• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فلسفه وجودی شیطان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



شیطان اسم جنس برای هر موجود شرور و دارای شیطنت است که در عرف عامیانه بر ابلیس اطلاق میشود.



ابلیس و یا شیطان از مخلوقات خداوند و دارای اراده و شعور است و پیش از انسان وجود داشته و با فرشتگان می‌زیسته است چون خداوند، انسان را آفرید، شیطان حسادت ورزید و از روی تکبر بر انسان سجده نکرد و سوگند خورد که نسل آدم را به گناه و زشتی بیالاید و گمراه سازد و خداوند بدو تا قیامت مهلت داد.


در نظرگاه اسلامی شیطان یک موجود شر تلقی می‌شود. با توجه به این حقیقت، این سؤال مطرح می‌شود، چرا خداوند چنین موجودی را خلق کرده است و فلسفه وجود شیطان چیست؟ این مسئله چند پاسخ دارد:

۲.۱ - عبادت

از قرآن کریم بر می‌آید که شیطان از نوع جن است و خداوند، جن و انس را تنها برای عبادت آفریده است. از این رو، می‌توان دریافت که شیطان نیز برای عبادت خلق شده است و هیچ ناپاکی و نقصی در خلقت او نبوده است. حتی او بر اثر عبادت بسیار، در شمار فرشتگان الهی درآمد. گواه است بر این حقیقت آنکه قرآن می‌فرماید: «و... به فرشتگان گفتیم به آدم سجده کنید و همه سجده کردند مگر ابلیس» این آیه نشان می‌دهد که شیطان جزو فرشتگان بوده است. با این حال، او سجده نکرد و از فرمان الهی سر پیچید. همچنین از ماجرای سرپیچی شیطان بر می‌آید که او همچون دیگر اجنه و نیز انسان، دارای آزادی و اختیار است و خود موجب گمراهی خویش شده است

۲.۲ - عدم خلقت شرور

خداوند هیچ گاه شر مطلق نیافریده است. وجود نفسی همه موجودات، خیر است. با این حال، گاه موجودی با اضافه به موجودی دیگر منشا صدور شر می‌شود
[۱۲] گوهر مراد، ص۳۲۵- ۳۲۳.
شیطان نیز- فی نفسه- شر نبوده است او هنگام خلقت آدم در آزمایش الهی قرار گرفت و از آن سربلند به در نیامد و راه شرارت در پیش گرفت.

۲.۳ - تکامل

وجود شیطان برای تکامل انسان ضروری است؛ زیرا انسان از گذر مبارزه با او به مقامات والای بندگی و پرهیزگاری می‌رسدبرخی معتقدند که اگر شر و فساد و تعب و فقدان و نقص و ضعف در جهان نبود، خیر و صحت و راحت و وجدان و کمال و قوت نیز مصداقی نمی‌یافت و عقل انسان به این مفاهیم راه پیدا نمی‌کرد آن گاه انسان معنای خیر را درک می‌کند و آن را برمی گزیند که شر را ببیند و از آن آگاه باشد. بنابراین نظریه، وجود شیطان از ارکان نظام جهان انسانی است و تنها آن گاه می‌توان وجود شیطان را شر پنداشت که از او پیروی شود؛ اما مخالفت و مبارزه با او خیر است و مایه رشد و تعالی.

۲.۴ - آزمایش

انسان در هیچ یک از اعمال خویش مجبور نیست. خدا او را آزاد و مختار آفریده تا راه صواب را از خطا بازشناسد و نیکی را ازبدی تمایز دهد. وانگهی، او را به لطف خویش یاری داده و با ارسال رسل و انزال کتب و حکم عقل و فطرت ، حجت را بر او تمام کرده است. از این رو است که به شیطان فرموده است: «بی گمان تو بر بندگان من سلطه نخواهی یافت مگر کسانی از گمراهان که تو را پیروی کنند.» چون انسان‌ها مختار آفریده شده‌اند، به هر روی، برخی از آنان- شیطان موجود باشد یا نباشد- به گناه خواهند لغزید. وجود شیطان تنها یکی از مصداق‌های آزمایش الهی است و مصادیق دیگری نیز برای آن می‌توان یافت
[۱۶] دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱، ص۵۷۱.
بنابراین، شیطان- هر چند شر است- یارای آن ندارد که انسان را به گناه وادارد
[۱۷] المبدا و المعاد، ص۲۰۳- ۱۹۹.

از آنچه درباره علت آفرینش شیطان بیان شد، علت امهال او نیز آشکار می‌گردد.


۱. مجمع البیان، ج۴، ص۱۱۲۵.    
۲. ص/سوره۳۸، آیه۸۲.    
۳. ص/سوره۳۸، آیه۷۱.    
۴. اعراف/سوره۷، آیه۱۵.    
۵. حجر/سوره۱۵، آیه۳۶.    
۶. حجر/سوره۱۵، آیه۳۷.    
۷. کهف/سوره۱۸، آیه۵۰.    
۸. ذاریات/سوره۵۱، آیه۵۶.    
۹. بقره/سوره۲، آیه۳۴.    
۱۰. تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۹۳.    
۱۱. سجده/سوره۳۲، آیه۷.    
۱۲. گوهر مراد، ص۳۲۵- ۳۲۳.
۱۳. تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۹۴.    
۱۴. المیزان، ج۸، ص۳۸.    
۱۵. حجر/سوره۱۵، آیه۴۲.    
۱۶. دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱، ص۵۷۱.
۱۷. المبدا و المعاد، ص۲۰۳- ۱۹۹.



فرهنگ شیعه، برگرفته از مقاله«فلسفه وجودی شیطان» ج۱، ص۳۶۵.    



جعبه ابزار