عکس مستوی قضیه حملیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عکس مستوی قضیه حملیه، به‌معنای جابه‌جایی
موضوع و
محمول قضیه حملیه با تحفّظ بر کیف و
صدق قضیه است.
در قضیه حملیه،
عکس مستوی از طریق جابه‌جایی موضوع و محمول به دست می‌آید با این شرط که قضیه عکس در صدق و کیف، تابع قضیه اصل باشد، اما به لحاظ کمّیّت، متفاوت از قضیه اصل است؛ به این شرح:
۱. عکس مستوی
قضیه حملیه موجبه کلیه، موجبه جزئیه است؛ مثال: عکس مستوی قضیه «هر فلزی معدن است» عبارت است از: بعضی از معدنی‌ها فلزند.
۲. عکس مستوی
قضیه حملیه موجبه جزئیه، موجبه جزئیه است؛ مثال: عکس مستوی قضیه «بعضی حیوان‌ها ضاحک‌اند» عبارت است از: بعضی از ضاحک‌ها حیوان‌اند.
۳. عکس مستوی
قضیه حملیه سالبه کلیه، سالبه کلیه است؛ مثال: عکس مستوی قضیه «هیچ مهره‌داری حشره نیست» عبارت است از: هیچ حشره‌ای مهره‌دار نیست.
۴.
قضیه حملیه سالبه جزئیه عکس لازم الصدق ندارد، زیرا سالبه جزئیه همین قدر دلالت دارد که بخشی از افراد موضوع با محمول متحد نیست و با آن مباینت دارد. لازمه این مباینت جزئی، این نیست که بعضی افراد محمول نیز با موضوع مباینت داشته باشند تا عکس آن نیز صادق باشد، بلکه اگر موضوع قضیه اصل، اعم از محمول خود باشد، قضیه اصل صادق است و قضیه عکس، کاذب؛ مثلاً قضیه «بعضی حیوان‌ها انسان نیستند» صادق است، ولی عکس آن یعنی «بعضی انسان‌ها حیوان نیستند» کاذب است.
کلیت این مسئله (عدم عکس مستوی لازم الصدق برای سالبه جزئیه) در
مشروطه خاصه و
عرفیه خاصه استثنا خورده است و این دو قضیه، عکس مستوی دارند که عبارت است از: سالبه جزئیه عرفیه خاصه. همان طور که کلیت «عدم عکس نقیض لازم الصدق برای موجبه جزئیه» نیز در مشروطه خاصه و عرفیه خاصه استثنا خورده است و عکس نقیض این دو قضیه عبارت است از: موجبه جزئیه عرفیه خاصه (در
عکس نقیض موافق) یا سالبه جزئیه عرفیه خاصه (در
عکس نقیض مخالف).
البته
محقق طوسی در بخش منطق
تجرید الاعتقاد گفته است: هر یک از مشروطه خاصه و عرفیه خاصه، به مثل خود منعکس می‌شوند.
از آنچه در باره عکس قضایای حملی گفته شد، عکس
قضایای شرطی متصل را نیز می‌توان قیاس کرد؛ مثلاً موجبه کلیه به موجبه جزئیه منعکس می‌شود؛ مانند: قضیه «هرگاه کسی حصبه داشته باشد تب دارد» که منعکس می‌شود به «گاه می‌شود که چون کسی تب‌دار است، حصبه داشته باشد». سالبه کلیه به مانند خودش (سالبه کلیه) منعکس می‌شود؛ مثل انعکاس «هرگز چنین نیست که چون مثلثی قائم الزاویه باشد، متساوی الاضلاع باشد» به قضیه «هرگز چنین نیست که چون مثلثی متساوی الاضلاع باشد، قائم الزاویه باشد».
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
•
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. •
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «عکس مستوی قضیه حملیه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۳.
