنید شیرازی، ابوالقاسم، شد الازار، ص۲۴۳.
۸. شیرازی، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، ج۲، ص۶۴۰.
۹. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۱۹۶.    
۱۰. فسایی، حسن بن حسن، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۴۷.
۱۱. هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحاء، ج۲، ص۶۸۰.
۱۲. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۴، ص۱۷۵.    
۱۳. مشار، خان بابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۹۹.
۱۴. درودی، موسی، نخستین مفسران پارسی نویس، ج۱، ص۲۷۸.



معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۴۲۶-۴۲۷.    
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن هفتم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۲/۲۹.    






جعبه ابزار