فقهای حنفی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوحنیفه سی
سال در
کوفه حلقه
درس داشت و
مذهب حنفی از طریق شاگردان بسیار زیاد او به دیگر شهرها و سرزمین‌ها انتقال یافت، در ذیل به نام برخی از فقهای حنفی آوره می‌شود.
ابوحنیفه سی
سال در
کوفه حلقه
درس داشت و
مذهب حنفی از طریق شاگردان بسیار زیاد او به دیگر شهرها و سرزمین‌ها انتقال یافت، دو تن از برجسته ترین شاگردان ابوحنیفه،
ابویوسف انصاری و
شیبانی بودند که در تدوین و گسترش آموزه‌های او سهمی اساسی داشتند.
در
کتب فقه حنفی، غالبآ آرای این دو در کنار آرای ابوحنیفه مطرح شده و در مواردی که این سه تن
اختلاف نظر داشته باشند، برای پذیرش «قولِ مختار» ضوابطی تعیین شده است.
ابویوسف ابتدا شاگرد
ابن ابی لیلی (از
فقیهان کوفه، متوفی ۱۴۸) بود، اما مدتی بعد به حلقه درس ابوحنیفه پیوست و در شمار مبرِّزترین شاگردان او درآمد.
مساهمت او در گسترش
مذهب حنفی در نواحی مختلف سرزمین‌های اسلامی بی بدیل بوده است.
محمد بن حسن شیبانی، که اندکی نزد ابوحنیفه و سپس نزد ابویوسف درس خواند، اصلی ترین تدوین کننده
فقه ابوحنیفه بود و تألیفات بسیارِ او سهم جدّی در نشر و توسعه مذهب حنفی داشت.
افزون بر این، شش کتاب او که
ظاهرالروایة نامیده می شود، از مهمترین منابع حدیثی و فقهیِ حنفیان است.
زُفَر بن هُذَیل عنبری (متوفی ۱۵۸) سومین شاگرد خاص ابوحنیفه بود که به تبیین
فقه او کمک کرد.
در میان
اصحاب ابوحنیفه ، زفر بیش از همه به
قیاس عمل می کرد.
دیگر شاگرد مشهور ابوحنیفه،
حسن بن زیاد لؤلؤی کوفی (متوفی ۲۰۴) بود که نزد ابویوسف و شیبانی نیز درس خواند و آثار زیادی در فقه حنفی نگاشت.
فقیهان مشهور حنفی در طول چند
قرن عبارت بودند از :
ابراهیم بن رستم مروزی (متوفی ۲۱۱)؛ عیسی بن ابان (متوفی ۲۲۱)؛ هلال بن یحیی مشهور به هلال الرأی (متوفی ۲۴۵)؛ احمد بن عمر شیبانی مشهور به ابوبکر خصّاف (متوفی ۲۶۱، نیز خصاف، احمد)؛ ابوسعید احمد بن حسین بَرْدَعی (متوفی ۳۱۷)؛ ابوجعفر طحاوی (متوفی ۳۲۱)، ابتدا پیرو شافعی و سپس فقه حنفی، دارای آثار متعددی در حدیث و فقه حنفی؛ اسحاق بن ابراهیم شاشی (منسوب به شاش/ چاچ، متوفی ۳۲۵)؛ ابوالفضل محمد حاکم مروزی (مقتول در ۳۳۴)، صاحب الکافی و المُنْتَقی در فقه حنفی؛ ابوالحسن کرخی (متوفی ۳۴۰)؛ ابوبکر احمد بن علی جصاص (متوفی ۳۷۰)؛ و ابواللیثِ سمرقندی (متوفی ۳۷۳ یا ۳۷۵).
ابوزید عبداللّه بن عمر دَبُوسی (متوفی ۴۳۰)؛ ابوعبداللّه حسین بن علی صیمری (متوفی ۴۳۶)؛ احمد بن محمد قُدوری (متوفی ۴۲۸)؛ عبدالعزیز بن احمد حلوانی (متوفی ۴۴۸)؛ علی بن حسین سغدی (متوفی ۴۶۱)؛ محمد بن علی دامغانی (متوفی ۴۷۸، دامغانی، خاندان)؛ علی بن محمد بزدوی و شمس الائمه محمد بن احمد سرخسی (متوفی ح۴۹۰)، مؤلف
المبسوط در
فقه حنفی .
