• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عقل و عاقل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



در روایات، اهمیت بسیاری برای عقل به عنوان برترین مزیت بیان شده است. نیز برتری عاقل بر جاهل و نشانه‌های زیادی برای عاقل آمده است.

فهرست مندرجات

۱ - عقل برترین مزیت
۲ - اهمیت عقل
       ۲.۱ - رابطه آدمیت با عقل
       ۲.۲ - رابطه پیامبران با عقل
       ۲.۳ - دوستی بریده شده
       ۲.۴ - محکم‌ترین اساس
       ۲.۵ - تشخیص حق از باطل
       ۲.۶ - تر و تازه بودن عقل
       ۲.۷ - بالارونده به سوی علّیّین
       ۲.۸ - سردار لشکر خداوند
۳ - آثار و نشانه‌های عقل
       ۳.۱ - نیکویی فکر
       ۳.۲ - فکر کردن
       ۳.۳ - ملاطفت با مردم
       ۳.۴ - کم سخن گفتن
       ۳.۵ - دست‌یابی به حکمت
       ۳.۶ - زیادی حلم
       ۳.۷ - ثابت ماندن بر حق
       ۳.۸ - هم‌نشینی با خوبان
       ۳.۹ - مدارا کردن با مردم
       ۳.۱۰ - راست‌گویی
       ۳.۱۱ - همراهی عقل با اخلاق نیکو
       ۳.۱۲ - دیدگاه امام خمینی در این زمینه
۴ - ‌صفات و نشانه‌های عاقل
       ۴.۱ - معامله دنیا با آخرت
       ۴.۲ - پرهیز از گناهان
       ۴.۳ - اطاعت از خداوند
       ۴.۴ - سخن گفتن عاقل با جاهل
       ۴.۵ - دوری از گناهان زبان
       ۴.۶ - فکر، ذکر خدا و عبرت
       ۴.۷ - رعایت عدالت
       ۴.۸ - علم، عمل و اخلاص
       ۴.۹ - تلاش در عبادت
       ۴.۱۰ - کنترل نفس هنگام غضب
       ۴.۱۱ - تسلیم محض خداوند بودن
       ۴.۱۲ - پندپذیری و عمل به خوبی‌ها
۵ - وظایف عاقل
       ۵.۱ - کار کردن برای معاد
       ۵.۲ - اضافه کردن رأی عقلا به رأی خود
       ۵.۳ - دفع هوا و هوس
۶ - پانویس
۷ - منبع


در روایات، اهمیت بسیاری برای عقل به عنوان برترین مزیت بیان شده است. نیز برتری عاقل بر جاهل و نشانه‌های زیادی برای عاقل آمده است. اینک به طور اختصار به برخی از مزایا و آثار عقل و نشانه‌های عاقل و وظایف او با استناد به کتاب غرر الحکم - که سخنان امام علی (علیه‌السلام) را گردآورده است - اشاره خواهیم کرد.




۲.۱ - رابطه آدمیت با عقل

ارزش آدمی به عقل و زیرکی اوست؛
[۲] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۴۹، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
یعنی در نظر حقیقت‌بین آدمیت به عقل و زیرکی است، نه به صورت و جثه خاص، پس هر کس عقل او بیشتر باشد، آدمیت او بیشتر، و هر کس عقل او کمتر باشد، آدمیت او کمتر است.
[۳] آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۱، ص۶۱، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.


۲.۲ - رابطه پیامبران با عقل

عقل رسولی است از جانب حق تعالی،
[۴] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
چنان‌که پیغمبران و رسولان در ظاهر فرستاده شده‌اند از برای تبلیغ شرایع و احکام و تعلیم به بندگان، عقل نیز در باطن فرستاده شده و داده شده از برای آن مطلب‌.
[۵] آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۱، ص۷۰، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.


۲.۳ - دوستی بریده شده

عقل و خرد دوستی بریده شده است؛
[۶] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
یعنی دوستی است که اکثر مردم خود را از او ببرند و دوری کنند و تابع او نشوند.
[۷] آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۱، ص۸۵، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.


۲.۴ - محکم‌ترین اساس

عقل و خرد محکم‌ترین اساسی برای بنای کارهاست.
[۸] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۲.۵ - تشخیص حق از باطل

خرد شمشیری است برّنده، که به آن در هر باب قطع و فصل حق از باطل می‌توان کرد.
[۹] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۲.۶ - تر و تازه بودن عقل

عقل و خرد جامه نوی است که کهنه نمی‌شود؛
[۱۰] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
یعنی به منزله جامه نو که باعث زینت فرد است، یا این‌که کهنه نمی‌شود، بلکه روزبه‌روز تازه‌تر و زیباتر می‌شود.
[۱۱] آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۱، ص۳۲۳، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.


۲.۷ - بالارونده به سوی علّیّین

عقل و خرد بالا رونده به سوی علّیّین موضعی در آسمان هفتم است.
[۱۲] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۲.۸ - سردار لشکر خداوند

عقل سردار لشکر پروردگار است، و هوا و خواهش کشنده لشکر شیطان، و نفس کشیده شونده میانه ایشان، پس هر یک از ایشان غالب شوند، نفس خواهد بود در جایگاه آن.
[۱۳] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.





