• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سید علی بن عبدالکریم نیلی نجفی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



بهاءالدین نیلی، سیدابوالقاسم علی بن عبدالکریم، عالم امامی قرن هشتم می‌باشد.



تاریخ تولد و مرگ او دانسته نیست، ولی تا حدود ۸۰۰ زنده بوده است.
محل تولدش دهکده نیل، نزدیک حِلّه بوده است.
خاندان او از سادات حسینی و از نسل حسین ذوالدمعه پسر زید و مدتها عهده دار منصب نقابت علویان بوده‌اند.
[۱] عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، ج۲، ص۹۴، صیدا ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، چاپ افست قم.
[۲] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۱۱۶، بیروت.
[۳] عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۷، ص۱۲۸، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
[۴] اسماعیل بغدادی،‌ایضاح المکنون، ج ۱، ستون ۱۳۴، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۵] یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۸۶۱، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
[۶] محسن امین، ج۸، ص۲۶۶، اعیان الشیعه، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۷] عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ج۴، ص۱۲۵، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۸] حسین بن محمدتقی نوری، ج۳، ص۴۳۵، مستدرک الوسائل، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۸ـ۱۳۲۱، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ـ۱۳۸۳.



تاریخ دقیق ولادت و وفات او مشخص نیست اما او استاد احمد بن فهد حلی متوفای ۸۴۱ هجری است و اواخر عمر فخر المحققین فرزند علامه حلی متوفای ۷۷۱ هجری را درک کرده و از شاگردان او محسوب می‌شود.


نیلی منسوب به نیل، شهری است بین بغداد و کوفه که به وسیله حجاج بنا نهاده شده. این شهر هنوز هم از شهرهای آباد و پابرجای عراق محسوب می‌گردد.
نجفی هم بدین اعتبار به او می‌گویند که برای تحصیل عازم نجف شده و ساکن نجف گردیده است.


سید علی بن عبدالکریم از جمله بزرگانی است که تنها فقیه و اصولی نبوده بلکه در علوم مختلفی تخصص داشته، از جمله صفات ذکر شده برای او: علامه، فقیه، متکلم، مفسر، رجالی و نسابه است.
او ارادتی خالص به ولایت و امام عصر حجة بن الحسن عجل الله تعالی فرجه الشریف داشته که از آثار و تالیفاتش نمایان است.


از جمله افتخارات سید علی بن عبدالکریم منصب نقابت است. او از جمله علمایی بوده که در زمان خود مسئولیت تمامی سادات منطقه خود را به عهده داشته و مرجع حل اختلافات و پناهگاه مستمندان از آنان بوده است.
این منصب ارزش معنوی بالایی داشته و به بزرگترین فرد از خاندان سادات از حیث علم و تقوا و دیانت تعلق می‌گرفته است.


او از شاگردان برجسته فخرالمحققین پسر علامه حلی و معاصر شهید اول بوده است.
او در محضر بزرگانی تحصیل نموده که هر یک برای ساختن یک شخصیت کامل از یک شاگرد کافی هستند. از جمله اساتید او:
۱- فخر المحققین فرزند بزرگوار علامه حلی م ۷۷۱ هجری ۲- سید عبدالکریم بن عبد الحمید نیلی پدر او ۳- سید عبدالحمید بن عبدالله نیلی جد بزرگوارش ۴- سید عمید الدین بن محمد م ۷۵۴ هجری ۵- سید ضیاء الدین برادر سید عمید الدین ۶- شهید محمد بن مکی، شهید اول و مؤلف کتاب شریف اللمعة الدمشقیة را می‌توان نام برد.


نتیجه و حاصل زحمات یک عالم در طول عمرش را می‌توان با دیدن فرزندان و شاگردان و تالیفات او فهمید.
سید علی بن عبدالکریم شاگردان بزرگی را در مکتب اهل بیت علیهم‌السّلام تربیت نموده که از آن جمله‌اند:
۱- احمد بن فهد حلی م ۸۴۱ هجری و مؤلف کتب ارزشمندی مانند عدة الداعی.
۲- عالم بزرگوار، شیخ حسن بن علی معروف به ابن عشره ۳- فقیه بزرگوار، شیخ حسن بن سلیمان، مؤلف کتاب مختصر البصائر ۴- سید جمال الدین بن اعرج عمیدی، که کتاب رجال سید علی بن عبدالکریم را کامل کرده و شرح حال معاصرینش را هم به آن افزوده است.


شهرت علمی بهاءالدین بیش‌تر در نسب شناسی و علوم تفسیر و ادب و عقاید است و به نسّابه هم مشهور است.


از یادگارهای گرانبهای سید علی بن عبدالکریم نیلی آنچه به دست ما رسیده عبارتند از:
۱- منتخب الانوار المضیئة که شیخ آقا بزرگ از آن به «الغیبة» تعبیر کرده است.
۲- الانصاف فی الرد علی صاحب الکشاف.
۳- بیان الجزاف فی تبیان انحراف صاحب الکشاف.
۴- ایضاح المصباح لاهل الفلاح، که شرح مصباح صغیر شیخ طوسی است.
۵- سرور اهل الایمان فی علامات ظهور صاحب الزمان، این کتاب احتمالا خلاصه کتاب السلطان المفرج عن اهل الایمان باشد که از نویسنده‌ای غیر از سید علی بن عبدالکریم است.
۶- کتابی در علم رجال که شاگردش جمال الدین بن اعرج آن را به امر استاد خویش کامل کرد.
۷- الانوار الالهیة فی الحکمة الشرعیة.

