قاضی محمود بحری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَحْری، قاضی محمود (۱۰۴۲-۱۱۳۰ق/۱۶۳۲- ۱۷۱۸م)،
عارف و
شاعر مشهور دکن می‌باشد.
بحری در گوگی (از توابع بیجاپور دکن) زاده شد و ۲۰ سال نخست زندگی را در آن‌جا سپری کرد. نام پدرش شیخ بحرالدین بود و به همین سبب، وی تخلص بحری را برای خود برگزید. او در تصوف مرید شیخ محمدباقر از
سلسله قادریه بود، ولی مدتی در
طریقه چشتیه نیز سلوک کرد.
از زندگی او اندکی می‌دانیم و شاید تنها در مثنوی من لگن اشاراتی به احوال او در روزگار جوانیش آمده باشد.
وی در ۱۰۹۵ق از زادگاه خود به
بیجاپور سفر کرد و در اواخر سال‌های
حکومت سکندر عادل شاه (۱۰۸۳-۱۰۹۷ق/۱۶۷۲-۱۶۸۶م) در آن‌جا اقامت داشت، ولی هنگامی که
اورنگ‌زیب در ۱۰۹۷ق بیجاپور را فتح کرد و به
سلطنت عادل شاه پایان داد، بحری روانه حیدرآباد شد و در راه راهزنان هر آنچه او با خود داشت،
غارت کردند و از آن جمله مجموعه آثارش نیز از دست رفت.از همین رو، بیشتر غزلیات و قصاید و رباعیات فارسی و دکنی بر جا مانده از بحری مربوط به بعد از
سال ۱۰۹۷ق است.
از معاصران بحری در دکن می‌توان از
ولی دکنی نام برد. شاید این دو تا حدودی از یکدیگر متاثر نیز بوده‌اند، زیرا شباهت بسیاری میان آثار بحری و ولی دکنی مشاهده می‌شود و به همین سبب، برخی غزل‌های بحری را به ولی نسبت می‌دهند.
بحری در اشعار دکنی خود از مضامین اشعار فارسی نیز الهام گرفته است، چنانکه ترجمه ترکیبات و تعبیرات
شعر فارسی را در کلام او بسیار می‌بینیم. گرایش به سبک ریخته نیز از ویژگی‌های کلام اوست.
۱.مثنوی من لگن، اثر مشهور صوفیانه بحری به
زبان دکنی است که ظاهراً آن را به دستور حاکم حیدرآباد سروده، و در ۱۱۱۲ق/۱۷۰۰م به پایان رسانده است.
نسخه‌ای از این اثر در کتابخانه دولتی نسخه‌های شرقی مدرس نگهداری می‌شود. در این مثنوی نسبتاً طویل سراینده از اصول
تصوف و تزکیه نفس سخن می‌گوید. شمار ابیات آن ۷۹۰، ۳است.
۲.عروس العرفان، به
نثر فارسی، در زمینه تصوف و موضوعات اخلاقی در قالب حکایات. این اثر در ۱۱۱۷ق/۱۷۰۵م به اتمام رسید؛ برخی آن را برگردانی از مثنوی من لگن او به فارسی می‌دانند. نسخه‌هایی از این اثر در کتابخانه موزه ملی پاکستان (کراچی) و کتابخانه‌های دانشگاههای بمبئی و لاهور نگهداری می‌شود.
۳.بنگاب نامه، اشعار عرفانی بحری به زبان دکنی است، شامل ۱۲ بند که هر بند آن «جام» عنوان دارد و در هر جام به وصف بنگ از نظر عرفانی پرداخته است. نسخه‌های این اثر در کتابخانه سالار جنگ و اداره ادبیات اردو در
حیدرآباد موجود است.
۴.دیوان بحری، کلیاتی شامل ۱۱۱ غزل (با مضمون عرفانی و به ترتیب حروف تهجی)، ۲
قصیده و ۴ مرثیه؛ این کتاب به کوشش محمد حفیظ سید در لکهنو به چاپ رسیده است.
۵.دستورالعمل، رساله‌ای است عرفانی، شامل اندرزها و راهنمایی‌های شیخی برای ارشاد سالکان در آغاز سلوک. نسخه‌هایی از این اثر در کتابخانه «ایندیا آفیس» و کتابخانه انجمن آسیایی بنگال موجود است.
۶.حکایت، مثنوی کوتاهی به زبان دکنی منسوب به بحری که دارای مضامین دینی و اخلاقی است.این مثنوی در کتابخانة انجمن آسیایی بنگال موجود است.
۷.شرح
غزل حکیم ناصرخسرو، شرح مختصری از برخی قصاید ناصرخسرو است که به شماره ۶۱۱ در فهرست کتابخانه دولتی نسخه‌های شرقی مدرس به ثبت رسیده است.
قاضی محمود بحری در زادگاه خود گوگی درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد.
(۱) احمدجان، صغیر، تاریخ زبان و ادب اردو، کراچی، ۱۹۸۷م.
(۲) جالبی، جمیل، تاریخ ادب اردو، لاهور، ۱۹۷۵م.
(۳) سکسینه، رام بابو، تاریخ ادب اردو، ترجمة محمد عسکری، لاهور، ۱۹۶۷م.
(۴) نسیم، ا د، «مشائخ اوردوسری مصنفین»، تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، لاهور، ۱۹۷۱م، ج ۶.
(۵) نوشاهی، عارف، فهرست نسخه‌های خطی فارسی موزة ملی پاکستان، اسلام‌آباد، ۱۳۶۲ش.
(۶) یونس شاه، تذکرة نعت گویان اردو، ایبت‌آباد، ۱۹۸۲م.
(۷) T، A Descriptive Catalogue of the Islamic Manuscripts in the Government Oriental Manuscripts Library، Madras، ۱۹۵۰.
(۸) Eth E، H، Catalogue of Persian Manuscripts in the Library of the India Office، Oxford، ۱۹۰۳.
(۹) Ivanov، W، Concise Descriptive Catalogue of the Persian Manuscripts in the Collection of the Asiatic Society of Bengal، Calcutta، ۱۹۸۵.
(۱۰) Khan، M H، X Dakhn/ - Urdu n، History of Medieval Deccan، ed H K Sherwani، Andhra Pradesh، ۱۹۷۴، vol II.
(۱۱) Marshall، D N، Mughals in India، London/ New York، ۱۹۸۵.
(۱۲) Sarfar z، A، A Descriptive Catalogue of the Arabic، Persian and Urdu Manuscripts in the Library of the University of Bombay، Bombay، ۱۹۳۵.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «قاضی محمود بحری»، شماره۴۵۳۱.