۳.۱ - نیکویی فکر

عقل فکر را نیکو می‌کند؛ پس هر کس عاقل‌تر باشد، اعتماد بر رأی و فکر او بیش‌تر است.
[۱۴] آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۱، ص۱۳۳، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.


۳.۲ - فکر کردن

اصل عقل فکر کردن است و میوه آن سلامتی از آفات دنیا و آخرت است.
[۱۵] آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۲، ص۴۱۷، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.


۳.۳ - ملاطفت با مردم

صاحب عقل برای رسیدن به حاجات و خواسته‌های خود با مردم با نرمی و مهربانی برخورد می‌کند.
[۱۶] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۲، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۳.۴ - کم سخن گفتن

هرگاه عقل به کمال رسد، سخن گفتن کم می‌شود.
[۱۷] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۲، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۳.۵ - دست‌یابی به حکمت

با عقل، می‌توان به عمق حکمت دست یافت.
[۱۸] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۲، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۳.۶ - زیادی حلم

عقل زیاد سبب زیادی حلم می‌شود.
[۱۹] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۳.۷ - ثابت ماندن بر حق

میوه عقل و خرد، ثابت ماندن بر حق در هر باب، و روی نتافتن از آن است‌.
[۲۰] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۳.۸ - هم‌نشینی با خوبان

میوه عقل و خرد هم‌نشینی با خوبان و نیکان است.
[۲۱] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۳.۹ - مدارا کردن با مردم

میوه عقل و خرد، مدارا کردن با مردم است.
[۲۲] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۳.۱۰ - راست‌گویی

میوه عقل و خرد، راست‌گویی است.
[۲۳] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۳.۱۱ - همراهی عقل با اخلاق نیکو

ادب و اخلاق حسنه بدون همراهی عقل چندان سودی ندارد.
[۲۴] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۳.۱۲ - دیدگاه امام خمینی در این زمینه

امام‌ خمینی برای عقل آثار و کارکردهایی بر می‌شمارد از جمله:
۱- ابزار فهم: هنگامی‌که عقل به صورت ابزاری در فهم اشیاء، نقش ایفا می‌کند، این نقش را نمی‌توان انکار کرد حتی کسی که به زبان آن را انکار می‌کند در عمل ناگزیر از آن است؛ زیرا بدون تردید هیچ استدلال و استنادی به ظواهر کتاب و سنت بدون کمک گرفتن قوه عاقله سامان نمی‌یابد. چنان‌که امام‌ خمینی از تحلیل بنای عقلا بر حجیت ظواهر و امکان فهم آنها به ذکر مقدماتی می‌پردازد که در اثبات برخی از آنها به دلالت عقلیه تمسک می‌کند.
۲- مُدرک شارع و شریعت: امام‌ خمینی رسالت عقل را پذیرفته و تصریح می‌کند که امور جوانحی که در آنها عقد قلبی و اعتقاد مطلوب است؛ مانند اثبات وجود خداوند و توحید، تنها عقل حاکم است و از این عقل به‌ عنوان رسول و حجت باطنی یاد می‌شود و بدون آن هدایت پیامبران مؤثر نخواهد بود.
۳- عقل در مقام امتثال: عقل گاه در مرحله معلولات احکام شرعی قرار می‌گیرد و پس‌ از اثبات حکمی از سوی کتاب و سنت نقش‌آفرینی می‌کند، از این عقل می‌توان به‌ عنوان عقل پس ‌از شرع، نام برد، یعنی حکم به اطاعت از آنچه که در شرع الزام به آن ثابت شده‌ است. امام‌ خمینی در موارد فراوانی از حکم عقل در مقام امتثال بهره گرفته است که بر اساس آن عقل به وجوب اطاعت و قبح مخالفت با اوامر الهی و به استحقاق ثواب و عقاب حکم می‌کند از این‌ رو تنها حاکم در مقام امتثال عقل است.
[۲۸] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۷، ص۳۶۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.





۴.۱ - معامله دنیا با آخرت

عاقل کسی است که هوا و هوس و دنیایش را با آخرت معامله نماید.
[۲۹] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۴.۲ - پرهیز از گناهان

عاقل کسی است که از گناهان بپرهیزد و از عیب‌ها، خوی‌ها و خصلت‌های بد پاک باشد.
[۳۰] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۴.۳ - اطاعت از خداوند

عاقل کسی است که در طاعت پروردگار، خواهش‌های خود را نافرمانی کند؛
[۳۱] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
یعنی هرگاه خواهش او در خلاف طاعت پروردگار باشد، از آن پیروی نکند و مشغول طاعت شود.
[۳۲] آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۲، ص۳۸، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.


۴.۴ - سخن گفتن عاقل با جاهل

سخن گفتن عاقل با جاهل مانند سخن گفتن طبیب با فرد بیمار است؛
[۳۳] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۵، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
یعنی در درمان جهالتش می‌کوشد و او را به حال خود رها نمی‌کند و وفق جهل او سخن نمی‌گوید.
[۳۴] آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۶، ص۴۴۴، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.