حسام الدین عمر بخاری معروف به
صدر شهید (مقتول در ۵۳۶)؛ عمر بن محمد نسفی (متوفی ۵۳۷)؛ محمود بن عمر زمخشری (متوفی ۵۳۸)؛ ابوبکر بن مسعود کاسانی (متوفی ۵۸۷)، مؤلف بدایعالصنائع فی ترتیب الشرایع؛ حسن بن منصور اوزجندی فرغانی معروف به قاضی خان (متوفی ۵۹۲)، صاحب فتاوی قاضیخان؛ برهان الدین بخاری مرغینانی (متوفی ۵۹۳)، مؤلف ب
دایةالمبتدی و شرح آن به نام الهدایة.
الهدایة کتاب درسی فقه حنفی بوده و شروح زیادی بر آن نوشته شده است.
عبیداللّه بن ابراهیم محبوبی، بزرگ حنفیان
ماوراءالنهر و معروف به
ابوحنیفه ثانی (متوفی ۶۳۰)؛ جمال الدین محمود بن احمد حصیری (متوفی ۶۳۶)؛
ابن جوزی متوفی ۶۵۴)، صاحب آثار فراوان که ابتدا همچون جدش، ابن جوزی،
حنبلی بود و بعد به
حنفیه گروید.
حافظ الدین عبداللّه بن احمد نَسَفی (متوفی ۷۱۰)؛ عبیداللّه بن مسعود محبوبی مشهور به
صدرالشریعة اصغر (متوفی ۷۴۷)، صاحب
شرح الوقایة ؛ و علی بن عثمان ماردینی مشهور به
ابن ترکمانی (متوفی ۷۵۰).
شمس الدین محمد بن حمزه فناری (متوفی ۸۳۴)، صاحب
فصول البدائع فی اصول الشرایع؛ بدرالدین محمود بن احمد عینی (متوفی ۸۵۵)؛ کمال الدین محمد بن عبدالواحد سیواسی مشهور به ا
بن همام (متوفی ۸۶۱)، صاحب
فتح القدیر للعاجز الفقیر (شرح بر
الهدایه مرغینانی )؛ محمد بن فرامرز مشهور به ملّا خسرو.
شمس الدین احمد بن کمال پاشا (متوفی ۹۴۰)، شیخ الاسلام و مفتی
قسطنطنیه (کمال پاشازاده)؛ زین العابدین بن ابراهیم مشهور به ابن نُجَیم (متوفی ۹۶۹ یا ۹۷۰)، صاحب البحر الرائق؛ ابوالسعود محمد بن محمد عمادی، مشهور به ابوالسعود افندی.
در ادوار بعد هم، این
فقها در
فقه حنفی مشهور و دارای آثار مهم بوده اند:
محمد بن عبداللّه تَمِرتاشی (متوفی ۱۰۰۴)، صاحب
تنویرالابصار ؛ ملاعلی بن محمد هروی قاری (متوفی ۱۰۱۴)؛ عبدالحلیم اخیزاده (متوفی ۱۰۱۳)؛ علاءالدین محمد بن علی حَصکَفی (متوفی ۱۰۸۸)، صاحب الدرالمختار شرح تنویرالابصار تمرتاشی؛ عبدالغنی بن اسماعیل نابلسی (متوفی ۱۱۴۳)،
ادیب ،
صوفی و
فقیه مشهور حنفی؛ محمد بن محمد زَبیدی (متوفی ۱۲۰۵)، صاحب
تاج العروس و شرح احیاء علوم الدین؛ محمدامین مشهور به ابن عابدین (متوفی ۱۲۵۲)، صاحب ردّالمُحتار شرح الدرالمختار اثر حصکفی؛ و شهاب الدین محمود بن عبداللّه آلوسی (متوفی ۱۲۷۰؛
آلوسی ، خاندان)، صاحب
تفسیر روح المعانی .
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حنفیه»، شماره۶۶۰۹.