۹.۱ - الانوارالالهیة فی الحکمة الشرعیّه

به نیلی تألیفاتی نسبت داده شده است
[۹] عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۲۵ـ ۱۲۸، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۱۰] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۸، ص۲۶۶ـ۲۶۷، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
که در انتساب بعضی از آن‌ها به وی اتفاق نظر وجود دارد.‌این تألیفات عبارت‌اند از: الانوارالالهیة فی الحکمة الشرعیّه (در منابع مختلف با عناوین الانوارالمضیئه و الانوارالبهیه) در پنج جلد، که مطالب آن بترتیب درباره کلام بر مبنای عقاید شیعه، ناسخ و منسوخ، فقه آل محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم در دو جلد و اسرار قرآن و داستان‌های لطیف است. صاحب معالم از جلد اول‌این کتاب استفاده کرده است.

۹.۲ - دو اثر درباره خطاهای لفظی و معنوی زمخشری

وی دو اثر درباره حدود هشتصد مورد از خطاهای لفظی و معنوی زمخشری نگاشته که از آن با نام‌های الجزاف من کلام صاحب الکشاف، تبیان انحراف صاحب الکشاف و نکت اللطاف تعبیر شده است.

۹.۳ - الدرالنضید فی تعازی الامام الشهید

الدرالنضید فی تعازی الامام الشهید، درباره مقتل و مراثی حضرت امام حسین علیه‌السلام.

۹.۴ - سایر تألیفات

ایضاح المصباح؛ کتاب الغیبه؛ و کتاب الرجال.
[۱۱] محسن امین، ج۸، ص۲۶۶ـ۲۶۷، اعیان الشیعه، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۱۲] محمدباقر بن زین العابدین خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ج۴، ص۳۴۸، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲.
[۱۳] عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۲۶ـ۱۲۷، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۱۴] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۲، ص۴۴۲ـ۴۴۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۵] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۲، ص۱۷۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۶] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۳، ص۳۳۲، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۷] اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۷۲۶، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۳۹۰۰/۱۹۹۰.
[۱۸] اسماعیل بغدادی،‌ایضاح المکنون، ج ۱، ستون ۱۳۴، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۹] اسماعیل بغدادی،‌ایضاح المکنون، ج ۱، ستون ۱۵۷، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
چهار کتاب از کتابهای او در تألیف بحار، از مدارک علامه مجلسی بوده است.


(۱) محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
(۳) محسن امین، اعیان الشیعه، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۴) اسماعیل بغدادی،‌ایضاح المکنون، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۵) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۳۹۰۰/۱۹۹۰.
(۶) محمدباقر بن زین العابدین خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲.
(۷) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت.
(۸) عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، چاپ افست قم.
(۹) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
(۱۰) محمد باقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۱۱) حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۸ـ۱۳۲۱، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ـ۱۳۸۳.
(۱۲) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.


۱. عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، ج۲، ص۹۴، صیدا ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، چاپ افست قم.
۲. خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۱۱۶، بیروت.
۳. عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۷، ص۱۲۸، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
۴. اسماعیل بغدادی،‌ایضاح المکنون، ج ۱، ستون ۱۳۴، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۵. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۸۶۱، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
۶. محسن امین، ج۸، ص۲۶۶، اعیان الشیعه، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۷. عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ج۴، ص۱۲۵، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۸. حسین بن محمدتقی نوری، ج۳، ص۴۳۵، مستدرک الوسائل، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۸ـ۱۳۲۱، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ـ۱۳۸۳.
۹. عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۲۵ـ ۱۲۸، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۱۰. محسن امین، اعیان الشیعه، ج۸، ص۲۶۶ـ۲۶۷، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۱۱. محسن امین، ج۸، ص۲۶۶ـ۲۶۷، اعیان الشیعه، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۱۲. محمدباقر بن زین العابدین خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ج۴، ص۳۴۸، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲.
۱۳. عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۲۶ـ۱۲۷، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۱۴. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۲، ص۴۴۲ـ۴۴۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۵. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۲، ص۱۷۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۶. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۳، ص۳۳۲، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۷. اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۷۲۶، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۳۹۰۰/۱۹۹۰.
۱۸. اسماعیل بغدادی،‌ایضاح المکنون، ج ۱، ستون ۱۳۴، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۹. اسماعیل بغدادی،‌ایضاح المکنون، ج ۱، ستون ۱۵۷، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۰. محمد باقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۱۷، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    
۲۱. محمد باقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۳۴، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهاءالدین نیلی»، شماره۲۱۵۸.    
نرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.






جعبه ابزار