• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فضیل بن عیاض

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




ابوعلی فضیل بن عیاض بصری تمیمی (۱۰۵-۱۸۷ق)، از اصحاب امام صادق (علیه‌السّلام) و مشاهیر صوفیه که برخی وی را در ردیف راویان اهل‌سنت و برخی دیگر شیعه دانسته که تقیه کرده است.



ابوعلی فضیل بن عیاض بن مسعود بن بشر بصری تمیمی یربوعی کوفی، وی در سال ۱۰۵ق در سمرقند یا ابیورد، شهری کوچک در خراسان به دنیا آمد و در همان دیار رشد یافت و سپس به کوفه رفت و به کتابت و شنیدن حدیث پرداخت
[۳] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲، ص۱۴.
و از آنجا به مکه منتقل گشت و در همان‌جا رحل اقامت گزید. او از اصحاب امام صادق (علیه‌السّلام) بوده و از آن بزرگوار حدیث نقل می‌کرد و از افرادی چون اعمش و محمد بن اسحاق نیز روایت نقل می‌کرد. وی دروس فقه را نزد ابوحنیفه فراگرفت و گرایش حنفی داشت، اما شافعی، فقه را نزد او آموخت. افرادی چون بخاری، مسلم و دیگران از او روایت نقل می‌کردند.


برخی نام فضیل را در ردیف راویان اهل‌سنت ثبت کرده‌اند، لیکن برخی دیگر برآن‌اند که وی شیعه بوده و تقیه می‌کرده است.
[۱۰] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲، ص۱۴.



فضیل در بخشی از روزگارش میان ابیورد و سرخس راهزنی می‌کرد تا شبی به انگیزه گناه، در حالی که از دیوار خانه‌ای بالا می‌رفت با صوت قرائت آیه «الم یان للذین آمنوا ان تخشع قلوبهم لذکر اللّه؛» مواجه گشت، لذا به خود آمد و توبه کرد و درپی آن، زاهدی عظیم الشان و از مشاهیر صوفیه گشت.


سرانجام در عاشورای سال ۱۸۷ق در مکه درگذشت. فضیل دارای دست نوشته‌ای از امام صادق (علیه‌السّلام) بود که سلیمان بن داود آن را روایت کرده است.
[۲۰] اعلمی، محمدحسین، دائرة المعارف الشیعیة العامه، ج۴، ص۱۷۶.



۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۱۵۳.    
۲. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۷.    
۳. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲، ص۱۴.
۴. ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۸۰.    
۵. شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۲۷۱.    
۶. حلی، حسن بن علی، رجال ابن داوود، ص۲۶۶.    
۷. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۳۱۰.    
۸. خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ص۳۱۰.    
۹. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۳۱۰.    
۱۰. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲، ص۱۴.
۱۱. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۷.    
۱۲. حدید/سوره۵۷، آیه۱۶.    
۱۳. خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ص۳۱۰.    
۱۴. ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۸۰.    
۱۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۴، ص۱۵۱.    
۱۶. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۹.    
۱۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۴، ص۱۵۱.    
۱۸. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تقریب التهذیب، ص۴۴۸.    
۱۹. تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۸، ص۴۳۸.    
۲۰. اعلمی، محمدحسین، دائرة المعارف الشیعیة العامه، ج۴، ص۱۷۶.
۲۱. ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۳۶۱.    
۲۲. علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۳۸۷.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۱۶، برگرفته از مقاله «فضیل بصری».






جعبه ابزار