۴.۵ - دوری از گناهان زبان

خردمند کسی است که زبان خود را از فحش و هرزه‌گویی، بلکه از هر سخن مباحی که ضرورت به بیانش نباشد، بسته دارد.
[۳۵] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۴.۶ - فکر، ذکر خدا و عبرت

عاقل کسی است که هنگام خاموشی فکر کند، و هرگاه گویا شود، ذکر خدا کند، و هرگاه نگاه کند، عبرت و پند گیرد.
[۳۶] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۴.۷ - رعایت عدالت

عاقل کسی است که هر چیزی را در جای و جایگاه خودش قرار می‌دهد و از عدالت تجاوز نمی‌کند و نادان برخلاف این است‌.
[۳۷] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۴.۸ - علم، عمل و اخلاص

عاقل کسی است که هرگاه علم و آگاهی به چیزی پیدا کند، به آن عمل می‌کند و هرگاه عمل کند، آن عمل را از اغراض صرف دنیوی خالص می‌گرداند و هرگاه عملش را خالص گرداند، از اختلاط زیاد با مردم ـ به‌ویژه با مردمان نااهل و بد ـ پرهیز می‌کند‌.
[۳۸] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۴.۹ - تلاش در عبادت

عاقل در کارهای عبادی خود تلاش و کوشش می‌کند و از امید و آرزوهای دور و درازش می‌کاهد.
[۳۹] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۴.۱۰ - کنترل نفس هنگام غضب

عاقل کسی است که هنگام غضب و هنگام خواهش‌های نفسانی و هنگام ترس از چیزی مالک بر نفس خویش باشد و کنترل خود را از دست ندهد.
[۴۰] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۴.۱۱ - تسلیم محض خداوند بودن

عاقل کسی است که تسلیم قضا و تقدیر حق تعالی باشد، ولی کارهایش را از روی تدبیر و دوراندیشی انجام دهد.
[۴۱] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۴.۱۲ - پندپذیری و عمل به خوبی‌ها

عاقل و خردمند کسی است که به مجرد ادب و فهمیدن خوب و بد، پند می‌گیرد و به خوبی‌ها عمل کرده و از بدی‌ها دوری می‌گزیند، و مانند چارپایان برای پند گرفتن او نیاز به کتک نیست.
[۴۲] آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۲، ص۵۵۲، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.





۵.۱ - کار کردن برای معاد

کار کردن از برای معاد و طلب کردن توشه بسیار برای آن.
[۴۳] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۳۵۱، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.


۵.۲ - اضافه کردن رأی عقلا به رأی خود

ضمیمه کردن رأی و اندیشه عقلا به اندیشه و رأی خود و ضمیمه‌ کردن علم علما به عمل خود؛
[۴۴] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۳۵۱، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
یعنی در اندیشه و تصمیم‌گیری‌ها خودرأیی نکند و برای آگاه شدن از درستی یا نادرستی عملش، از علم علما کمک گیرد.

۵.۳ - دفع هوا و هوس

مقدم داشتن دفع هوا و هوس خود بر دفع هر دشمنی از دشمنان غیر نفسانی و غلبه بر آن پیش از این که بر دشمنان غیر نفسانی غلبه نماید.
[۴۵] آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۳، ص۴۱۵، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.



۱. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، محقق، مصحح:رجائی، سیدمهدی،‌ ص۵۴، قم، دارالکتاب الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.    
۲. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۴۹، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۳. آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۱، ص۶۱، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.
۴. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۵. آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۱، ص۷۰، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.
۶. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۷. آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۱، ص۸۵، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.
۸. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۹. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۱۰. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۱۱. آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۱، ص۳۲۳، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.
۱۲. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۱۳. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۱۴. آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۱، ص۱۳۳، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.
۱۵. آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۲، ص۴۱۷، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.
۱۶. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۲، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۱۷. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۲، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۱۸. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۲، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۱۹. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۲۰. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۲۱. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۲۲. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۲۳. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۲۴. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۲۵. خمینی، روح‌الله، انوار الهدایه، ج۱، ص۲۳۹-۲۴۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۲۶. خمینی، روح‌الله، تنقیح الاصول، ج۳، ص۶۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸.    
۲۷. خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۲۳۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۲۸. خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۷، ص۳۶۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲۹. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۳۰. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۳۱. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۳، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۳۲. آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۲، ص۳۸، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.
۳۳. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۵، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۳۴. آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۶، ص۴۴۴، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.
۳۵. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۳۶. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۳۷. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۳۸. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۳۹. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۴۰. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۴۱. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۵۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۴۲. آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۲، ص۵۵۲، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.
۴۳. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۳۵۱، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۴۴. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص۳۵۱، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۴۵. آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم،‌ محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال الدین‌، ج۳، ص۴۱۵، تهران، دانشگاه تهران‌، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.



پایگاه اسلام کوئست.    
دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : دیدگاه های کلامی امام خمینی




جعبه ابزار